bir tərəf insan təbiətinin yaxşı olduğunu ona görə heç bir ölkənin silahı olmasa müharibə də olmaz deyirdi, ikinci tərəf isə insan təbiətinin heç də o qədər yaxşı olmadığını və ölkələrin olası təhlükələrə qarşı silahlanma haqqının olduğunu müdafiə edirdi.
özümü həmişə idealistlərə daha yaxın hiss etmişəmsə də realist bir siyasətçinin bəyəndiyim ifadəsi var idi: "müharibə xalqların ruhudur"
ifadəni biraz eşələdikdə məsələ nihilizmə (antidote olaraq) qədər gedib çıxa bilir. hazırda davam edən müharibə ilə bağlı neytral mövqedə olsam da, döyüşlərin beş gün əvvəlki kefsiz və kasıb azərbaycan xalqını ruhən birləşdirdiyi qaçınılmazdır.
məsələnin nihilizmə çarə olan tərəfi isə sadədir: savaş sənə pis də olsa məqsəd verir. yan təsirinin ölüm olması isə məsələni daha da ciddiləşdirir və birbaşa varoluş və nihilizm arasındakı incə xəttdə birləşdirir.
çünki həyatın default olaraq mənasızlığını göz önünə alanda bizi həyatda saxlayan çox az faktor var: sevgi, ya da onun tam tərsi sevgisizlik - nifrət - intiqam - yönləndirilmiş nifrət: düşmən.
könül istərdi ki azərbaycan xalqını bir yerə yığan qüvvə sevgi olsun, ama biz sevgidən məhrum doğulmuşuq. və buna görə də çox qəzəbliyik. əsəbimizi nələrdənsə çıxmağa çalışırıq. düşməndən fərqli olaraq bizim əsəbinimizin tutarlı səbəbi var çünki hamımız qətliam videoları ilə böyümüşük ya da hərəmizin nəslində bir ayağı ya barmağı sınıq dayımız olub durduq yerə son soviet oyunlarının qurbanı olmuş. aramızda vətən anlayışını ciddi qəbul etməyənlər olsa belə (biri mən) doğmalıq hissinə qarşı gələ bilmərik.
düşmən əsgəri də bənzər səbəblərdən savaşaraq həyata olan əsəbini soyutmağa çalışırsa da, ruhsuzdur: zira haqqsız olduğunu bilir. başqasının torpağında başqası tərəfindən öldürülür. 20 il əvvəl atasının öldürdüyü başqasının uşaqları tərəfindən. ölü ilanın qəzəbli yeddi qardaşı geri qayıdıb.
daha əvvəl dediyim kimi, bu savaş azərbaycan hökümətinin kasıb xalqı üçün son çarə olaraq məşğuliyyət yaratma cəhdi olsa da, olmasa da (çünki məsələnin şərəf uğrunda yaradılmadığını bilirik, hökümətin necə şərəfsiz olduğunu da bilirik) xalq yenə də savaşmaq istəyir çünki nə məqsədi var nə şərəfi, acdır və hirslidir. əliyevlər azərbaycan xalqının dostu deyil, ama düşməninin düşmənidir. xalq onu da bilir.
uzun sözün qısası: yeniyetmə yaşlı mən müharibəyə qarşı idi, indiki mən də bəlkə də bir az qarşıdır. ama aramızda fərq var: o vaxtkı məni müharibəyə çağırsalar dizlərim əsərdi. nəzərə alanda ki inandığım bir vətənim ya tanrım da yox idi məni cənnətə göndərəsi, ölümüm də hədər olardı deyə düşünərdim.
indiki məni isə müharibəyə çağırmasalar belə getmək istəyərəm, nə də dizlərim əsmədən, bəlkə də sevinərək, səbəbi sadədir: ekzistensial boşluq, varlıq əsəbi, məna axtarışı və məhv etmə istəyi.
yeniyetmə sən vətən üçün ölməyi istəyəcək qədər axmaq olmaq ifadəsini dilindən salmırdınsa, yetişkin sən nəyinsə uğrunda ölmək istəyirsən. orta əsr savaş səhnələrində ən irəlidə əlində nizəylə gedən cəngavərlərə baxıb heç bir məna verə bilmirdinsə, üstündən on il sonra başa düşürsən: məsələ həmişə torpaq, itirlimiş ailə ya vecsiz kral uğrunda savaş deyildi - həyat sadəcə artıq onları qane etmirdi və hər şey bir oyundan ibarət idi. hər iki ehtimalda qazanırdılar, ya ölüb yox olacaq və bir daha heç vaxt peşman olmayacaqdılar, ya da hər qalib çıxdıqları savaşda qəhrəman olacaqdılar. və bunun onlar üçün məna kəsb edib etməməsi vacib deyildi. qəfəsdəki qladiatorlar kimi. spartakusun dostu vəhşi gannicus
kimi. kef üçün savaşırdı, qazandığı qəpiklə gedib çaxır içib fahişələri ziyarət edirdi. əxlaq anlayışı vacib deyildi, kimisə öldürüb öldürməmək kimi mənəvi sualar soruşmurdu. məqsədi yox idi, lazım da deyildi. beş günlük dünyadan birinci günündən imtina etmişdi ama ölmürdü, ölmək əvəzinə hər dəfə daha da güclü qəhrəmana çevrilirdi.təkrar başa dönsək: müharibə xalqların ruhudur - fərdin nihilizm və boşluqdan qaçma cəhdidir. çünki həyat cənnətlə cəhənnəmi özündə birləşdirən boş çoxluqdan ibarətdir.
insan təbiəti yaxşı/pis deyil, mürəkkəbdir. meşədə tanımadığımız meymunlardan ailəsini qoruyaraq sağ qalmışların uşaqlarıyıq. savaşma, qəhrəman olma, öldürmə, müdafiə etmə, qoruma, sevmə heyvani hisslərdirsə, biz də o heyvan ağacının bir parçasıyıq. sevmək səni ruhlandırdığı qürurlandırdığı kimi ölmək ya uğruna öldürmək də eyni hissləri yaşada bilər məqsədinə bağlı olaraq.
buna görə də, səngərdə son nəfəsimi versəm zərrə qədər vecimə olmazdı, hətta sevinərdim zira həyat özü də vecimə deyil. ölüm itkin düşən sevimlimdir - ürəyə ən çox yaşamaq ziyandır - ya da özümə yaratdığım tanrım qurban istəyir - başqasının vətəni ya tanrısı kimi.
indiyə qədər o səngərlərdə son nəfəsini vermiş və bundan sonra verəcəklərin ailələrinin kədərini sinəmdə daşıyıram. çünki onlar mənim birlikdə böyüdüyüm dostlarım, qohumlarım, qonşularım və heç vaxt unutmayacağım uşaqlıq dostlarımdır. çünki getmək gedənə deyil də qalana qoyur zərbəni ən çox.
həyatda axtardığı heç bir suala cavab tapa bilmədiyi yaşda özünü səngərdə tapan yeniyetmələrinsə qorxmamasını diləyirəm savaşma səbəbləri nə olur olsun - vətən sevgisi, dini ya sadəcə həyatdan bezmişliyi. işdir əgər qorxsalar, yanlarındakı özlərindən yaşca böyük həyatda müəyyən cavablar tapmağa nail olmuş tanımadıqları qardaşlarının onlara niyə qorxmamalı olduqlarını izah edə bilmərini arzulayıram.
uğurlar.