15. sovet sosyalist respublikalar birliyinə aid küçələrin elektrik dirəklərinə asılı dinamikalardan yüksələn gür, zəhimli kişi səsi, müharibənin artıq bitdiyini, sentimentallıqla insanları qətl edən yoldaşlarımızın, mexanik ss zabitlərini, kompozitsiyalarıyla shostakovichin beethoveni, pyesləriylə çexovun brechti, puşkin şeiriylə hölderlini dostoyevski romanıyla goetheni, eisenstein kinosuyla leni riefenstahlı tarixin qaranlıq dəhlizlərinə bastırdığını qışqırırdı!

teatral ikinci dünya müharibəsi iki insani instinkti üzləşdirirdi: duyğunun yurdu ruslarla, məntiqin keşikçiləri olan almanları. qəribə, lakin gözlənilən duelloydu. iki cəbhə də birbirinə oxşayırdı. yuxarıda sadaladığım adlar əbəs deyil, bir müharibənin nəticəsində (bir tərəfindən bayraqlar və paradlarla küçədə qaçışdığı, digər tərəfin məğlubiyyət və utancın əhatəsində qaldığı) bu adlar da silahlarını birbirilərinin üstünə çevirmişdilər. hansılar qalib idi, uduzan kim idi? böyük bir müəmma.

duyğu və məntiqin qarşıdurmasını təsvir edən, ən azından məni güldürəbilmiş bir anekdot eşitmişdim: ey fransa! rusya necə ki duyğunun, hisslərin vətənidirsə, sən də elə məntiqin yurudusan. bu səbəblə də sinəsində heç bir hissin böyüdüyünü başa düşməyən bir fransız, kişilərin dodaqlarını digər kişilərə qardaşca uzatdığı, o qırmızı və al dodaqları öpməyi rədd edənlərin boğazını kəsməyə hazır olan dostoyevskinin həmvətənlərini başa düşməyərək, onlara qibtəylə baxacaq.
bu qətli anlamağa cəhd edən yüz iyirmi fransız vəkil, sentimental qatili müdafiə etmək naminə bir qatara minərək rusyaya yollanacaqlar. onları bu hərəkətə vadar edən mərhəmət hissləri deyil, əksinə, tək davaları olmuş mücərrəd prinsiplərdir. bütün bunlardan xəbərsiz olan rus canisi, xilas olduğu anda fransız vəkillərin üstünə atılaraq onların dodaqlarını öpmək istəyəcək. dəhşətə düşən vəkillər geri çəkilərək, bu saf və təmiz istəyə qarşı çıxacaqlar. və qüruru zədələnən rus bıçağa davranaraq hamısını öldürüb, təzədən aid olduğu yerə qayıdacaq. * bu anekdot milan kunderanın ölümsüzlük (hə, oğurluq etdiyim kunderanın! əsərindən kiçik bir pasajdır

ona görə də, qərbin məntiqi, şərqin sentimentallığını anlayacaq dərəcədə böyüməyib...

əslində belə bir gündən xəbərsiz idim. lap bilsəydim də yazmaq istəyim yaranmayacaqdı. bəs niyə yarandı? bayaq küçədə gəzişdiyim vaxt, təxminən beş altı il əvvəl küçələrdə sol yönümlü qazet satdığım, keçmiş ideologiya yoldaşımı gördüm. ikimiz də xəfif şok keçirmişik bir formada göz gözə baxdıq. məni tanıması biraz vaxtını almışdı. qucaqlaşdıq. əlində hələ də o qazet var idi. xatırladım, ilahi o illərdə, kommunist olduğum dövrlədə bugünün varlığı məni necə də həyəcanlandırırdı. illər keçmiş, dəyişmişdim. o isə hələ də eyni, əlində qazeti, sol yumruğu havada, inqılaba səsləyirdi insanları... qazet almağı təklif etdi. özümdən aslı olmayaraq güldüm. və aldım təbii. yol boyu oxudum qazeti, dünyada sol adına dəyişən çox az şey var idi. idealogiyalar heç böyümür?

9 may, cənnətə aid bir gün.