24. inqilabi-satirik şeirin banisi, 20-ci əsrdə yazmış olduğu satiralarının əksəriyyətinin günümüzlə səsləşdiyi əjdaha şəxsiyyət.
1862-ci ildə şamaxıda doğulub, dövr ənənəsinə sadiq qalaraq, ilk təhsilini mollaxanada almış, 1874-cü ildə şamaxıdakı ruhani məktəbində - Seyid əzim Şirvaninin dərs dediyi yeni üsullu quberniya məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. Sabir 1883-cü iləcən burada oxumuş, həmin dövrlərdə seyid əzim şirvani sabirin təhsili ilə yaxından maraqlanmış, sabir burada təhsil alarkən ərəb, fars dillərini öyrənmiş, klassik ədəbiyyata maraq göstərmiş, qəzəl və həcv yazmağa başlamışdır. Sabirin ilk şeirlərindən birini Şirvani olduqca bəyənib, nizaminin xəmsəsini ona hədiyyə etmişdir. 1884-1886-cı illər ərzində Sabir orta asiyaya və irana səyahət etmişdir, şamaxıya qayıtdıqdan həmən sonra yaxın qohumu billurnisə ilə evlənmişdir, təəssüf ki, 1902-ci il şamaxı zəlzələsində şairin evi dağılmış, ailə üzvləri xəsarət almışdır. Sabirin istər sabun bişirib satmaq, istər iş axtarmaq üçün bakıya dəfələrlə gəlməsi necə keşməkeşli çətin bir həyatı olduğunun bariz nümunəsidir.
Şair 1910-cu ilin sonlarından qaraciyər xəstəliyindən əziyyət çəkməyə başlayır, həkimlərin təklif etdiyi əməliyyat olmaq fikrindən imtina edir, 1911-ci ilin fevralından mart ayının sonlarına kimi Cəlil Məmmədquluzadənin səyi ilə tiflisdə müalicə almış, lakin xəstəliyi o qədər irəliləmişdi ki, müalicə ona fayda verməmişdir. Ömrünün son günlərinin birində deyib:
istərəm ölməyi mən, leyk qaçar məndən əcəl,
Gör nə bədbəxtəm, əcəldən də gərək naz çəkəm!
Sabir 12 iyul 1911-ci ildə şamaxıda vəfat etmişdir. Məzarı şamaxı ərazisində yerləşən yeddi guşə türbələr kompleksindədir.
Həyatına dair yoxsulluqdan sonra ən çox təəssüfləndiyim şey Cəlil Məmmədquluzadə, firidun bəy köçərli kimi şəxslərlə məktublaşmasından sonra şairin həyat və yaradıcılığı haqqında xüsusi əhəmiyyətə malik bu məktubların əksəriyyətinin itib-batmasıdır, yalnız bir qismi abbas səhhət tərəfindən hophopnaməyə daxil edilmişdir.

Yaradıcılığına keçsək, həm lirik, həm satirik üslubda yazmışdır. Həyatının böyük bir qismi klassik üslubda, yəni qəzəl və qəsidə kimi lirik şeirlər yazmaqla keçmişdir, yazdığı üslubdakı mövzu, məzmun məhdudiyyəti, yəni eşq-məhəbbət mövzusu onu həvəsdən salmışdır. lirikasında eşq-məhəbbət mövzusundan savayı uşaq şeirlərinə, ictimai-siyasi şeirlərinə də rast gəlmək olar. * bu hissəni editləmək lazımdır

