bir il kimi uzun olur, neyləyim..
belə deyib nigar rəfibəyli.
bir çox mənbələrdə alagözlüm adı ilə məşhur olan, əslində isə adı neyləyim olan bu nəğmənin yaranması ilə bağlı müxtəlif faktlar və versiyalar mövcuddur. onlardan birində qeyd olunur ki, bu mahnının sözlərini nigar rəfibəyli xəstə yatağında olarkən yazıb. digər bir versiyaya görə isə yazıçı anarın bu mahnının ərsəyə gəlməsində rolu olmuşdur; o, dostu emin sabitoğludan bu mətnə musiqi bəstələməsini xahiş edib. lakin bütün bu versiyalar içində bir fakt dəqiqdir ki, bu mahnının sözləri nigar rəfibəyli tərəfindən, onun sevimli həyat yoldaşı rəsul rzaya həsr edilib. elə mahnıda xitab olunan alagözlüm də rəsul rzadır.
rəsul rza və nigar rəfibəyli cütlüyü azərbaycan ədəbiyyatında yalnız qələmləri ilə deyil, həm də böyük sevgiləri ilə məşhur idilər. onların ömür yolu nağıl kimi keçmişdi; nağıl kimi maraqlı, keşməkeşli və sürprizlərlə dolu. həyatda və yaradıcılıqda qoşa addımlayan bu iki sənətkarı ölüm belə ayıra bilmədi. hər ikisi eyni ilin yüz günü ərzində dünyasını dəyişir. bu yüz gündə nə nigar rəfibəyli rəsulun ölümündən xəbər tutur, nə də rəsul rza nigarın xəstəliklə mübarizə apardığını öyrənir. elə “neyləyim” mahnısı da hüzün dolu həmin 100 gün ərzində yaranır.
lakin bu mahnıya qədər ömür yolunda 44 il birgə addımlayan nigar və rəsul bir-birinə yüzlərlə sevgi dolu sətir ünvanlamışdı. nigar rəfibəyli sovet dönəmində “xalq düşməninin qızı” sayılırdı. onun babası ələkbər bəy gəncədə tanınmış xeyriyyəçi, atası xudadat bəy rəfibəyli isə avropada təhsil almış ziyalı idi. azərbaycan xalq cümhuriyyəti dönəmində ilk səhiyyə naziri olmuş və gəncə şəhərinin varisi seçilmişdi. lakin xudadat bəy sovet rejimi dövründə represiya edilərək güllələnir. nigar rəfibəyli bu illərdə bəy qızı olması səbəbindən çoxlu əzab-əziyyətlər çəkir. xalq düşməninin qızını sevmək və onunla ailə qurmaq isə o dövrdə cəsarət tələb edirdi.
gənc cütlüyün ilk tanışlığı 1931-ci ildə sabir bağı yerində yerləşən maarif evində keçirilən “əbədi gecə”də baş tutur. bundan sonra illərlə kino studiyasında birgə çalışırlar. ilk görüşdən üç il sonra, 1934-cü ildə cütlük nişanlanır və 1937-ci ildə ailə həyatı qurur. lakin bir neçə il sonra başlayan böyük vətən müharibəsi səbəbilə bu yeni ailə müvəqqəti olaraq ayrılır. rəsul rza ön cəbhəyə yollanır, nigar isə bakıda rəsulun həsrəti ilə gözəl şeirlər yazmağa başlayır. “neyləyim” nəğməsinin sözləri də o illərdə, nigarın rəsulu gözlədiyi uzun və həsrətli gecələrin birində qələmə alınır. görünür, elə buna görədir ki, bu mahnıda səmimi həsrət, iztirab və hüzün hiss olunur.
şeir 1950-ci ildə azərbaycan jurnalında çap edilir. gənc emin o zamanlar kitabxanada oxuyub, bəyəndiyi şeirləri qeyd dəftərçəsinə yazırmış və beləcə, neyləyim şeiri emin sabitoğlunun dəftərçəsinə düşən şeirlərdən biri olur. uzun illər yaddan çıxaraq bəstəsini gözləyir. anar və emin sabitoğlu dost olduğundan, bəstəkar tez-tez bu ailəyə qonaq gəlir və təsadüfi deyil ki, emin sabitoğlu həm rəsul rzanın, həm nigar xanımın bir neçə şeirinə mahnı bəstələyib.
özünü daha çox ailəsinə, övladlarına, qayğılarına həsr edən nigar xanım, vaxt tapdıqca ruhunu sarıb incidən şeirlərini qələmə alır və bəzən onları emin sabitoğluya da göstərərək rica edərdi ki, “emin, sənin də vaxtın və imkanın olduqca bu şeirlərə bax. bəlkə, hansınasa mahnı yazdın.”. həqiqətən də emin sabitoğlu nigar rəfibəylinin bəzi şeirlərinə mahnılar qoşub. onların sırasında, güllərim, əsən yellər və sırf rəsul rzaya həsr olunan aman ayrılıq nəğmələri vardır.
