154. mənbə: *bbc azərbaycanca*
yeni il basqını "türkiyənin dünyəviliyini hədəfləyib"
"the guardian" yazır ki, istanbulda gecə klubuna ölümcül basqının ərəfəsində ölkədə artıq çoxdan yer alan qütbləşmə və ritorika güclənmişdi.
mühafizəkar ruhanilər və media qurumları yeni il bayramının qeyd edilməsinin müsəlmanlar üçün günah olmasından söz açırdılar.
qatı dindar kəsimi özünə auditoriya etmiş bulvar qəzetləri belə başlıqlarla çıxırdılar: "bu sonuncu xəbərdarlıqdır: bayram etməyin", "məhv olsun sizin sivilizasiyanız".
bu yazıların yanında bayram edən izdihamla suriyadakı məşəqqətləri əks etdirən fotolar yanaşı yerləşdirilirdi.
xaosa səbəb erdoğanın dəyişkən siyasətidir.
"the independent" yazır ki, osmanlı imperiyasının süqutundan bu yana türkiyənin birliyi və gələcəyi bu qədər şübhə altında olmayıb. bu, region, avropa, dünya üçün pis xəbərdir, qəzet yazır.
məqalədə deyilir ki, zoraklığı müxtəlif qüvvələr törədirlər. kürd separatçılar, hərbi çevriliş cəhdinin arxasında duran dünyəvi elementlər və erdoğan rejiminin içərisindəki qəddar ünsürlər - bu zorakılıqların qaynağıdır.
"the independent" yazır ki, bu cür hadisələrə prezident erdoğanın ənənəvi reaksiyası vətəndaş azadlıqları, legitim alternativ siyasi düşüncə üzərinə hücum, polisin və başqa təsisatların repressisyadır.
"bunlar işləmir. çünki türkiyənin xarici və təhlükəsizlik siyasətləri dəyişkən və çaşqın olaraq qalır" yazır qəzet.
məqalədə deyilir ki, ölkə rusiya ilə az qala müharibənin kandarında olduğu vaxt, birdən-birə iki ölkənin suriya vətəndaşlarının iztirabları hesabına da olsa işid-ə qarşı mübarizədə xeyli ortaq marağının olduğu bəlli olub.
türkiyə bir tərəfdən abş-ın hərbi dəstəyinə bel bağlayır, digər tərəfdən onu fethullah gülenə görə tənqid atəşinə tutur.
ən təhlükəli düşüncəsizlik isə bundan ibarətdir ki, türkiyə əvvəllər uzun müddət kürdlərə qarşı döyüşdüyünə görə faydalı saydığı işid-i görməməzliyə vurub.
"the independent" yazır ki, hətta bu vəziyyətdə də türkiyə hökuməti ölkənin üzləşdiyi təhlükənin nəhəngliyini dərk etmir.
iraqda və suriyada artıq oturuşmuş kürd muxtariyyətləri var və türkiyə innən belə kürd millətçilyinin qarşısını almaqda səddam və ya əsədə güvənə bilməz.
"the independent" yazır ki, kürdlərlə siyasi razılaşma türkiyədə bir çoxları üçün qeyri-məqbuldur, lakin hazırkı zorakılıq şəraitində türkiyə öz torpaqlarnın müəyyən hissəsini onsuz da itirə bilər.
indi türkiyədə 1980-ci il çevrilişindən, bəlkə də elə atatürkdən bəri ən güclü prezident sistemi mövcuddur. lakin bu güclü prezidentlik təsisatı erdoğana ölkənin problemlərini həll etməkdə yardımçı ola bilmir.
məqalədə deyilir ki, suriyada əsəd rejiminə qarşı radikal cihadçıları dəstəkləyən erdoğan bunun mümkün cavab zərbəsinin gücünü bilmirdi.
əsəd rejimi zəif olanda kürdlər özlərini göstərməyə başlamışdılar. belə bir vaxtda erdoğan onların şimali suriyada qurduqları mini dövlətə qarşı hücuma keçdi. qərb bu hərəkətə göz yummağın müqabilində erdoğandan islam dövləti təşkilatına qarşı da çıxmağı tələb edirdi.
bu iki hücum türkiyənin öz içərisində terrorçu hücumlara səbəb oldu. kürd qrupları ordu və polis, id isə dinc əhalini hədəfləməyə başladılar.
erdoğanın rusiya və iran əleyhinə siyasəti də son nəticədə onların hər ikisi ilə müttəfiqliklə başa çatdı. üstəlik erdoğan əsas müttəfiqi olan abş-ı türkiyədəki terrora görə ittiham etməyə başladı.
bir vaxtlar müsəlman siyasətini bazar iqtisadiyyatı ilə cütləşdirib "iqtisadi möcüzə" yaradan türkiyə hökuməti indi həm də iqtidsadi böhran içindədir.
keçmişlərdə hərbi avtoritarlar türkiyədə asayişi bərpa etmək üçün (adətən zorakılıqla) hərəkətə keçərdilər. 1980-ci ilin sentyabrında general evren ifrat sağçılar və ifrat solçular arasında davam edən qanlı vətəndaş müharibəsini hərbi çevrilişlə yatırmışdı.
ordu çox ağır qiymətə asayişi bərpa etmiş, iqtisadiyyatı irəlilətmiş, hətta demokratiyanı qaytarmışdı. lakin ötən iyulda baş vermiş uğursuz çevriliş cəhdindən sonra - daha bir uğurlu çevrilişə güman yoxdur.
əlbəttə, arzu olunardı ki, türkiyənin düşdüyü burulğandan çıxması üçün demokratik yol tapılsın. lakin erdoğanın parlamentdəki opponentləri parçalanıblar və onların söykəndiyi müəyyən azlıqlar yeni il şənliyində güllələnən dünyəviçilər və ya erdoğanın gözlərində xain olan kürdlərdir.
türkiyə avropanın "xəstə adamına" və ya bir növ özünün taliban təhlükəsi olan pakistanamı çevrilir, deyə sual edir almond.
təəssüf ki, bir vaxtlar inkişaf modeli kimi təriflənən türkiyə pakistanın başladığı çığırla gedir.
ola bilsin ki, hakim partiyasının üzvləri arasında erdoğanın hakimiyyəi qəsb etməsinə qarşı çıxıb onu devirmək istəyənlər var, - yazır mark almond, - lakin ölkənin həssas geosiyasi məkanı nəzərə alınarsa, türkiyədəki xaos, həm də qərbdkəki sabitsizlik deməkdir.