42. 12-ci və 13-cü əsrlərdən etibarən meydana gəlməyə başlayan, mətbəənin ixtirası ilə özəyini təşkil edən fikirlərin populyarlaşması və elm, sənaye dövrünün başlaması ilə fiziki varlığına qədəm qoyulan sistem. 19-cu əsr kapitalizm üçün əlamətdar dövrdür, gücləndiyi dövr ilə yanaşı daha geniş coğrafiyalara qol qanad açdığı dövrdür. kapitalizmin güclənməsinə səbəb, keçmiş əl əməyinə əsaslanan istehsal üsulunun dağıdılıb yerini maşınlı, daha sürətli, effektiv və ucuz istehsal üsulunu tutması, əsasən ucuz uşaq əməyini gündə 12 saat istismar etməsi və ifrat istehsal gücündən qaynaqlanan xammal tələbatından müstəmləkəçiliyin imperalizm mərhələsinə başlaması oldu. bəzi dölbeyinlərin düşündüyünün əksinə kapitalizm bir anda meydana gəlmədi moskva bir anda tikilmədi əksinə uğrunda qanlı, əzab-əziyyətli mübarizələr, vətəndaş müharibələri verildi. hətta burju hərəkatlarının bir çoxu mübarizə anında məğlub oldu, bəziləri qalib gəlsə də müvəffəqiyyətsizliklə nəticələndi. 1-ci fransa respublikası bu səbəbdən də kapitalizm üçün ən əlverişli şərait iqtisadiyyatın kapitalist istehsalı üsulunda inkişaf etməsi oldu. bu səbəbdən də aristokratiyanın iqtisadi quruluşu zəiflədi və yerini burjuaziyaya buraxdı. kapitalizmin inkişafı yerini sosializmə buraxacaq, bu şərtdir, hətta anti kommunist qərb ziyalıları belə bu həqiqəti qəbul edir. çünki bütün tarixi dövrlərə baxanda görmək olar ki, hər bir ictimai dəyişiklik istehsal üsulunun inkişafından qaynaqlanıb. yeni siyasi fikirlərin yaranması belə iqtisadi zəmindən asılıdır. buna görə də quldarlıq primitiv cəmiyyətdən, feodalizm quldarlıqdan, kapitalizm feodalizmdən və marksizm də kapitalizmdən yarandı. bu möhtəşəm ardıcıllığın izahı dialektik materializmdir.

sonra bəzi "filosoflar" elə hesab edir ki, kapitalizm insan psixologiyasının bir təzahürüdür, amma məsələ burasındadır ki, antropoloqlar bunun əksini deyir, hər bir dövrdə fərqli bir insan psixologiyasının meydana gəldiyini əsaslı şəkildə sübut edirlər. mal uğrunda mübarizə hər zaman istehsal azlığından qaynaqlanıb. german barbarları yeni ictimai quruluş yüksək istehsal sayəsində bu problemi həll edib, kropotkinin sibirdəki təkamül müşahidələrindən çıxardığı, heyvanlar arası kollektiv həyat tərzini insan cəmiyyətində də əks etdirə bilər. yadınızdan çıxartmayın insanlar təbiətə meydan oxusa da, qurduğu bütün quruluşlar təbiətin sivilizasiyalı variantı olub. quldarlıq, təhkimçilik və kapitalizm kimi vəhşi sistemlər buradan qaynaqlanır.