1. fikirləşirəm ki modern dövrdə futbol və teizm fanatizmə görə bərabərdirlər. futbol din, stadionlar ibadət evləri, tərəfdarlar isə dindardırlar.
məncə din yaranmasaydı, bəlli inkişaf periyodu keçməsəydi, fanatizm deyə bir şey yaranmayacaqdı. futbol zövq məsələsinə görə baxılacaqdı və bugün qarşılaşdıqlarımızın böyük əksəriyyətləri bizlərə absurd gələcəkdi. fanatiklik nədir və onu nələr yaradır, inkişaf etdirir? fanatizmin yaradıcıları kütlə psixologiyası altında əminlik qazanan insanların yaratdığı, sitayiş etdiyi, kollektivlər halında faşizanlığa qədər yolu olan lazımsızlıqdır. din ilə futbol fanatizmini qarşılaşdırdığım vaxt ortalıqa danılmaz faktlar çıxır.
islamçılar cümə gününü, xristiyanlar şənbəni, yəhudilər isə bazar günlərini öz ibadət evlərində keçirirlər. onlara xidmət edən bu günlər dini kitablar vaistəsiylə bildirilib. futbol üçünsə bu, ölkənin federasiyaları, ya uefa, ya da fifa tərəfindən qərarlaşdırılır və onlar modern allahlardır. insanların kütləyə ehtiyacını başa düşürəm. çünkü o qədər dəyər yoxsunluğundan əziyyət çəkən insanlarla qarşılaşırıq ki, onların dəyərlərinə xidmət edən biriləriylə birləşmələri onları sevindirir və boşluğu doldurur. amma bu kütlələrin məqsədi, tək bacarmadıqları və daha çox içlərindəki heyvan instinktlərini ortaya çıxartmaqdır. normal insana bu məntiqsiz gələ bilər, normaldır. amma bu şüuraltı yaşayandığına görə fərq edilməyə bilər.
niyə kütlələr fanatizmi yaradır? futbol və din faktoru sadəcə kiçik nöqtələrdir. düşünən insan buralara ilişib qalmamalıdır. bir dəyər altında yığışan insanlar, təkrarlayıram, tək bacarmadıqları və içlərində hiss etdikləri tərəfdarlıq, heyvani instinktlərin ortaya çıxarılması üçün bir birilərinə güvənirlər. bu kütlələr alt insan növlərindən normal insana qədər uzanır. burada hamını cəmləşdirmək fikirində deyiləm. sadəcə alt mədəniyyətin insanı onsuz da vəhşidir və vəhşiliyini özünə bənzəyən insanlarla paylaşdıqca haqqlı olduğuna inanır.
bu din olaraq da belədir, futbol olaraq da, siyasi olaraq da və indi ağlıma gəlməyən hər tip fanatizim də. din bütün fanatizmin atasıdır. futbol, siyasət, kütlələr, dəyərlər, prinsiplər alt təbəqələri təşkil edirlər.
tərəfin olduğu yerdə obyektivlik yoxdur.