1. qərbi almaniyaya işləmək üçün gələn immiqrantları ifadə etmək üçün işlədilən söz. hal-hazırda post-sovet ölkələrindən rusiyaya işləməyə gələn immiqrantlar üçün də rusiyada istifadə olunur. mənası almancadan qonaq işçi (gast-qonaq, arbeiter-işçi) deməkdir. 1955-1973-cü illər arasında almaniya sürətlə inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatı (baxma: Wirtschaftswunder) nəticəsində, eyni zamanda Berlin divarlarının tikilməsi nəticəsində Şərqi almaniyadan gələn immiqrant axının dayanması ilə işçi qıtlığı yaranmağa başladı. Baş verən qıtlığın qarşısını almaq üçün dövlət xarici ölkələrlə müqavilə bağlayaraq, müvəqqəti olaraq sənayen sektorunun daha az bacarıq tələb edən işlərində xarici ölkələrdən qonaq işçiləri almaniyaya dəvət etməyə başladı. Müqavilə bağlanan ölkələr arasında italiya, ispaniya, Yunanıstan, Mərakeş, Türkiyə də var idi. ilk başlarda müqavilələr avropa dövlətləri ilə bağlansa da, sonralar abş-ın da təyziqləri ilə müsəlman dövlətləri ilə də bağlanmağa başladı. məsələn, 60-cı illərdəki dövlət administrasiyası türklərlə müavilə bağlamağı almanlar və türklər arasında olan mədəni fərq baxımından doğru hesab etmirdi. ancaq abş türkiyənin həm müttəfiqi olması ilə əlaqədar olaraq, həm də türkiyə üçün bacarıqlı mütəxəssis yetişdirmək baxımından almaniyaya bunu təyziq etmişdi. ilk başlarda ölkəyə daxil olan immiqrantların təyin olunan müddət bitdikdən sonra ölkəni tərk edəcəkləri düşünülsə də, müəyyən səbəblərlə əlaqədar olaraq, həm öz yaşadıqları ölkədəki iqtisadi vəziyyətlə əlaqədar olaraq, həm də hər dəfə yeni işçilərə lazımi bacarıqların öyrətmənin vaxt itkisinə səbəb olaraq produktivliyi azaltması ilə həmin işçilərə müvəqqəti olaraq yaşamaq üçün icazə verildi.

ancaq sonralar, immiqrantların işsiz vəziyyətdə yaşadığını görən alman hökuməti xeyli hesablamalardan sonra, qərara alır ki, işsiz qalan immiqrantlara sosial yardım etmək əvəzinə, onlara vətəndaşı olduqları ölkələrə getmələri qarşılığında maliyyə yardımı etsə həm ölkədəki immiqrantların sayı azalmış olacaq, həm də işsizlərin. Bütün bunlara baxmayaraq, avropalı immiqrantların - italyan, yunan və ispanların böyük qismi geri qayıtsa da, türklərin çox az bir hissəsi geri döndü və üstəlik olaraq bu müqavilənin türkiyə ilə 1973-cü ildə bitməsinə baxmayaraq, türklər öz ailə üzvlərini də türkiyədən bura gətirərək, almaniyanın müxtəlif şəhərlərində sadəcə etnik türklərin yaşadığı məhlələr qurmağa başladılar və bu da gələcəkdə cəmiyyətə assimilyasiya prosesinin daha da çətin və gec getməsinə səbəb oldu.

həmçinin hökumət bu problemlə əlaqədar olaraq alman vətəndaşı olma prosedurlarında da dəyişikliklər etdi. artıq hər almaniyada doğulan və milliyyətcə valideynlərindən biri alman olmayan şəxs alman vətəndaşı ola bilmirdi. immiqrant uşaqları alman vətəndaşlığına müraciət edə bilmək üçün ən az 15 il almaniyada yaşamış olmalı, və valideynləri ən az 8 il qanuni yolla immiqrant kimi almaniyada yaşamış olmalı idilər. bu şərtlər ödənildikdən sonra şəxs alman vətəndaşlığını və ya valideynlərinin vətəndaşı olduğu ölkənin vətəndaşlığı arasında seçim etməli idi. Bu müddət ərzində həmin şəxsə sadəcə almaniyada qalıb, yaşamaq hüququ verilirdi.

oxşar proqram şərqi almaniyada (bax: almaniya demokratik respublikası) da mövcdud olmuşdur. şərqi alman hökuməti əsasən sosialist ölkələrlə - şərqi avropa sosialist bloku ölkələri, şimali koreya, vyetnam, kuba, angola ilə müqavilə bağlayaraq ölkə iqtisadiyyatını dirçəltməkdən daha çox, eyni ideologiyanı bölüşdüyü ölkələrə yardım kimi bu proqramı təşkil etmişdir. həmçinin burada çalışan işçilərin yaşayış şəraitləri qərbi almaniya ilə müqayisədə daha acınacaqlı idi. onlar şəhərin ancaq onlar üçün ayrılmış hissəsində yaşaya bilər, o hissədən kənara çıxa bilməz, onlar üçün ayrılan yataqxanada qalmalı və heç bir alman vətəndaşı ilə cinsi kontakt yaratmamalı, bu hal baş verdiyi təqdirdə isə həmin immiqrant qadın abort edilməli idi. berlin divarları dağıdıldıqdan sonra şərqi almaniyada yaşayan immiqrantların böyük əksəriyyəti artan irqçiliklə əlaqədar olaraq buranı tərk etməli oldular. geridə qalan qismi isə yeni almaniya hökuməti tərəfindən qeyri-qanuni immiqrant adlandırılaraq, vyetnamla bağlanan müqavilə nəticəsində böyük qismi məcburi olaraq ölkədən deportasiya olundular.

qeyd.
nasist almaniyasında isə bu söz Fremdarbeiter idi. (xarici işçi)

mənbə.
https://en.wikipedia.org/wiki/Gastarbeiter