3. iranda əfşarlar sülaləsinin devrilməsindən sonra yaranan separatçı azərbaycan xanlıqları beynəlxalq olaraq tanınmasalar da, həmin torpaqlarda faktiki olaraq hakim idilər. iranda hakimiyyətdə olan qacarlar sülaləsi xanlıqların bir hissəsini işğal etsə də qarabağda məhəmməd şahın ölümü iran ordusunu geri çəkilməyə məcbur edir. daha sonra rusiyanın da xanlıqları işğal etməyə başlamasıyla iranla müharibə qaçılmaz olur. müharibə nəticəsində ilk olaraq gülüstan daha sonra türkmənçay müqavilələri bağlanır. türkmənçay müqaviləsinə əsasən şimal xanlıqlarının ərazisi rusiyada, cənubi xanlıqlar iranda qaldı.beləliklə şimali və cənubi azərbaycan yaranır. beynəlxalq hüquqa görə müqavilə bağlayan dövlətlərdən biri süqut edərsə (və ya hakimiyyət devrilərsə) müqavilə qüvvədən düşmüş sayılır. türkmənçay müqaviləsi rusiyada çar rejiminin devrilməsi ilə ləğv olunsa da daha sonra şimalda *azərbaycan demokratik respublikası*, cənubda isə xiyabaninin başçılığı ilə hökümət yaranır və bu iki dövlət heç vaxt birləşmək haqqında düşünmür( siyasi vəziyyətində təsiri ilə birləşmək haqqında düşünmək olmurdu) sonraki siyasi vəziyyət ssri-nin yaranması ilə və cənubdakı hökümətin devrilməsi ilə dəyişir. 1979-cu ildə pəhləvilər sülaləsi devrilsə də cənubi azərbaycanda heç bir dəyişiklik olmur. 1991-ci ildə isə şimali azərbaycan müstəqillik qazansa da cənubi azərbaycan hələ də iran islam respublikasının ərazisi sayılır.