5. aktyorun özünə, yaxud tamaşaçılara xitabən söylədiyi sözlərdir.
ən məşhur monoloqlardan biri hamletin olmaq ya da olmamaq monoloqudur. #181064
cəfər cabbarlı "olum ya ölüm?" deyə daha təsirli şəkildə tərcümə etmişdir.
azərbaycan ədəbiyyatında isə mənim üçün və digər ədiblər üçün də ən təsirli monoloqlardan biri iblisin monoloqudur:
"iblis!.. o böyük ad nə qədər calibi-heyrət!
hər ölkədə, hər dildə anılmaqda o şöhrət.
hər qülbədə, kaşanədə, viranədə iblis!
həp kəbədə, bütxanədə, meyxanədə iblis!
hər kəs bəni dinlər, fəqət eylər yenə nifrət,
hər kəs bana aciz qul ikən, bəslər ədavət.
lakin bəni təhqir edən, ey əbləhü miskin!
olduqca müsəllət sana, bil, nəfsi-ləimin,
pəncəmdə dəmadəm əzilib qıvrılacaqsın,
daim ayaq altında sönüb məhv olacaqsın.
bənsiz də, əmin ol, sizə rəhbərlik edən var:
qan püskürən, atəş savuran kinli krallar,
şahlar, ulu xaqanlar, o çılğın dərəbəklər,
altın və qadın düşgünü divanə bəbəklər.
bin hiylə quran tilki siyasilər, o hər an
məzhəb çıqaran, yol ayıran xadimi-ədyan;
onlarda bütün fitnəvü şər, zülmü xəyanət,
onlar duruyorkən bəni təhqirə nə hacət?!
onlar, əvət onlar sizi çignətməyə kafi,
kafi, sizi qəhr etməyə, məhv etməyə kafi...
bən tərk edərim sizləri əlan nəmə lazim!
hiçdən gələrək, hiçliyə olmaqdayım azim.
iblis nədir?
- cümlə xəyanətlərə bais...
ya hər kəsə xain olan insan nədir?
- iblis..."

kefli isgəndərin monoloqunu da unutmaq olmaz:
"baxın! baxın! yaxşı baxın! diqqətnən baxın! sizin tarixlərinizin kitabında bu, qan ilə yazılmış bir səhifədir. sizdən sonra gələnlər bu kitabı vərəqləyib, bu səhifəni görəndə sizi yada salıb deyəcək : tfu sizin üzünüzə!
bağışlayın, kefli iskəndər bir az biədəblik eləyir. amma indi də növbə mənimdir. mən demirəm ki, siz niyə bu balaca uşaqları zornan
gətirib qatdız bu fahişəxanaya. söz yox, siz bunlara deyəndəki, səni verirəm bu şeyxə, bu biçarələr çığırıb bağırdılar və sizin çirkli ayaqlarınızı öpə öpə yalvardılar:
"ata, aman günüdür, məni anamdan ayırma!"
elədi mi? doğru mu deyirəm?
yox, mən ondan ötrü incimirəç. çünki siz qızlarınızı bura çəkə-çəkə elə xəyal edirdiniz ki, bunları behiştə çəkirsiniz və isfahan şeyxləri sizi inandırmışdılar ki, hər kəs bu mübarək otağa
qədəm qoysa, öləndən sonra qiyamətədək qəbrin dəriçəsindən məlaikələrlə söhbət edəcək. amma zəmani ki, ricət məsələsi ortalığa qoyuldu və şeyx nəsrullah
ölülərin dirilmək ixtiyarını qoydu sizin qabağınıza, siz, dəriçədən məlaikə axtaranlar, ölən qardaşlarınızın, bacılarınızın və övrət-uşaqlarınızın dirilməyinə razı olmadınız. niyə razı
olmadınız? ondan ötrü ki, arvadlarınızın hamısını yumruq altında öldürmüsünüz; ölən qardaşlarınızın arvadını almısınız, ölən dostlarınızın yetimlərinin malını yemisiniz. razı olmadınız ki, dirilib gəlsinlər və sizin əməllərinizi görüb desinlər: "tfu sizin üzünüzə!"
(camaat başını aşağı salır)

bu sözlәri sizә demәkdә elә xәyal elәmәyin ki, mәn sizi pislәyib, özümü tәrif etmәk istәyirәm. yox, yox! bunu bilirәm ki, mәn heç bir şeyәm. mәn çöllәrin otuyam, küçәlәrin torpağıyam, dağların daşıyam, kolların kosuyam, ağacların qurduyam. mәn dünyada heç bir şeyәm. әgәr mәn bir şey olsaydım, cibimdәn bir bomba çıxarıb (әlini uzadıb cibindәn araq şüşәsini çıxardır) bu evi bir saniyәnin içindә havaya dağıdıb, isfahan lotusunu kәrpiclәrin altında diri-diri dәfn edәrdim. amma qorxmayın, mәnim әlimdәn elә şeylәr gәlmәz. bu araq şüşәsidir vә şeyx nәsrullah burada gecәlәr bu balaca uşaqları boğanda, mәn bu şüşәdәn araq içәrdim.
(qızlar başlayırlar ağlamağa.)
yox, yox, o mәnim işim deyil. o, igid işidir. siz tәk camaatın da igidi mәnim tәk olar. hәlә mәn heç. indi görәk siz kimsiniz? mәnim adım kefli iskәndәrdir; bә sizin adınızı nә qoyaq? mәn dağları, daşları, quşları, fәlәklәri, ayları, ulduzları vә dünya-alәmlәri bura şahid çәkәrәm vә bu qızları onlara nişan verәrәm, soruşaram ki, bu camaata nә ad qoymaq olar? o vәdә hamısı bir sәslә cavab verәr: “ölülәr”. mәn cәmi millәtlәri bura yığıb tәvәqqe edәrәm ki, şeyx nәsrullahın hәrәmxanasına tamaşa elәsinlәr; o vәdә bütün yer üzünün tayfaları sizi bir sәslә adlandırarlar: “ölülәr!” vә bizdәn sonra gәlәnlәr illәr uzunu sizi yada salıb bir sәslә deyәcәklәr. “ölülәr”…