3. Yaxşı və pis, digər anlayışlar kimi, nisbi anlayışdır və hərbirkəsin dünyaya baxış tərzindən və digər amillər səbəbindən asılı olaraq dəyişir. Sistem və ya model olaraq "yaxşılıq və pislik" deyə bir şey yoxdur ki, ona əsasən baxıb deyək ki, hə bu yaxşıdır, bu isə pis. Hətta yaxşı və pisin sabit olmamasını qoyaq bir qırağa, onların həqiqətən mövcud olması belə şübhə altındadır. Onların varlığı sadəcə həyatı daha rahat yaşamaq üçün beyinin bizə oynadığı illuziyadır. insanlar seçim arasında qalır və daha çox meyli olduğu seçimə yaxşı, digərlərinə pis deyir. Yəqin ki, bu da əcdadlarımızın həyatda qalmaq şərtlərindən biri olduğu üçün, təbii seçmə vasitəsilə bizim düşüncəmizdə də yer alıb. Yaxşı, bəs əgər yaxşı və pis nisbidirsə, biz nəyə əsasən hərəkətlərimizi müəyyən etməliyik? Kimisi buna Allahın gətirdiyi şəriət, kimisi vilayəti-fəqihin fiqhləri əsasında, kimisi isə heçnə, fikir verməməliyik, vurub yaşamalıyıq deyir. Hər bir halda, bu bizi əxlaq fəlsəfəsinə aparır. href="https://az.wikipedia.org/wiki/" style="rgba(25,148,218, 0.8 " target="_blank" class="sonses" rel="nofollow">https://az.wikipedia.org/wiki/Əxlaq_fəlsəfəsi)
Mənim fikrimcə, bir insana yaxşı insan demək ona öz zövqlərini geyindirməkdən fərqli olaraq, onu tanımaqdan keçir. insanlar tanımaq sözünü çox hafife alır. özünü tanımayan oğlan. Halbuki, tanımaq çox çətin prosesdir. Özünü tanımaq, özünü dərk etmək nə qədər çətin və əziyyətlidirsə, özündən qeyri bir insanı tanımaq ondan da çox çətindir. Heçolmasa, özünün düşüncələrini, burada niyə belə düşündüm, mənim hansı asılılıqlarım var və s. kimi sualları özündə analiz edə bilir. Başqasının isə hərəkətinin əsl səbəbini bəlkə də bilməyimiz çox çətin olur. əgər freud deyilsinizsə Ona görə də bir insana yaxşı və pis demək, demək olar ki, mümkünsüzdür. insan özünə yaxşı və pis deməyə bir çox əziyyət, güc, bilik tələb edən proseslərdən keçəndən sonra qadirdir. Mənliyini düşünə və analiz edə bilmədiyim qeyri-məni sadəcə zahiri hərəkətlərə görə mühakimə etmək yanlışdır, məncə. Ən əsası isə, sırf sizin zövqünüzlə uyğunlaşmır deyə bir insana pis demək olmaz. Bir insanı sırf aid olduğu qüruh, qəbul etdiyi ideologiya, etdiyi hərəkət kimi səthi anlayışlar üzərindən mühakimə etməyək. Birini pis adlandırmamışdan qabaq dünyaya onun baxış prizmasından baxaq. Və, sözlükə bir sözüm var: hərfləri balacalaşdırmayın.