nigar rəfibəyli lerikasında kövrəklik,həzinlik bir çox bəstəkarların diqqətini çəkir. lakin, nigar xanımın şeiriyyatını ən gözəl vəsf edən mahnı məhz neyləyim oldu. bu mahnı müəyyən mənada rəsul rzanın vəfatına həsr edilmiş rekviem kimi də qəbul etmək olar. belə ki, yüksək təzyiqə görə dəfələrlə uzun-uzadı müalicələr alan rəsul rza 1981-ci ildə növbəti dəfə mərdəkan xəstəxanasına yerləşdirilir. həkimlər vəziyyətinin riskli olduğunu bildirib, həyəcandan uzaq durmağı tövsiyə edirlər. rəsul rza ömrünün son illərini xəstəxanada başa vurur. o, xəstəxanada müalicə aldığı zaman həyat yoldaşı nigar xanım da müalicəylə bağlı moskvaya getməyə hazırlaşır. moskva səfəri barədə xəbəri atasına yazıçı anar çatdırmalı olur. lakin xəbəri alan kimi rəsul rzanın halı qəfildən pisləşir və o, 1981-ci il aprelin 1-də, 70 yaşında dünyasını dəyişir.
nigar rəfibəylidən rəsul rzanın vəfatını gizləyirlər. üstəlik bir neçə gündən sonra onun özünə moskvada xərçəng diaqnozu qoyulur. o ərəfədə onun moskvada rusdilli kitabı çap olunur və nigar xanımı hədsiz sevindirirdi. amma qəlbinin dərinliklərində o, rəsul rzanın vəfasızlığından gileylənirdi. o məqamda onun 3 övladının çiyinlərinə həqiqətən də çox böyük yük, məsuliyyət düşür. övladları rəsul rzanın vəfatını nigar xanımdan, nigar xanımın xəstəliyini də rəsul rzadan gizlədirdilər. hətta, nigar xanımın ad günündə ona rəsul rzanın adından böyük bir gül buketi də göndərirlər. və bu zaman nigar xanım artıq həyatda olmayan rəsuluna salam göndərir.
rəsul rzaya vəfatından sonra bir çox şeirlər, məqalələr itfah edilir. lakin, bunların ən təsirlisi neyləyim mahnısı olur. emin sabitoğlu bu mahnını rəsul rza dünyasını dəyişdikdən dərhal sonra, ömrünüm sayılı günləri qalan nigar xanımın qəlbini az da olsa sevindirmək məqsədiylə yazır. deyilənlərə görə, o vaxt nigar xanımın bir çox təzə şeirlərini gözdən keçirsə də, illər öncə kitabxanada qeyd dəftərçəsində yazdığı, neyləyim şeirinin üstündə dayanır.
mahnı ilk dəfə akif islamzadənin ifasında lentə alınır.>
daha sonra gülağa məmmədov iddia edir ki, bu mahnını ilk dəfə o oxuyub. arxiv axtarışlarından sonra məlum olub ki, bu mahnının sözlərinə elə emin sabitoğlu başqa bir nəğmə yazıb, belə bir mahnı yazmağı özünün də yadından çıxıb. və bu mahnını da gülağa məmmədov ifa edib. lakin, araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, gülağa məmmədovun ifasındakı neyləyim mahnısının lent yazısı günümüzə gəlib çıxmamışdır.
> lenti xəstəxanaya nigar xanımın yanını gətirirlər və nigar xanım mahnıya saysız qulaq asır. hətta anar bu haqqda müsahibələrin birində vurğulamışdı: anarın bacısı fidan, anara deyib ki “apar bu mahnını, anam hər dəfə qulaq asır, artıq dözə bilmirəm.”.
nigar xanım elə ilk vaxtlardan musiqiyə aşiq olur və dəfələrlə dinləyib, xəyala dalır. xəstəxanaya yanına gəlməyən rəsuldan incikliyini bu mahnı ilə soyudub. nigar xanım rəfibəyli, rəsul rzanın vəfatından 100 gün sonra, 1981-ci il iyul ayının 9-unda bakıda vəfat edir.
neyləyim mahnısı sonralar populyaşaraq bir çox müğənni tərəfindən ifa edilir. mahnının instrumental versiyaları isə rəmişin, humay qədimovanın və türkiyədə yaşayan balaban ifaçısı əlixan səmədovun ifasında mövcuddur. piano ifası da xüsusi olaraq vurğulanmalıdır.
(youtube: 
)
)(youtube: )
)uşaqlığımdan bəri rəsul rza və nigar rəfibəyli cütlüyünün bir-birinə olan sevgi, həsrət və hicran dolu duyğularının məhsulu olan neyləyim və onun kimi neçə-neçə mahnıların əhatəsində böyümüşəm. elə ona görə də mənim üçün bu mahnının, sadəcə musiqi və sözlərdən ibarət olmadığını deyə bilərəm. hər notunda, hər misrasında bir xalqın içində yaşatdığı həsrət, incəlik və kövrəklik gizlənir. bu qədər uzun bir entryni yazmağımın səbəbi də budur – həm nigar xanımın səmimi və ürəkdən gələn şeirlərini, həm də rəsul bəyi dərin bir məhəbbətlə yad etmək. onların həyatı, sevgisi, yaradıcılığı o qədər dəyərli və təsirlidir ki, belə bir sevgi, belə bir bağlılıq haqqında yazmaqdan çəkinmək haqsızlıq olardı.
neyləyim kimi mahnılar təkcə musiqi deyil, mənim üçün uşaqlığımın səsi, yaddaşımın musiqi ilə toxunmuş xatirələridir. bir çox azərbaycanlı üçün olduğu kimi, mənim üçün də doğma və hüzünlü bir mahnıdır bu. ona görə də neyləyim mahnısı, bu əsrasəngiz şeiri qələmə alan nigar xanım və bu mahnının yaranmasına səbəb olan rəsul bəy bu qədər uzun bir entryyə layiqdirlər.
yaz axşamı səni bil ki, bu nigar
həzin-həzin yada salır, neyləyim?