5. bank pul satan müəsissədir. başqa şəkildə desək bir növ illuziyadır.
bankların işləmə prinsipinə nəzər salaq:
tutaq ki, cavid telefonunu $600a satmaq, murad da təklif olunan telefonu almaq istəyir. amma muradın cəmi $100ı var, alış-verişin baş tuta bilməsi üçün muradın daha 5x$100 əskinazına ehtiyacı var. belə ki, murad əlindəki 100 dolları cavidə beh olaraq verir, cavid isə əlindəki pulu həm daha təhlükəsiz olduğundan, həm də üstündə gətirdiyi faizə görə banka yatırır. muradın isə pula ehtiyacı olduğundan banka müraciət edir və bayaq cavidə verdiyi, cavidin də banka yatırdığı $100ı təkrar əldə edir. murad yenicə əldə etdiyi $100ı telefonu satın almaq üçün cavidə verir, cavid isə yenə eyni şəkildə davranır - yəni pulu banka yatırır. bu proses ta murad telefonu əldə edənə qədər, yəni 4 dəfə daha təkrarlanır. ən sonda bank cavidə $600, murad isə banka $500 borclu olur. cəmi 1 $100 dollarlıq əskinaz $1100 dəyərə sahib olur. yəni əslində 1 $100 əskinaz həqiqətən var, digər $1000 dəyər isə illuziyadır. bir az daha düşünsək fərqinə vararıq ki, bu əskinazlar həqiqətən mövcud deyilsə murad həmişə banka borclu qalacaq, bankın köləsinə çevriləcək. eyni zamanda deyə bilərsiniz ki, onda bank da cavidin köləsinə çevriləcək. amma bankın çoxlu cavidləri olduğunu unudursunuz, bu yolla bank rahatlıqla cavidə olan borcunu ödəyəcək. bank sisteminin sadə modeli bu şəkildədir, yəni hər zaman banklar qazanır, müştərilər deyil.