3. 1918 iyul 18 - 1918 oktyabr 27sinə qədər birinci dünya müharibəsində qafqaz cəbhəsinə Osmanlı dövləti tərəfindən Ənvər paşa və Nuri Paşa öndərliyində aktiv rol oynayan ordu (20 000 nəfər). Əsas məqsədlər arasında o dönəm Rusiyada baş verən çevrilişdən sonra Rusiyanın geri çəkildiyi torpaqları (qafqaz), o cümlədən bakı neft quyularını ələ keçirmək var idi. Azərbaycan demokratik respublikası ilə, yeni axc ilə ittifaqda olub, hətta Azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırıma cavab olaraq 10 min ermənini bakıda qırmışdır.

Ənvər paşa 1918-ci ildə Azərbaycanda müsəlman dəstəkçiləri səfərbər etmək üçün 25 may Gəncəyə (Yelizavetpola) gəlir. Qafqaz islam ordusunu qurmağa başlayır.

avqust-sentyabr aylarında bu ordunun bakıya doğru irəliləməsi ilə birlikdə, bolşeviklər bakını tərk edir və astraxana çəkilir və bu da bakı müdafiəsini Britaniyalı generalı Dunsterville'in başçılıq etdiyi 1000 nəfərlik rus-kazak-azərilərdən ibarət ordunun üstünə yıxır ((bax: dunsterforce)

). Dunsterforce fevralın ortalarında yaradılmış ordudur. Britaniyanın missiyası bakı neft mədənlərinin Osmanlı və ya almaniya tərəfindən hücumundan qorunması idi. Bunu da dunsterforce təmin edirdi.

1918-ci il 30 iyulda və 5 avqustda qafqaz islam ordusu bakının şimal-qərbindəki "hill 905"ə uğursuz hücum edir.

sentyabrın 14ü son hücumda qalib gəlir və bakını ələ keçirir. Dunsterforce də məğlubiyyətdən sonra iran'a geri çəkilir. Bakı müharibəsi həm də (baxma: 1918-1920 azərbaycan-ermənistan müharibəsi)'nin başlanğıcıdır.

Lakin bundan sonra Britaniyanın Suriyaya hücum etməsindən sonra, Osmanlının əlində az ordu olduğu üçün, Ənvər Paşanın ordusu geri çəkilməyə, bakını, eləcə də neft mədənlərinin bolşeviklər tərəfindən geri qaytarılmasına göz yummağa məcbur olur.

mənbələr arasında "azərbaycanlıların qatili" olduğunu və ya 10 000 Azəri qırdığını tapa bilmədim. Belə cəsur iddialara mənbə zad qoymaq yaxşı olardı məncə.

(bax: bakı döyüşü)

(bax: 1918-1920 ermənistan-Azərbaycan müharibəsi)

link