16. 1918-ci ildə yaranmış azərbaycan dövlətinin əsl adı nə olub - azərbaycan xalq cümhuriyyəti, yoxsa azərbaycan demokratik respublikası?
bəzi tarixçilər adr, bəziləri axc yazır. bəs bunların hansı düzdür?
bbc azərbaycanca bunu o dövrü tədqiq edənlərdən soruşub.
altay göyüşov (tarixçi alim):
hər ikisi düzdür. əslində, o dövrün sənədlərində "azərbaycan cümhuriyyəti" kimi qeyd edilib. ancaq respublikanın demokratik olması "istiqlal" bəyannaməsində xüsusi olaraq qeyd edilir.
bəyannamənin 2-ci maddəsində göstərilir ki: "müstəqil azərbaycan dövlətinin şəkili-idarəsi xalq cümhuriyyəti olaraq təqərrür ediyor."
sonrakı maddələrdə də "azərbaycan xalq cümhuriyyəti" deyə təkrar olunub.
rus dilinə isə "azerbaydjanskaya demokratiçeskaya respublika" kimi tərcümə edildi və qısadılmış adr yazıldı. o dövrdə bəzi sənədlər, yazışmalar rus dilində aparılırdı. onda axc-ni adr kimi qeyd edirdilər. "cumhuriyyət" sözünü "respublika", "xalq" sözünü isə "demokratiya" kimi tərcümə etmişdilər.
istiqlal bəyannaməsinin fransızca mətnində axc demokratik respublika kimi tərcümə olunur
cəmil həsənli (tarixçi alim):
"respublika" sözü kimi o dövrdəki azərbaycan-türk dilində "cümhuriyyət" işlənirdi. sovet dövründə cümhuriyyət sözü leksikondan çıxdı.
o cümlədən, sovet dövründə azərbaycan xalq cümhuriyyəti haqqında yazılan kitabların, məqalələrin əksəriyyəti rus dilindədir.
rus dilində yazıldığı üçün axc də adr kimi qeyd edildi və beləcə, ictimai fikirdə daha çox qaldı.
amma cümhuriyyətin ərəb əlifbası ilə yazılmış ilk sənədində dövlətin adı azərbaycan xalq cümhuriyyəti kimi göstərilib.
azərbaycanın nümayəndə heyətinin prezidenti əlimərdan topçubaşovun paris sülh konfransına ünvanladığı məktublarda azərbaycanın adı fransızca azərbaycan respublikası olaraq yazılıb.
şirməmməd hüseynov(jurnalist-tədqiqatçı):
dövlətin adı azərbaycan xalq cümhuriyyətdir, sənədlərdə bu cür göstərilib. vaxtilə rus dilinə düzğün tərcümə edilməyib.
indi təsəvvür edin, çin xalq respublikası var, kim onu "kitayskaya demokraticeskaya respublika" adlandıra bilər? tərcümə edilir: "kitayskaya narodnyaya respublika".
heydər əliyevin vaxtında televiziya ilə çıxış elədim, dedim ki, azərbaycanda adr adında dövlət olmayıb.
heydər əliyev milli arxiv idarəsinin o vaxtkı rəhbəri ataxan paşayevi yanına çağırıb ki, orijinalı mənə gətirin. istiqlal bəyannaməsini ona aparıblar, oxudub ki, orda dövlət azərbaycan xalq cümhuriyyəti adlandırılır.
ondan sonra dedi ki, bəs niyə demokratik respublika adlandırırsız. bundan sonra onun axc ilə bağlı sərəncamlarında azərbaycan xalq cümhuriyyəti yazıldı.
hesab edirəm, dövlətə nə ad veriblərsə, o adla da adlandırılmalıdır.
(c) *bbc azərbaycanca*