139. 1918-ci ildə böyük ümidlərlə azərbaycan ərazisində yaradılan milli respublika xalqımızın ilk milli dövləti oldu. milli hökümət ölkədə həmin çətin vəziyyətdə böyük işlər gördü. demokratik parlamentli hökümət quruluşu, müdafiə nazirliyi və milli ordu, milli bank, milli pul vahidi yaradıldı. təhsil, aqrar, səhiyyə, iqtisadiyyat sahəsində ciddi islahatlar aparıldı. xaricdə təhsil programına əsasən yüzlərlə gənc avropaya, türkiyəyə oxumağa göndərildi. təəssüf ki, rusiya bu dəfə də "sosializm", "kommunizm", "fəhlə höküməti" kimi saxta idealogiyaları keçmiş rus çarlığından ayrılan ölkələr içində yaymağa başladı. təbii ki, bunların hamısı yenidən "böyük rusiya"-nı bərpa etmək üçün bəhanə idi. azərbaycanda da bu rusiyanın bu saxta idealogiyalarına inanlar tapıldı. işğalçı azərbaycan kommunist partiyası yaradıldı. ölkədə çaxnaşma yaradaraq höküməti istefa etməyə məcbur etdilər. 1920-ci ilin aprelində ölkədə hökümət böhranı yaranmışdı, yeni hökümət təşkil edilə bilməmişdi. bundan istifadə edən kommunistlər ölkəyə əsasən ermənilərdən təşkil edilmiş xı qırmızı ordunu dəvət etdilər. ordunun qarabağda erməni qiyamını yatırtmaq üçün göndərilməsi ucbatında sərhədlərdə müdafiə qüvvələri xeyli azalmışdı. ciddi müqavimət görmədən ölkəyə daxil olan qırmızı ordu demokratik-milli höküməti devirdi. milli hökümətimiz yenidən müstəqilliyin bərpasından sonra yaradıldı amma ölkəmizdə 1918-ci ildən fərqli olaraq prezidentli respublika yaradıldı. 1992-ci ildə hakimiyyətə əbülfəz elçibəyin rəhbərliyi ilə gələn xalq cəbhəsi partiyası islahatlar keçirməyə çalışsa da muharibə və ölkədəki çaxnaşma buna yol vermədi. buna baxmayaraq test üsulu ilə qəbul imtahanı, mətbuat azadlığı, rus qoşunlarının (post-sovet respublikaları arasında ilk dəfə) ölkədən çıxarılması kimi bir sıra işlər məhz axcp dövründə görüldü. 1993-cü ilin iyununda rusiyanın, iranın və digər anti-milli qüvvələrin dəstəyi ilə demokratik yolla seçilmiş hökümət hərbi çevriliş yolu ilə devrildi. hakimiyyətə anti-demokratik, keçmiş kommunist generalı h.əliyevin rəhbərliyi ilə yeni azərbaycan partiyası gəldi. və həmin gündən etibarən hakimiyyəti zəbt edərək, müxtəlif yollarla hakimiyyətin əbədiliyini təmin etdilər.