Satiraya keçid etməsi isə 20-ci əsrin əvvəllərinə təsadüf edir. Birinci rus inqilabı zamanı Azərbaycanda da yayılan kütləvi hərəkat, özbaşınalığa əsaslanan idarə üsuluna qəzəbin açıq ifadəsi imkanı sabir üçün inqilabi ilham qaynağına çevrilir. Sual- cavab, qırmanc, satirik marş, taziyanə kimi janrlardan savayı "Satirik monoloq" anlayışını, yəni tipi öz dili ilə danışdırıb, ifşa etmək üsulunu da azərbaycan ədəbiyyatına mirzə ələkbər sabir gətirmişdir. Cəhalət, mövhumat, mədəni gerilik, ictimai-siyasi çətinliklər, qadın azadlığı satiralarının əsas mövzusu olmuşdur.
Ən böyük dərdlərindən biri də millətin öz çatışmazlıqlarından qurtulması olmuşdur, o dövrün bütün ziyalıları kimi avropaya ümidlə baxıb, məşhur taziyanəsində bu barədə yazır:
Dindirir əsr bizi, dinməyiriz,
Açılan toplara diksinməyiriz.
Əcnəbi seyrə balonlarla çıxır,
Biz hələ aftomobil minməyiriz..

"Ayılma", "bizə nə", "əkinçi", "mən belə əsrarı qana bilmirəm", "bir cibimdə əskinasım, bir cibimdə ağ mənat", "canın çıxsın", "qoyma, gəldi" kimi oxunası satiralar müəllifidir. Açığı, bu yaxınlarda bitirmişəm hophopnamə kitabını, şeir sevməyən biri olaraq, qətiyyən sıxıldığım bir məqam olmadı, əksər şeirini "woaaaah, necə uzaqgörən olubmuş" havası ilə oxudum.

Mənzum təbriknaməsi ilk dəfə 1903-cü ildə "şərqi-rus" qəzetində dərc olunmuş, mətbuata girişi bu şeir vəsiləsi ilə olmuşdur. Daha sonra 1905-ci ildə "beynəlmiləl" şeiri həyat qəzetində çap olunub, 1906-cı ildə isə molla nəsrəddin jurnalının fəallarından birinə çevrilmiş, burdakı əməkdaşlığı zamanı cəlil Məmmədquluzadə ilə yaxından dostluq etmişdir.

ilk öncə bunu qeyd edək ki, şairin əsərlərini çapa hazırlamaq və nəşrini oxucu kütləsinə təqdim etmək işində abbas səhhətin saysız-hesabsız əməyi olub. Belə ki, onun səyi və xalqdan toplanmış ianə sayəsində sabirin vəfatından 1 il yarım keçdikdən sonra sabirin ən böyük arzusu həyata keçirilir, yəni 1912-ci ilin sonlarında şeirləri cəm halında "hophopnamə" adı altında çapdan çıxır. Bu hophopnamənin ilk nəşri idi, cəmisi-cümüsü 104 səhifədən ibarət idi və bu şeirlər kitabına sabirin yalnız molla nəsrəddin jurnalında çap olunan şeirləri daxil edilmişdir. Kitabın belə adlandırılmasına səbəb də sabirin molla Nəsrəddin jurnalında yazmış olduğu şeirləri "hophop" adı altında yazmış olmasıdır. Bu şeirlər kitabı oxucular tərəfindən bəyənilmiş, onların tələb və ianəsi ilə 1914-cü ildə sabir əsərləri yenidən nəşr edilmişdir. Bir öncəki nəşrdən fərqli olaraq, bu nəşrə molla nəsrəddin jurnalı ilə yanaşı bəhlul, zənbur, həqiqət, irşad qəzetində çapdan çıxan şeirləri daxil edilmişdir. Hər iki nəşrin də çap olunmasında abbas səhhətin rolu danılmazdır.
Sabir külliyyatı üçüncü dəfə 1922-ci ildə çapdan çıxmış, çoxumuzun aşina olduğu uşaq şeirləri ilk dəfə bu nəşrdə oxuculara təqdim olunmuşdur. * uşaq və buz, ağacların bəhsi, cütçü və s.
Daha sonra bir neçə dəfə də şairin külliyyatı çapdan çıxmışdır.* 1934-cü ildə dördüncü nəşr, 1948-ci ildə beşinci nəşr və s.


