1. xalid hüseyninin çərpələng uçuran əsərində keçən ifadə.

--spoiler--
hadisələr əfqanıstanın kabil şəhərində cərəyan edir. həsən və əmir uşaqlıq dostudurlar, həsən eyni zamanda atası (əli) ilə birlikdə əmir və atasının (adı babadır) qulluqçusudur. buna baxmayaraq baba həsəni əmirdən ayırmır, ona əmir qədər sevgiylə yanaşır. həsən həzara, əmir isə əfqandır. həsən əmirə sadiqdir, çünki onu gerçək dostu kimi görür. amma əmir əksinə, həsənlə başqa kimsə olmadıqda oynayır. bir gün əfqanıstanın milli oyunlarından biri olan çərpələng uçurmaq oyununda həsənlə əmir eyni çərpələngi uçurdurlar. oyunun sonunda onların çərpələngi ən sonra qalır. əmir həsənə "çərpələngi gətir" deyir və həsən çərpələngi düşəcəyi yerdən götürmək üçün qaçır. bir qədər qaçdıqdan sonra yaxşı eşidilmək üçün iki əlini ağzına apararaq "səndən ötrü min yol" deyir. bu həsənin əmirə olan sədaqətinin ən bariz nümunəsi idi. həsən çərpələngi tapır ancaq kitabdakı mənfi obraz asif və onun dostları kamal və vəli (onlar əfqan idilər və həzaralara nifrət edirdilər) həsəni küncə sıxışdırır. əmir həsənin gec gəldiyini görüb onun arxasında düşür və onu küncə sıxılmış vəziyyətdə görür. çərpələng uçurma oyunundan əvvəlki günlərdə asif və dostları əmir və həsənlə qarşılaşdıqlarında asif onları təhdid etmişdi. həmin anda onları həsənin sapandı qurtarmışdı. həsən mahir atıcı idi və asif bunu bildiyindən onlardan uzaqlaşaraq onlarla yenə görüşəcəyini bildirmişdi. həmin gün bu gün idi. həsən təklənmişdi. əmir dalandan gizlənib onları izləyir amma asif və dostlarına hücum edib dostunu xilas etməyə təpəri çatmır. asif həsəndən sonuncu çərpələng qarşılığında onu bağışlamağı təklif edir amma həsən bunu rədd edərək "əmir ağa yarışı udub və mən bu çərpələngi onun üçün tutmuşam. hər şey ədalətlə olub. bu onun çərpələngidir" deyir. asif isə onu "sədaqətli it" adlandıraraq "özünü onun üçün qurban verməzdən əvvəl bir düşün - o da sənin üçün eynisini edərdimi? heç düşünmüsənmi, niyə o heç vaxt səni qonaqları ilə oyunlarına qatmır? niyə səninlə başqa heç kim olmayanda oynayır? çünki ondan ötrü sən eybəcər ev küçüyü kimi bir şeysən. darıxanda səninlə oynar, bezdirəndə bir təpik vurar. guya sənin də onun üçün bir dəyərin var" deyir. həsən isə cavabında "əmir ağa və mən dostuq" deyir. daha sonra asif dostlarının köməyi ilə həsəni yerə yıxır və onu zorlayır. bütün bunları əmir anbaan görməsinə baxmayaraq cəsarət edib həsəni qurtarmır. dalandan bir qədər kənarda gizlənib onların getməsini gözləyir. daha sonra əmir asif və dostlarının hadisə yerindən qaçaraq uzaqlaşdığını, həsənin isə əlində çərpələnglə axsayaraq gəldiyini görür. əmir heç nə olmamış kimi "harada idin? səhərdən səni axtarıram" deyir, həsən isə cavabında "ağa sahib (baba) narahat olacaq" deyərək evə tərəf yollanır. bir müddət sonra əmir öz etdiyi qorxaqlığı həzm edə bilmədiyindən həsənə xəyanət edir. belə ki, əmir ona ad günündə hədiyyə edilən saatı həsənin yastığının (həsən və əli həyətdəki daxma evdə yaşayırdılar) altında gizlədərək saatının itdiyini atasına deyir. əmirin atası həsəni və əlini işlərini bitirdikdən sonra otağa gəlmələrini əmr edir. bir müddət sonra onlar ağlamış və gözləri qızarmış şəkildə otağa girirlər. onlar saatın həsənin yastığının altında olduğunu bilmişdilər. baba həsəndən "saatı sən oğurlamısan?" deyə soruşur. həsən cavabında "hə" deyir. əmirin atası "səni bağışlayıram" deyir, amma həsənin atası "biz artıq burada yaşaya bilmərik sahib ağa" deyərək otaqdan çıxmağa çalışdıqda, əmirin atası onları saxlayaraq "əli, mən sənə yaxşı baxmırdım məgər? sənə və həsənə pismi davranırdım? sən mənim üçün olmayan qardaşım əvəzisən, əli, bunu bilirsən (əlinin valideynləri o uşaq olarkən avtomobil qəzasında vəfat etdikdən sonra babanın atası əliyə sahib çıxdı). xahiş edirəm, bunu eləmə." deyərək ağlasa da əli qəbul etmədi və oğlunu da götürərək həzaracata getdi.

