2. başlıq adından göründüyü kimi türkiyə - anadolu mədəniyyəti kimi daraldılmaması gərəkən mədəniyyətdir. türk yaxud türkdilli xalqlarının mədəniyyəti olaraq baxmaq olar. bu adla bilinən ilk mədəni nümunələr orxon yenisey abidələridir. sonra kutadqu bilig, manas, dədə qorqud kimi əsərlərdə formalaşmasını görmək olar. türk xalqları tarixinin ilk dövrlərində tam köçəri, orta əsrlərdə qismən köçəri, bir azı da oturaq, sonradan, səlcuqlu, osmanlı v.s zamanlarında yarımköçəri və oturaq həyata keçməklə qalıcı bir mədəniyyət inşa eləməyə başlayıblar.
köçərilik elə bir həyat tərzidir ki, orada maddi mədəniyyət nümunələri əsasən məişət əsərləri, geyim, qızıl zinət işlərində olur o da ki, izləri ya zamanla itib gedən bir nəsnələr ya da qızıl gümüş kimi əldən ələ keçən və formasını itirən əsərlərdir. yalnız şəhərləşmə öz mədəniyyyətini güclü şəkildə irs qoya bilir, belə şəhərlər ilk dəfə orta asiyada meydana çıxmışdı. dağıdıcı monqol yürüşləri bir çox şəhəri yer üzündən sildi və böyük dağıntılar törətdi. otrar kimi elm mərkəzi indi heç yerdə xatırlanmır. təsadüfi deyil ki orta əsrlərin istər pozitiv, istər təbiət istərsə də fəlsəfə, humanitar və dini elmləri məhz orta asiyadan yetişmişdi. sonradan, ümum şərqin geriləməsi fonunda bu mədəniyyət tədricən səlcuqlu osmanlı xətti ilə aralıq dənizi ölkələrinə sirayət elədi. bunu sürətləndirən amilsə məşhur xaç yürüşləri idi. bu sayədə şərqin elmləri italiya, ispaniya kimi ölkələrdən qərbi avropaya doğru ötürüldü. şərq ölkələri sonu gəlməyən müharibələr və fəlakətlərlə boğuşarkən qərbdə ardıcıl olaraq intibah, burjua və sənaye inqilabları yaşandı və bu günkü mənzərə ortaya çıxdı. xx əsrdə türk və islam mədəniyyəti deyiləndə sadəcə türkiyənin qeyd olunmasının arxa planında bu kimi məsələlər var. ssrinin süqutu ilə 5 türk dövlətinin dünyanın siyasi xəritəsinə çəxması ilə çindən adriatik dənizinə qədər olan qədim bir mədəniyyət haqqında düşüncələr yenidən oyanmağa başladı. bu minvalla, elmə, sənayeyə, mədəniyyətə və ən əsası insanına dəyər verən millətlər bir daha tarix yazmaq şansına qovuşacaqlar