2. newton, einstein, evklid ve s. bir yere qeder elbette ancaq beseriyyet formalasandan bu gune qeder bu dunya uzerinde yasamis en boyuk insan, dahi insan alexander grothendieck olub. hetta bunu muzakireye achiq bir iddia olaraq bele gormurem. grothendieck qeder parlaq hec bir beyin olmayib. yeqin ki yaxin yuzillerde olmayacaq.

butun dunyada mekteblerde milli qehremanlar/olke tarixi/bayraqlar filan evezine bu adamin bioqrafiyasini oxutmaq lazimdir. bu adamin xususi bir dersi olmalidir hetta. teessuf ki arasdirma sahesi advanced oldughu ucun hetta riyaziyyatcilar bele ancaq phd zamani adini esidir bu insanin.

cemi 20 il erzinde butun funksional analiz ve cebri hendesini kokunden deyisdiren riyaziyyatci. 1928 ci ilde berlinde dogulmushdu. atasi alexander shapiro rus yehudisi idi ve hal-hazirda rusiya/belorusiya serhedinde yerleshen sheherde dogulmushdu. atasi siyasi aktivist-anarxist idi. genc zamanlarinda almaniyada yashamishdi ve nasistlere qarsi sol herekatlara qatilmishdi. almaniyada jurnalist olan hanka grothendieck ile tanish olmushdu. alexander grothendieck 1928 ci ilde bu ailede dunyaya gelmishdi.

1933 cu ile qeder alexander valideynleri ile berlinde yashamishdi. hitler guclendikden sonra ise valideynleri fransaya kochmushduler ve alexander bu vaxt alman ailesine ovladliga verilmishdi. (muveqqeti) 1939 cu ilde yeniden ailesinin yaninda kocdu (fransaya) atasi fransada yaxalanir ve nasistler dusergelerine gonderilir. (atasi 1942 ci ilde oldurulur)

anasi ve ozu cenubi fransada dusergede tezyiqler gorur. daha sonra fransanin basqa bir bolgesine gonderilirler, burada protestant mektebde tehsil alan grothendieck'in yehudi oldugu mekteb terefinden gizledilir. grothendieck sonralar montpellier universitetinde riyaziyyat tehsili alir. (ilk vaxtlar astronomiya kimi fennlerde ugursuz olur) oz-ozune lebesque olcusunu kesf edir. riyaziyyatcilar montpellier'in onun uchun elverissiz oldugu qerarine gelirler ve parise getmesini meslehet gorurler. grothendieck parise yola dushur; ens-de detsler alir/seminarlara qatilir. nancy o zamanlar funksional analizin esas merkezi idi ve grothendieck bu sehere gelerek meshur riyaziyyatcilarla chalishir. burda helli melum olmayan bir nece problemi hell ederek eyni zamanda dissertasiyasini tamamlayir. dissertasiyasini anasi hanka grothendieck'e hesr edir. -*

alexander'in anasida sol aktivist idi. atasi tez-tez soyad deyisdiyi ve gizlendiyi uchun alexander'in dogum soyadi tanaroff, adi ise shurik idi. daha sonralar anasinin soyadi olan grothendieck'i almishdi.

58-70 ci illerde grothendieck bourbaki'lerden biri idi. bourbaki gizli riyaziyyat cemiyyeti kimi fealiyyet gosterirdi ve bu ad ile kitablar, meqaleler yayimlayirdilar. grothendieck hem bu qrupla hemde daha sonra boyuk isler gorur. meselen etale kohomologiya nezeriyyesini yaradir. bu nezeriyye vasitesile weil hipotezi isbat edilir. grothendieck daha chox yeni texnikalar yaradir neinki meshur problemleri hell etmek.

ancaq riyaziyyat bir terefe grothendieck hemde guclu bir passifist idi. hetta radikal pasifist. amerikaya seferleri zamani viza prosedurlarini tenqid edirdi, elcezairde fransiz kolonia muharibesini boykot edirdi, 1966 ci ilde fields medalina layiq gorulmushdu ancaq sovetlerin siyaseti sebebile fields medalini boykot etmishdi. moskvada kecirilen icm konfransa getmeyi redd etmisdi ve defelerle isgal olunmus serqi avropa olkelerini ziyaret ederek sovetleri boykot etmisdi.

vietnam muharibesi vaxti muharibenin en sert zamanlarinda vietnama ziyaret etmisdi; hec bir riyaziyyat materiali olmayan vietnam ucun kitablar, meqaleler aparmishdi. vietnamda leksiyalar vermishdi ve bu zaman usa grothendieck'in leksiya verdiyi yeri bombalamasi ile hetta olumle bele uz uze qalmishdi. iki riyaziyyatci bombalanma vaxti helak olur.

70 ci ilde grothendieck fransiz riyaziyyat institutunu terk edir. cunki institutun orduya, silahlanmaya pul ayirdigini oyrenir. grothendieck her kesi institutu protest etmeye cagirir ancaq neticesiz qaldigini gorur. fizikaya hiroshima ve nagasaki sebebile nifret edir cunki fizikanin hal-hazirda dovletler terefinden sirf bu sebeble inkisaf etdirildiyine inanir. grothendieck her kesden ayrilir ve cenubi fransada hec kesin bilmediyi bir yere yerleshir.

butun kitab ve meqalelerini ozu ile beraber goturur. 73 cu ilde montpelliere ziyaret etdiyi vaxt meqalelerinin/phd tezisinin yayimlandigini ve springerin bunlari odenis qarsiliginda yayimladigini gorub daha chox esebleshir. butun meqaleleri yayimdan qaldirir. hemin il olmet-et villecum'a kocur ve burda hetta elektrik bele olmayan evde yashamaga bashlayir. militarizme qarsi yazilar yazmaga, ekoloji problemlerden yazmaga baslayir. hetta sonralar iki telebesi ile birlikde "international movement for the survival of the human race" qrupunu yaradirlar. nato, cern kimi teskilatlara qarsi leksiyalar verir. einstein'in nisbilik nezeriyyesini 'banal' adlandirir; fizikaya qarsi biraz daha tenqidleri artirir..

butum mukafatlari redd edir. redd etme sebebi olaraq pula ehtiyaci olmadigini, isinin ehemiyyetinin bes etdiyini deyir. bu aralar buddizme filan bele meyillenir. dinlerin mistik terefleri ile maraqlanir (meselen xristianliq ) ; illerle cenubi fransada ancaq iki neferin bildiyi bir yerde yashayir. son defe 2010 cu ilde elaqe yaradir insanlar ile. ve butun basqa meqale, kitablarinin derc/tercume olunmamasini isteyir. telefonu, mail adresi ve s. olmadighi uchun ve hec bir ziyaretci qebul etmediyi ucun iki neferden basqa hec kes harda, ne etdiyini bilmir.

2014-cu ilde 13 noyabr ölür.

biraz mistik, guclu pasifist, ve gelmis kecmis en guclu riyaziyyatci olaraq tarixde qalir. bu adamin etdiyi/yaratdigi sheyleri yazmaq lazim olsa bir ay dayanmadan 24 saat yazmalisan. belkede daha chox. her cebri hendeseci, topoloq, cebri topoloq ve s. onun adini mutleq esidib, etdiklerinin az bir qismini oyrenmeye imkan tapmisdir elbet.

sadece grothendieck daha chox bilinmelidi.

menbe: arxiv (iki eded grothendieck bioqrafiya meqalesi), quora ve s.


edit: kimse derhal umbayladi. god balalarini saxlasin reis. bu uzunluqda entryni bele hemin an umbayladigina gore senin neslin hele bir yuzyil tukenmemelidi. aferin