1. məlumatların* koordinatların bir koordinat sistemindən digərinə keçirilməsidir. coğrafi koordinatların misalında sadə bir halı ələ alaraq, koordinat transformasiyasının nə olduğunu başa salmağa çalışacam. coğrafi koordinatlar günümüzdə sıfır meridianı qrinviçdən, sıfır paraleli ekvatordan keçən bir koordinat sistemidir. dünya xəritəsində sıfır meridianından kənarda yerləşən yerlərin müəyyən coğrafi uzunluqları, sıfır paralelindən kənarda yerləşənlərin isə müəyyən coğrafi enləri var deyilir. coğrafi koordinat sistemi bir kürə koordinat sistemi olduğu üçün koordinatlar məsafə ilə deyil də dərəcə ilə verilir. məsələn sözaltı kəndinin 30 dərəcə coğrafi uzunluğunda və 40 dərəcə coğrafi enində olduğunu fərz edək. indi fərz edin ki, bir çinli alim dedi ki, biz dünyanın işlətdiyi sistemi işlətmək istəmirik və bizim sistemin başlanğıcı pekindən keçən meridian və paraleldir. onda diqqətinizə çatdırım ki, sözaltı kəndinin yeni sistemə görə koordinatları fərqli olacaq. yeni koordinatların hesablanması üçün bir koordinat transformasiyası həyata keçirmək lazımdır. indiki halda bu sadəcə sözaltı kəndinin koordinatlarının üzərinə iki koordinat sistemi arasındakı fərqin əlavə edilməsindən ibarətdir.
koordinat transformasiyasının aşağıdakı növləri var:
1. koordinatların sürüşdürülməsi.
bu halda yuxarıda dediyim kimi sadəcə iki koordinat sistemləri arasındakı fərqi verilən koordinatların üzərinə gəlmək lazımdır.
2. koordinatların fırladılması.
burda işlər qəlizləşir. əvvəlcə bunun ümumiyyətlə nə vaxt lazım olduğunu başa salım. təsəvvür edin ki, pekin höküməti birinci sistemdəki kimi paralel və meridianlardan ibarət koordinat sistemi deyil də, diaqonallardan ibarət sistem işlətməyə qərar verdi. sadəlik üçün deyək ki, onlar pekindən keçən diaqonalları deyil də, elə əvvəlki sistemin sıfır nöqtəsindən keçən paralelləri sistemlərinin başlanğıcı kimi qəbul edirlər. onda yeni yaradılmış sistem sanki əvvəlkinin 45 dərəcə fırladılmış forması olacaq. və sözaltı kəndinin koordinatlarını tapmaq üçün əvvəlki koordinatları da müəyyən yolla fırlatmaq lazım olacaq. bu transformasiya fırlanma matrisi köməyi ilə həyata keçirilir.
3. koordinat növlərinin dəyişilməsi.
bu dəyişiklik müxtəlif koordinat növləri arasında baş verir. bu növlərə silindr koordinatları, kürə koordinatları, müstəvi koordinarları və s. aiddir. bu dəyişiklik də özünə məxsus matris köməkliyi ilə yerinə yetirilir amma mən burda bundan danıışmayacam.
fizikada hər üç koordinat transformasiyasına çox tez tez rast gəlinir. bundan başqa da nəzərə almaq lazımdır ki, fizikada koordinat sistemlərinin başlanğıcları müşahidəçilərdir. yəni dayanacaqda dayanan adamın qurduğu sistem ayrıdır, avtobus sürücüsünün sistemi ayrıdır, ayda yerləşən bir ölçmə cihazının koordinat sistemi ayrıdır. diqqətinizə çatdırım ki, fizikada bu sistemlər bir-birinə görə hərəkətdə ola bilərlər. hərəkət fizikanı maraqlandıran bir prosesdir və sual yaranır ki, fiziki qanuna uyğunluqları müxtəlif koordinat sistemlərində yəni müşahidəçilərdə nəzərdən keçirdikdə nələr dəyişə bilər.
(bax: qaliley transformasiyası)
(bax: ətalət qüvvəsi)