zəka(iq) doğuşdan və yeniyetməlikdən sonra çox dəyişmir. (əksinə, fun fact: iq 23 yaşdan sonra azalmağa başlayır çox az miqdarda)
ama iq iki yerə bölünür buna görə də: fluid intelligence və crystallized intelligence.
fluid doğuşdan sahib olunan zəka dərəcəsidirsə kristallaşmış zamanla öyrənilən təcrübələr və bilikləri beyinin işləmə prossesidir. və əslində daha vacibdir sizin əlinizdə olub deterministik olmaması səsəbiylə.
belə deyək, bir son model iphone düşünün daha çox işləmə gücü var. bir də köhnə model iphone 4 düşünün ki prosessor zəifdir ama içində daha çox/faydalı məlumatlar var. insanlar da elədir.
ona görə ən zeki insan ən yaxşını bilir demək deyil təcrübələrlə sınamayıbsa.
və yaşa dolduqca crystallized intelligence özünü həqiqətən də hiss etdirir, beş il əvvəl eyni situasiyada nə edim necə edim deyə düşünərkən ya bilməyərkən beş il sonra eyni vəziyyətin içində saniyələr içində doğru qərarı verə bilirsiniz. insanlarla münasibət/qərar vermə prossesi və.s
mənə görə kristal zəkanı gücləndirən əsas amillər: daha çox insanla münasibətdə olmaq, oxumaq/öyrənmək (kitab şərt deyil, internet də kitabdır yeri gələndə, wikipedia, sözlük və.s), keyfiyyətli film/serial (çünki sizə başqa meymunların fərqli situasiyalarda necə hərəkət etdiyi göstərilir, keyfiyyətli seriallar modern romanlardır sadəcə vaxt öldürmə metodu kimi baxmasanız)
ingilis dilini nə olirsa olsun inkişaf etdirin, çünki daha çox informasiyaya çıxışınız olacaq. yaxşı danışmağınızı vacib deyil, google axtarışlarınızı ingilis dilində edib google transalte ilə tərcümə etməyə çalışın. çətin gəlsə də. başa düşmədiyiniz cümlələri başqalarından soruşun (məsləhətxana)
artığını maraqlananlar doktorun mövzuyla bağlı toronto universitetindıki dərslərinə baxa bilər:
(youtube: 
)
)