75. Adətim üzrə ovqatıma uyğun olaraq, ofisianta rus borşu sifariş verib, ən uzaq masaların birində, arxam kafenin girişinə sarı əyləşdim. Gözlərim sırf yan masadakı özgə gözlərlə toqquşmasın deyə menyunu əlimə alaraq, yemək çeşidləri və qiymətlər üzərində boş-boş gəzişməyə başladım. Məndən sol tərəfdə bir ailə oturmuşdu və hiss elədim ki, kimsə mənə baxır. Ötəri nəzər salaraq gördüm ki, təxminən 3-4 yaşlarında (bəlkə çox, ümumiyyətlə yaş verə bilmirəm) bir uşaq mənə baxaraq gülümsəyir, mən baxdıqca isə bu gülümsəmə uşaq qəhqəhələri ilə əvəzlənir. Sonra isə bu gülüşə valideynləri də qoşulur. Bir anlıq özümdən şübhə edərək telefonumun ön kamerasını açıb üzümə baxdım. Elə bu dəmdə mən də onlara qoşulmağa başladım. Çoxdandır ki, belə səmimi şəkildə gülümsədiyimi xatırlamıram.

Sifariş verdiyim borş artıq hazır idi. Yemək yeyə-yeyə bir tərəfdən də uşağı müşahidə edirdim. Üzərinə yemək dağılmışdı, amma valideynləri hələ də onun nazıyla oynayırdılar. Uşaq hələ də gülümsəyirdi. işini bitirdikdən sonra masalararası gəzişərək özünə oynamağa başqa bir yoldaş tapmışdı. Onlar nəsə işarət diliylə bir-birilərinə nəyisə başa salır, səslər çıxarır, yaxşı anlaşırdılar. Və düşünməyə başladım:
Onlar necə də azaddırlar. Dünyadan bixəbər, həyatın yağlı sillələrini dadmayan, daima gülümsəyən iki xoşbəxt uşaq. Bəli, doğrudan deyirəm, əgər xoşbəxtlik varsa belə, bu dünyada tək xoşbəxt insanlar uşaqlardır.

Ümumiyyətlə, biz xoşbətlik deyəndə nəyi nəzərdə tuturuq? Bizi xoşbəxt edəbiləcək meyarları kim müəyyən edir? Hansı kriteriyalar üzərinə qurulub bu məfhum? Pul, yoxsa kariyera? Sevgi, yoxsa şəhərin mərkəzindəki köhnə stalinkaların birində hansısa mənzil? Ya bəlkə sağlamlıq? Problemsizlik, yoxsa dəbdəbəli məclislər? Məşhurluq, seks, ya bəlkə avropaya səyahət? Bu siyahını nə qədər istəsək uzada bilərik. Özümüzə qarşı səmimi olaq. Həqiqətən mi bunlar bizim lənətli ortastatistik 60 illik ömrümüzdə bizə sonsuz səadət bəxş edə biləcək ünsürlərdir?

Fikir vermisinizsə, hər hansı yeni mənzilə köçdüyümüz zaman oboylar, çarpayı, mətbəx mebeli, televizor-bir sözlə, hərşey bizə maraqlı, yeni gəlir, içimizi qəribə bir fərəh hissi bürüyür. Beynimiz serotonin, dopamin kimi hormonlar ifraz edir və biz özümüzü xoşbəxt hiss edərək, evin bütün otaqlarında şıltaqcasına gəzişirik. Sonra nə olur bəs? Müəyyən zaman keçdikdən sonra o mənzil bizə adi gəlir, bu dəfə isə televizorda gördüyümüz başqa mənzilə həsrətlə baxırıq. Halbuki bizimkindən çox ciddi bir fərqi yoxdur, uzaqbaşı oboyu fərqli dekorasiyayla vurulub. Fikir vermisinizsə, artıq əvvəlkitək beynimiz "xoşbəxtlik" və "qələbə" hormonlarını ifraz etmir. Xislətimiz bizi məcbur edir ki, televizorda gördüyümüz həmin o mənzili almaq lazımdır. O mənzili alırıq, eyni prosedurlardan keçərək, eyni hisləri yaşayırıq. Bəs bu dəfə nəyi anlamış oluruq? Bu ev həqiqətən də digərindən fərqlənmirmiş. Hətta digəri bizə daha doğmaymış.

Qazandığınız pulları sizi hansı xoşbəxt edəcək işlərə xərcləmisiniz? Vəya kariyeranızın müəyyən bir pilləsində düşünmüsünüz mü ki, mən əslində bu insan olmalı deyiləm? Hərşeyinizin tam, problemsiz olduğu dönəmlərdə belə nə vaxtsa heç hiss etmisiniz ki, nəsə çatışmır? Elə bil hərşey tamdır, amma nəsə çatmır, onu da heç vaxt bilmirik, təəssüf. Yerini dostluqla, ailəylə, filmlərlə doldurmağa çalışırıq. Müəyyən zaman sonra anlayırıq ki, o boşluq heç zaman dolmayacaq, yəni ən azından, bu, normal idraka sahib istənilən insanda belədir. Yaxşı, bəs, soruşuram: həqiqətən də, özünüzü xoşbəxt hiss edirsiniz mi?

Mən insanları 2 yerə bölürəm: xoşbəxt olanlar və xoşbəxtliyi təqlid edənlər.

