1. platon tərəfindən yaradılan antik dövrün ən önəmli alleqoriyalarından biridir.
platon böyük qardaşıdan uşaqlıqdan məhbus olan insanların olduğu bir mağara təsəvvür etməsini istəyir. həmin məhbuslar elə bağlanıb ki, onlar nə öz bədənlərinə, nə də mağaradakı digər məhbuslara baxa bilirlər. onlar yalnız düz qarşılarına baxa bilir. məhbusların düz arxasında bir divar var, bu duvarın arxasında isə bir ocaq yanır. bu ocağın qarşısından çoxlu heyvan yaxud insan şəklində fiqurlar keçirdilir. arada divar olduğu üçün fiqurları daşıyan adamların kölgəsini məhbuslar görə bilmir onların ümumiyyətlə arxalarında olan heç bir şeydən xəbərləri yoxdur onlar sadəcə qarşılarına baxa bildiyi üçün yalnız və yalnız fiqurların kölgəsini görə bilir. çıxan səslər isə mağaranın divarından əks səda verdiyi üçün məhbuslar səslərin kölgələrdən gəldiyini düşünür.
sokrat bildirir ki, kölgələr məhbuslar üçün reallığı təmsil edir çünki onlar başqa heç nə görməyiblər. onlar başa düşmür ki, gördükləri real obyektlərin ocaq qarşısındakı kölgələridir.
platon bundan sonra fərziyyəyə başlayır. fərziyyəyə əsasən mağaradakı məhbuslardan biri arxasını çevirməyə və ocağı görməyə məcbur edilir. bu zaman ocağın işığı məhbusun gözlərini ağrıdar və onun fiqurları görməsini çətinləşdirərdi. əgər ona deyilsəydi ki, indiyə qədər gördüklərinin heç biri həqiq deyildi və indi çətinliklə gördüyü fiqurlar realdır məhbus buna inanmazdı. bu zaman məhbus arxaya, görə bildiyi, öyrəşdiyi və həqiq olduğunu düşündüyü kölgərə doğru qayıdardı.
platon davam edir: " düşünün ki, kimsə onu zorla kələ-kötür yol ilə çölə çıxardır. məhbus ağrı və əsəb içində olardı. vəziyyət məhbusun gözlərinin günəş qarşısında aciz qalaraq demək olar korlaşmasıyla daha da pisləşərdi. günəş işığı yeni həqiqətin və məhbusun təcrübə etdiyi biliyin təmsilçisidir.
yavaş-yavaş onun gözləri günəşə öyrəşərdi. əvvəlcə o ancaq kölgələri görə bilərdi sonradan o əşyaların və insanların sudakı əkslərinə baxa bilərdi bir az da sonra isə o insanları və əşyaları görməyə başlayardı. bir azdan o gecə vaxtı aya və ulduzlara ən sonda isə günəşin özünə baxa bilərdi.
platon davam edir, məhbus mağaradan kənardakı həyatın daha yaxşı olduğunu düşünər, özünü bu dəyişim üçün xoşbəxt sayar və mağarada qalanlara yazığı gələrdi. o mağaradakı yoldaşlarını da mağaradan çölə, gün işığına çıxarmaq istəyərdi.
məhbus mağaraya daxil olanda ilk dəfə gün işığı görəndə olduğu kimi korlaşardı. sokrat bundan sonra bildirir ki, mağaradakı məhbuslar onun korluğundan qorxar və onun kimi bir macəraya atılmaq istəməzdilər. sokrat sonluğu belə gətirir ki, əgər məhbuslar bacarsa onları mağaradan çıxarmağa çalışan hamını öldürərdilər.