5. Bir xəstəliyin ölkəyə, və yaxud sərhədyanı zonalara yayılmasına verilən ad. Aktual olaraq, günümüzdə korona pandemiyası insanlar içində böyük təşvişə yol açıb.
Qədim zamanlardan bəri müharibə ilə yanaşı ən böyük insan qırğınına səbəb olan faktorlardan biri olmuşdur. Misal olaraq, XV əsrdə "qara ölüm" kimi bilinən taun pandemiyası avropa əhalisinin yarısını məhv etmişdir. Təkcə insan itkiləri ilə deyil, həmçinin iqsadiyyata da böyük zərər vurulması ilə nəticələnir. Lakin müasir dövrümüzdə səhiyyə inkişaf etdikcə, viruslarla mübarizədə yeniliklər tapıldıqca da, itkilərin sayı bir xeyli azalmışdır. Amma belə xəstəliklər dayanmadan artır. Ümumiyyətlə, insanlar dünyada olan virusların çox az bir hissəsindən agahdırlar. Təbiətdə 1.6 milyondan çox xəstəlik yaradan virus olduğu təxmin edilir. insanlar isə belə virusların təxmini 3000 ədədi ilə tanışdırlar, və sadəcə bu viruslara vaksin hazırlayıblar. il ərzində isə 4-5 təzə virus aşkar edilir. Həmin təzə viruslara vaksin hazırlanması isə o qədər də asan olmur. Sadə dildə desək, vaksin virusun tərkibində olan proteindi. Virusdan alınan protein xəstəyə vurulur və orqanizma öz antikorunu yaradır, və həmin antikorlar da virusu öldürür. Lakin virusdan protein almaq o qədər də asan başa gəlmir. Bu proses üçün təxmini 5-6 il vaxt lazım olurdu. Bu müddət də pandemiyanın yayılması və ölü sayının artmasına kifayət edirdi. Misal kimi çində olan Sars virusunu götürək. Ümumən, yeni xəstəliklərin əksəriyyəti Çində təsbit edilir. Çünki, çində açıq bazarlar olur, və həmin bazarlarda ilan, yarasa, it kimi heyvanların ətlərini satırlar. Bunun nəticəsində də insanlar həmin heyvanlardan xəstəlik tuturlar, hansı ki insan immunitetinin onlara qarşı heç bir müdafiəsi yoxdur. Korona virusi ilə oxşar, 2003-cü il mart ayında Çində Sars adlı virus ortaya çıxdı. Həmin virusdan əziyyət çəkənlər sürətlə artırdı. Çünki virus hava ilə yayılırdı, fiziki təmas lazım deyil idi. Yayılan xəstəlik xeyli miqdarda insanın ölümünə səbəb olurdu, digər tərəfdən isə alimlər ona qarşı vaksini hazırlayıb çatdıra bilmirdilər. Daha sonra isə virus naməlum bir şəkildə yoxa çıxdı. Sözügedən pandemiyada şanslı olsaq da, bu o demək deyil ki, həmişə virus özü yox olacaq. Buna görə də, alimlər təbiətdə olan və insanların agah olmadıqları xəstəlikləri "disease x", yəni "xəstəlik x" adlandırdılar, və buna çarə tapmağa başladılar. Nəticədə isə, virusdan proteini almaqdansa, orqanizmanın özünün bu proteini ifraz etməsini təmin etdilər. Və bununla da, vaksin hazırlamaq prosesi 5-6 ildən 16-20 həftəyə qədər azaldı. Amma təbii ki, insanlar arasında inteqrasiya artıqca, bu müddət də uzun bir müddət hesab olunmağa başladı. Artıq bu məqamda dövlətlərə, və individuallara yük düşməyə başladı. Yəni mümkün olduğu qədər, xəstəliyin yayılmasının qarşısını almaq üçün dövlət tərəfindən kütləvi dezinfeksiya tədbirlər həyata keçirilməli, individuallar isə xəstəliyə tutulmamaq üçün self-care'ə diqqət yetirməlidirlər. Qısaca olaraq, 16-20 həftəni böyük fəlakət baş vermədən tədqiqatçılara qazandırmaq lazımdır.
Bill gates öz intervyularının birində deyir ki, " pandemiya ilə bağlı ən böyük problem, onun nə vaxt meydana çıxacağını bilməməkdir. Buna görə də, işi həmişə başqa günə təxirə salırıq. Və hər hansı pandemiya meydana çıxandan sonra, keçmişə baxıb kaş daha çox yatırım etsəydik deyirik."
indi isə gəlin qayıdaq azərbaycana. Bildiyiniz kimi, korona virusu ilə bağlı 3-9 mart tarixində tədris müəssisələri bağlandı, və hamı sevinir. Yəni virus qalıb qıraqda camaat tətilini, evdə qalmağını qeyd edir. Eyni tədbir avropada, çində də keçirilir və insanlar təşviş, qorxu içində virusun tez keçməsini istəyirlər. Gəl gör ki, bizimkilərin əlində olsa, virusun əlini sıxıb, təşəkkür də edərlər.