Xoşbəxtliyi təqlid edənlər qrupuna sizin ətrafınızda gördüyünüz digər hərkəs daxildir (bəlkə də siz özünüz elə). Sizi evləndirməyə çalışan ailəniz, nə qədər maaş aldığınızı soruşan qohumlarınız, tez-tez partyorlarını dəyişən dostlarınız, evinə hər gün bir torba zibil daşıyan və səhərlər həmin zibili tullayan qonşularınız. Onlar xoşbəxt deyillər. Çünki xoşbəxtlik kriteriyalarını necə müəyyənləşdirəcəklərini bilmirlər. Onlar üçün hazırlanmış bir həyat kredosu var (hansı ki bu kredo nəsildən-nəslə ötürülür) və o kredo üzrə yaşayırlar. Onlar çizgidən kənara çıxaraq uğursuzluğa düşəcəklərini güman edir, dələ kimi çarxın içində fırlanmağa davam edirlər. O kredodakı bütün ümumi prinsipləri (vəya bir qismini) icra edən şəxsə xoşbəxtlik vəd edilir. Maraqlısı budur ki, nə onu tamamiylə (vəya qismən) icra edə bilməyən, nə qismən icra edən, nə də ki tamamiylə icra edən şəxs xoşbəxt olur. Onlar xoşbəxt deyillər, sadəcə xoşbəxtliyi təqlid edirlər. Çox vaxt da bu imitasiyaya inanırlar içdən. Yalnız özləriylə tək qaldıqları zaman anlayırlar ki, heç vaxt xoşbəxt olmayıblar. Bunun üçün də, daha doğrusu tək qalıb düşünməmək üçün müxtəlif birliklər (evlilik, dostluq, təşkilatlar, qonaqlıqlar vəs) quraraq oraya üzv olurlar. Bununla belə onlar tətmin ola bilirlər mi?

Doğrusu, düşünürəm ki, onlar tətminsizdirlər, nə istədiklərini bilmirlər. Bununla da, mən onları lunatiklərə bənzədirəm. Hansı ki, gecələr yuxulu halda, (çox vaxt gözyumulu şəkildə) qeyri-şüuri halda gəzən, qeyri-iradi hərəkətlər edən bir xəstəlik halına sahib şəxslər. Doğrudan mı onlar hara getdiklərini, nə etdiklərini, nə düşündüklərini bilmirlər? Bu zaman yadıma bir vaxtlar hadisələrin təsadüfü axarı zəminində tanış olduğum, amma aramızda heç bir cinsi münasibətin olmasına icazə vermədiyim (bu çətin oldu, amma prinsiplərimə sadiq qalmalıydım) evli bir qadın düşdü. O, həmişə belə deyərdi: "səni də sevirəm, yoldaşımı da. Düzü, heç özüm də hislərimi anlamıram"

2-ci kateqoriya insanlar isə özlərinin diliylə desək, həqiqətən xoşbəxtdirlər. Onlar üçün xoşbəxtliyi indeksləyəcək hər hansısa bir meyar yoxdur. Onlar bədbəxtliklərindən də zövq almağı bacarırlar. "Tayler Durden" kimi əllərinə kislata tökülsə belə, ağrının verdiyi həzzi vücudlarının hər hücrələrinədək duymağa cəhd edirlər. Bəzən isə baş verən hadisələrə (bədbəxtlik vəya xoşbəxtlikdən asılı olmayaraq) adi hal kimi yanaşırlar, ki bu belə də olmalıdır. Onlar ağacda gəzişən qarışqaları saatılarla müşahidə edə bilərlər. Yağışda islanmağı hobbilərinə çevirə bilərlər. Onlar həyatlarında ən azı bir dəfə mütləq ki, yan tiersen'in "la veillée" bəstəsini dinləmişlərdir. Onlar mütləq ki, ən azı bir dəfə paraşütdən tullanaraq ölümlə üz-üzə dayanmağın necə bir hiss olduğunu dadmışlarıdır. Onlar üçün əslində fəsillərin heç biri digərindən üstün deyil, hər birində daha çox yaşayırlar. Onlar üçün nəyinsə bir sərhəddi, ölçüsü, etalonu yoxdur. Bununla belə kiməsə zərər verməmək məsələsində daha həssasdırlar. Onlar xoşbəxtdirlər həqiqətən, ölümdən qorxmurlar çünki. Ölüm onlar üçün yeni bir başlanğıcdır hətta, belə desək, ölümsüzlüyə gedən bir yoldur...

Hesabı ödəyərək çıxış qapısına doğru addımlayıram. Yemək nə hikmətdirsə, dadlı idi. Borşu sevirəm (rus borşunu, çünki bizimkilərin hazırladığı elə də ağız dadıma uyğun gəlmir). Bir siqaret yandıraraq, tüstünü ciyərlərimə doğru çəkib düşünürəm: biraz olar ki, uzun müddətdən bəri ilk dəfə idi ki, gülümsəyirdim. Buna isə həmin o uşaq vəsilə olmuşdu. Yaz fəsli demək olar ki son günlərini yaşayırdı. Amma.. Amma o uşaq mənə gülümsəyərkən, əslində, hiss edirdim ki, deyəsən ingilislər demiş, spring is coming...