(youtube: 
)
)mənası fars dilindən tərcümədə 3 məkan və ya 3 hissə mənasına gələn həm eyniadlı dəstgah, həm də lad. bu muğam azərbaycanda ən geniş ifa olunan muğamlardan biri olduğuna görə, digər şərq xalqları ilə müqayisədə ən inkişaf etmiş muğamlardan biridir. hacıbəyova * üzeyir hacıbəyov görə segaha qulaq asmaq, insanda psixoloji cəhətdən sevgi, məhəbbət və ya "eşq iztirabı" hisləri oyadır.
azərbaycan insanının zövqünə ən yatan muğamlardan biri olması ilə əlaqədar olaraq, digər muğamlardan fərqli olaraq müxtəlif formaları yaranmışdır. ən geniş yayılan formaları aşağıdakılardır, və hər birinin əsasını segah ladı və ya məqamı təşkil edir.
mirzə hüseyn segahı;
zabul segahı və ya segah-zabul;
xaric segah ;
orta segah ;
bu dəstgahlar bir-birlərindən tərkibində olan guşələrin həm kombinasiyasına, həm ardıcıllığına, həm də mayələrində istifadə olunan səs ucalıqlarına görə fərqlənirlər. Məsələn, mirzə hüseyn segahı "lya" mayəli olduğu halda, orta segah "mi" mayəlidir.
Nümunə olaraq zabul segahını götürsək, mirzə fərəcin cədvəlinə əsasən, zabul-segah nəzəri olaraq bu şöbələrdən ibarətdir: mayeyi-zabol, muyə, manənd müxalif, orta segah, məxluq, şikəsteyi-fars, mürəbbiqə, əraq, yədi-hasar, aşıq-guş. ancaq nəzəriyyədə olduğundan fərqli olaraq segahlar həm ifaya qulaq asan dinləyicinin yorulmasının qarşısını almaq, həm də dəstgahı daha lakonik etmək üçün əsasən, daha qısa tərkibdə oxunurlar. məsələn, ən geniş ifa olunan segahlardan biri olan zabul-segah hal-hazırda aşağıdakı tərkibdə oxunur :
bərdaşt (zil registr)
mayeyi-zabul (bəm registr)
manəndi-müxalif (bəm registr)
segah (orta registr)
zil-zabul (zil registr)
manəndi-hasar (zil registr)
manəndi-müxalif (zil registr)
kadenziya (segaha ayaq) (musiqi quruluşunu tamamlayan ifadə)
və təbii ki, hər bir dəstgahda olduğu kimi dəramədlə başlanılır, şöbələr arasındakı keçidlərdə rəng və ya təsniflər ilə davam edir, sonda isə xanəndənin kadans (ayaq) etməsi ilə tamamlanır.
segah ladında quraşdırılmış və bəstələnmiş əsərlər:
xalq mahnıları: “Anacan”, “Bəri bax”, “Ceyran bala”, “Evləri var xana xana”,“Xumar oldum”, “Kəklik”, “Qaçaq Nəbi”, “Naxçıvan”, “irəvanda xal qalmadı”, “Sarı bülbül”, “Sona bülbüllər”, “Şuşanın dağları”, “Uca dağlar başında”, “Yar bizə qonaq gələcək”
rəqslər: “Mirzəyi”, “Tərəkəmə”, “Vağzalı”
zərbi muğamlar: “Qarabağ şikəstəsi”, “Kəsmə şikəstə”, “Şirvan şikəstəsi”
simfonik əsərlər və operalardan ariyalar:
üzeyir hacıbəyov:
Leyli və Məcnun operasından 1-ci pərdə, Xor
Leyli və Məcnun operasından 1-ci pərdə, Leyli və Məcnunun dueti
Leyli və Məcnun operasından 5-ci pərdə, Məcnunun şikayəti
Koroğlu operasından, Uvertüradan ilk hissə
Koroğlu operasından 1-ci pərdə, Nigarın ariyası
Arşın mal alan musiqili komediyasından, Əsgərin ariyası, “Nalədəndir ney kimi”
Arşın mal alan musiqili komediyasından, Gülçöhrənin ariyası, “Pərişan zülfü”
Arşın mal alan musiqili komediyasından, Gülçöhrənin etirafı, “Məni saldı yaman dərdə”
Arşın mal alan musiqili komediyasından, Asyanın mahnısı “Gözəlim, yar gözəlim”
Arşın mal alan musiqili komediyasından, Asyanın rəqsi
Arşın mal alan musiqili komediyasından, Süleymanın mahnısı, “Nədir sənin dərdin”
Arşın mal alan musiqili komediyasından, Tellinin mahnısı, “Yar o yanda, sən bu yanda”
Arşın mal alan musiqili komediyasından, Soltan bəyin kupletləri “Sən dul, mən dul”
Sənsiz romansı
(youtube: )
)Fikrət Əmirov:
Sevil operasından, Atakişinin kupletləri
Vasif Adıgözəlov:
Segah simfonik muğamı
Qərənfil musiqili qəzəli
(youtube: )
)Cahangir Cahangirov:
Ana
Aylı gecələr
Ramiz Mirişli:
Dalğalar
Hacı Xanməmmədov:
Güllü
Səid Rüstəmov:
Həkim qız
Oxu gözəl
(youtube: )
)mənbə.
Azərbaycan Musiqisinin Lad Nəzəriyyəsi, imran Şıxəliyev
Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları, Üzeyir Hacıbəyov
Video mühazirələr, Ramiz Zöhrabov
http://enene.musigi-dunya.az/lecture.html
http://mugam.musigi-dunya.az/
https://az.wikipedia.org/wiki/Segah
Muğam radio jurnalı, segah, 1979
Ustad Dərsi, ALim qasımov)