25. əsasən 17-ci əsrdən etibarən avropada istifadə edilməyə başlanmış fəlsəfi cərəyan. bir tanrının var olduğu amma bütün dinlərin insan uydurması olduğu, tanrı tərəfindən heç bir dinin göndərilmədiyi fikrini müdafiə edir. deistlərin bir qismi hər şeyin tanrı tərəfindən yaradıldığını ancaq tanrı tərəfindən dinlərdə deyildiyinin əksinə insanlara həyatları boyunca heç bir müdaxilə olmadığını deyir. bəzi deistlər isə arada bəzi müdaxilələrin olduğuna və bunun kainatın ümumi işləyişinə təsir etmədiyinə inanırlar( adı üstünde inanç). deizm inancında dinlərdəki kimi cənnət, cəhənnəm, ibadət, savab, günah, ölüm sonrası sorğuya çəkilmə və s. yoxdu. amma burda bir istisna daha var. yenə bəzi genius deistlər deyir ki, yox əslində ruh var, bəziləri daha da irəli gedib ölümdən sonra həyat da var deyir. hətta reinkarnasiyaya inananları belə var. burda mən tanrının müdaxilə etmədiyini, ruh və axirətin olmadığını deyən deistlərə qarşı bir arqument yazacam. tanrı müdaxilə edir, ruh var, axirət və reinkarnasiya var deyənlərə çox sözüm yoxdu. arqument;
bu fikirdə inanların çıxmaza girdiklərini düşündüyüm bir məqam var. deməli təsəvvür elə sən tanrısan, sonsuz zəkaya və ağıla sahibsən. qərar verirsənki kainatı yaradım, orda canlılar olsun, yaşasınlar özləri üçün, hamısı bir-bir yaransın və məhv olsun, onlara da özüm haqqında heç nə demiyim. ona görə öldükdən sonra sorğuya da çəkmirsən heç birin. elə bir-bir yaranırlar məhv olurlar. və bu, kainat ümumiyyətcə məhv olana kimi davam eliyir. onda belə deyək də, kainat neçə il davam etsin? tutaq ki, 20 milyard il. hazırda təxmini 14 milyardı gedib. qalıb 6 milyardı. amma dayan, sən tanrısan axı. sənin üçün nə zaman var nə də məkan. ikisi də bu illər içərisində yaranıb məhv olan canlılara aiddi. yəni onlar üçün 20 milyard il sənin üçün 0.000000000001 saniyə belə deyil, heç nədi. elə birdən 30-40 milyard insanın və "böyük" bir kainatın sənin tərəfindən yaranıb, məhv olduğunu düşün. indi bu vəziyyətdə adama deməzlər ki, özüvü onlara tanıtmayacaqdınsa bunu niyə elədin? çox absurd bir şeydi həqiqətən. əgər bir tanrı həqiqətən varsa və bu məntiqi biz cılız insanlar qura biliriksə, sonsuz zəkaya sahib tanrının bunu düşünə bilib-bilməməsini sorğulamaq gərəksizdi. buna əsasən deyə bilərəm ki, bir tanrı varsa mütləq göndərdiyi bir din də olmalıdı, əgər bütün dinlər insanlar tərəfindən yazılmış hekayədirsə, onda əminliklə deyə bilərik ki, tanrı yoxdur. yuxarıda qeyd etdiklərim kimi buna müxtəlif cavablar verməyə çalışan deistlər var. amma sən bir dini söküb yerinə başqa din quracaqdınsa noldu? qabağında uşaq yoxdu deyərlər adama.