109. Dekartın "düşünürəmsə, varam" sözünün fikrə getmək ilə əlaqəli olması.

Əslində isə, rene dekart bu ifadəni sırf, fikirləşmək, nəyəsə baş yormaqdan yox, şübhələnməkdən, sorğulamaqdan yola çıxaraq deyib və birbaşa olaraq bunlarla əlaqəlidir. Hadisə isə dekartın şaxtalı bir gündə, müharibə əsnasında, dincəlmək üçün girdiyi dağılmış bir kənd evinin içində olan kaminə girərək qaranlıq, isti yerdə oturması ilə başlayır.


--sitat--

...hələ ki, Dekart isti kaminin içindədir və burada gecələyir. Və bu kaminin içindəcə müasir Fəlsəfi düşüncə meydana gəlir. "Cogito ergo sum" - Mən düşünürəm, deməli, mövcudam". Bu cümlə dünya fəlsəfəsinin ən məşhur cümlələrindən birinə çevriləcək. Amma bu cümləni çox vaxt səhv izah edirlər. Belə ki , Dekart əslində deyir: "Mən şübhələnirəm. demək, düşünürəm. düşünürəmsə, deməli, mövcudam". Amma nə deməkdir bu? Bu cümlənin anlamı nədir ki, o, fəlsəfədə bu qədər məşhur olsun? Hamı düşünür və hamı mövcuddur. Burada qeyri-adi nə var ki? Nə üçün bu cümlə ilə radikal şübhə və rasionalizm yaranır.

Dekart kaminin içində düşünməyə başlayır. O, qaranlıq bir yerdədir və heç nə eşitmir. Belə bir yerdə o, dünyanın mövcudluğundan xəbərsiz olduğunu anlayır. Ətrafda şaxta və soyuq var, müharibə meydanıdır, kənddir, amma o bütün bunlardan xabərsizdir. Qaranlıq kaminin içində nə bir səs eşidir, nə bir işıq görür. Və Dekart bu darısqal kaminin içində özü-özlüyündə düşünür. Əgər hisslərim mənə yalan danışa bilirsə, əgər mən müharibə meydam içində özümü sükutda və qaranlıqda hiss edirəmsə, demək, mən reallıq haqda səhv fikirdəyəm. Yaxşı, bas mən nədə 100 faiz əmin ola bilərəm?

Mən 100 % əminəm ki, yaşadığım dünya gördüklərim həqiqidir?
- Xeyr. Mən buna 99% olsa da, 100% əmin deyiləm.

Bəlkə, uzun bir yuxu görürəm? Bəlkə, şeytan məni aldadır və mənim gözümə yalançı bir dünya göstərir? Dünyanın mövcudluğuna tam əmin ola bilmərəm. Bəlkə, bütün bu dünya mənim təxəyyülümün məhsuludur?
Daha sonra o düşünür - yaxşı, bəs insanlar? Onlar, həqiqətən, mövcuddurmu?

Diqqət edin, 16-17 -ci əsrdə, virtual reallıq olmayan bir dövrdə, robotlar olmayan bir dövrdə bu əsgər kaminin içində düşünür ki, bəlkə, məni əhatə edən insanlar heç insan deyil. Bəlkə, onlar mənim beynimdə yaranmış təxəyyülün bir hissəsi, ya da şeytanın məni aldatmaq üçün uydurduğu oyuncaq adamlardı. Müasir dildə desək virtual adamlardı.

Onların mövcudluğuna 99% əminəm, amma 1% şübhələnirəm.
Daha sonra Dekart düşünür. Yaxşı, bu dünyanın varlığından amin deyiləm, o biri insanların da varlığından əmin deyiləm, özüm necə? Mən varam? Zülmət kamində o nə əllərini görür bədənini. Bəlkə, beş hiss məni aldadır? Əgər hər şeyin mövcudluğunu beş hiss ilə anlayıramsa, mən necə əmin ola bilərəm ki, onlar da mənim təxəyyülumun bir hissəsi deyil? Axı yüzlərlə ruhi xəstə var ki, yataqlarında uzanıb böyük qoşun ilə xaç yürüşüna gedən sərkərdə olduqlarını düşünürlər. Əslində isə, bu onların təxəyyülüdür. Bəzi ruhi xəstələr özlərini, ümumiyyətlə, heyvan cildində görür. Demək, mən də öz bədənimin, şəxsiyyətimin mövcudluğuna əmin ola bilmərəm. 99% əminəm, amma 100% yox.

Bu zaman Rene Dekart riyaziyyatçıya məxsus bir məntiqlə 0 nöqtəsinə gəlib çıxır və koordinat sisteminin başlanğıcında dayanır. Elə bir radikal məvhum olmalıdır ki, mən ondan şübhələnməyim. Və o yapışır elə "şübhə”-nin özündən. "Mən şübhələnirəm - bu, yüz faiz belədir. Şübhələnirəmsə, düşünürəm - bundan da yüz faiz əminəm. Çünki hal-hazırda bu baş verir. Və əgər mən düşünürəmsə, demək, mən Mövcudam".

Bəlkə başqa bir dünyada, bəlkə, başqa bir bədən formasında, ya heç bir forması olmayan, düşünə bilən bir mövhumam. Bəlkə, ruham, ya hansısa insan olduğunu təxəyyül edən qaya, enerji. Amma düşünməyim mənim 100% mövcud olduğuma sübutdur. Bununla o, Rasionalizmin əsasını qoyur. Rasionalizm (yunanca Rationalis) - yəni düşüncənin, məntiqin hər şeydən öndə olması və onların köməyi ilə digər məvhumların izah olunması deməkdir.

Bu, həqiqətən, bizi düşünməyə vadar edən fəlsəfi görüşdür...

qaraqan - üçüncü addım

--sitat--