kitabın irəliləyən səhnələrində sovet ordusunun əfqanıstana hücum etməsiylə əmir və baba əfqanıstanı tərk etməli olurlar. babanın bolşeviklər haqqındakı düşüncələri bütün kabilə agah idi, rusların qulağına çatsaydı onları sağ qoymazdılar. onlar pakistana, oradan da amerikaya qaçırlar. təbii ki, həsən və əli əfqanıstanda qalırlar...

aradan 26 il keçdikdən sonra əmir və həsənin atadan bir anadan ayrı qardaş olduqları üzə çıxır. əli sonsuz idi. əmirə uşaqlıq dostu (babanın yaxın dostu) rəhim xan həsənin öldürüldüyünü oğlunun isə əfqanıstanda yetimlər evində olduğunu deyir. əmir həsənin oğlunu gətirmək üçün adam tutmaq fikrində olduğunu desə də rəhim xan razılaşmır və əfqanıstana əmirin getməsinin vacibliyini vurğulayır. əmir əfqanıstana gedir, qardaşı oğlunu yetimlər evindən soruşduqda yetimlər evinin müdiri zaman onu taliban əsgərlərinin apardığını, talibanın rəhbərini necə tapacağını söyləyir. əmirə əfqanıstanda fərid adlı əfqan yoldaşlıq edir. əmir əfqanıstanda ona yoldaşlıq etdiyi üçün fəridə təşəkkürünü bildirəndə fərid əmirə "səndən ötrü min yol" deyir. əmir talibanın rəhbərini tapdıqda onun asif olduğunu anlayır. asif onsuz da onun 26 il sonra gördüyü andan əmir olduğunu anlamışdı. asif əmirdən nə üçün əfqanıstana gəldiyini soruşanda əmir həsənin oğlunu özü ilə amerikaya aparmaq üçün gəldiyini deyir. asif kobud tərzdə 26 il ərzində əfqanıstanda nələr olduğunu, necə taliban rəhbəri olduğunu danışır və sonunda həsənin oğlunu (söhrab) ayaqlarına zınqrov bağlanmış şəkildə otağa çağırır. onu oyuncaq kimi oynadırlarmış. əmir ondan söhrabı buraxmasını istəyir, lakin asif bunun bədəlsiz olmayacağını bildirərək onu əlbəyaxa döyüşə dəvət edir. otaqda üçü; əmir, söhrab və asif olur. asif cibindən beşbarmağı çıxardaraq əmirə hücum çəkir və onu döyür. əmir döyüldükcə gülür, güldükcə 26 il əvvəl həsənə etdiyi xəyanətin bədəlini ödədiyini düşünür. buna görə də döyüldüyünə sevinir. bu zaman söhrab əlində sapandla (söhrab da atası qədər mahir atıcı idi) asifin gözünü tuşlayaraq "dayanın" deyə qışqırdı. asif bir neçə dəfə "yerə qoy" dedikdən sonra söhrab sapandı buraxır və asifin gözünü çıxardır. bunu fürsət bilən əmir söhrabı da götürüb səndələyərək qaçır...

əmir saysız-hesabsız çətinliklərlə söhrabı özü ilə birgə amerikaya gətirməyi bacarır. 26 il sonra əmir amerikada söhrab ilə çərpələng uçurmaq qərarına gəlir. əmir həsəndən öyrəndiyi taktika ilə (həsəndən öyrəndiyini söhraba bildirir) sonuncu çərpələngi kəsir və söhraba "istəyirsən o çərpələngi sənin üçün tutum?" deyir. söhrabın dillənmir (söhrab nəinki amerikaya gəldiyi gündən əfqanıstanda da, əmirlə pakistana qaçdığında belə demək olar ki, danışmırdı, ancaq susurdu). əmir "səndən ötrü min yol" deyərək sonuncu çərpələngin arxasıyca qaçır.
--spoiler--