Gələk sabir haqqında dönə-dönə vurğulamaq istədiyim, bu başlıq altında yazılan entrylərdə də yanlışlıq olan ən mübahisəli şeirə - "Millət necə tarac olur olsun, nə işim var?! Şeirinə. Bu şeir ilk dəfə sabirin abbas səhhət tərəfindən tərtib edilən "hophopnamə" kitabının içərisində verilmişdir. Abbas səhhətin kitaba yazdığı ön sözdə bu şeirlə bağlı bir qeyd də vardır:
"Məcmuənin 4-cü nömrəsindən başlayaraq "millət necə tarac olur.." mətləli şeirə ən əvvəl həcvi-məlih yazıb, "hophop" imzası qoyulur"
əslində isə, bu şeir imzasız çap olunmuşdu, abbas səhhətin Bu sözləri şeirin yanlış müəllifə aid hesab olunmasına səbəb olmuşdur.
Şeirin gerçək Müəllifinin isə cəlil Məmmədquluzadə olduğu güman edilir. Dəlaləti orasındadır ki, mirzə cəlil molla Nəsrəddin ədəbi jurnalının komplektlərini Azərbaycan ədəbiyyat muzeyinə bağışlayıb. Bu komplektlərin də altında elmi fakt kimi həmin əsərin hansı müəllifə aid olması qeyd olunurdu, burada "Millət necə tarac olur olsun nə işim var?!" Şeirinin aşağısında da müəllif olaraq cəlil Məmmədquluzadənin adı qeyd olunmuşdur.
Bundan əlavə, mirzə Cəlil 1929-cu ildə yazmış olduğu "sabir haqqında xatiratım" əsərində qeyd etmişdir:
"Sabir maraqlananlara iqrar edirəm ki, məcmuəmizin dördüncü nömrəsində çap olunan və "hophopnamə"yə daxil olan "millət necə tarac olur olsun nə işim var" adlı mənzuməni bu saat camaatımız Sabirə isnad etdiyini mən inkar edirəm. Əvvələ o səbəbə ki, həmin mənzumənin əlyazması Sabirin xətti ilə yazılmamışdır, ikinci dəlilim budur ki, şeir özü bir qədər zəifdir və bəhər surət Sabirə yaraşmır. Burada Sabir şivəsi və Sabir ruhu görünmür”.
Eyni zamanda cəlil Məmmədquluzadə bu məqalədə Sabirin şeirlərinin "Molla Nəsrəddin” jurnalında səkkizinci nömrədən başlayaraq çap edildiyini göstərir, lakin "Millət necə tarac olur olsun nə işim var" şeiri jurnalın 4-cü nömrəsində nəşr edilib.

Son olaraq, sanki bu günlər üçün yazılmış, Sabir irsindən sevimli şeirimdən 2 bənd paylaşım:
Dövlətliyik, əlbəttə, şərafət də bizimdir,
Əmlak bizimdirsə, əyalət də bizimdir,
Divan bizim, ərbabi-hökumət də bizimdir,
Ölkə dərəbəylik deyə xan-xanmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!

Asudə dolanmaqda ikən dövlətimizdən,
Azğınlıq edirsiz də hələ nemətimizdən,
Boylə çıxacaqsızmı bizim minnətimizdən?
Ehsanımızın küfrünü şükranmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!

Bu bəndlər 1907-ci ildə yazılmış "fə'lə, özünü sən də bir insanmı sanırsan?!" Satirasındandır, hansı ki, 113 il keçib yazılmasından, amma həmin sətirlərdən günümüzə dəyişən bir şey yoxdur.
* söyleyecek söz bulamıyorum, hakim bey
* bu entry niyə bu qədər uzun oldu ki, meows?
* olsun, qalsın buralarda, kiməsə lazım olar. Semestr imtahanı vaxtı sözlüyün çörəyini çox yemişəm <3

Mənbə:
F.Hüseynov- xx əsr Azərbaycan ədəbiyyatı
M.ə.sabir - hophopnamə
A.zamanov - sabir və müasirləri