1. düşüncələrə sistematik xarakter vermə fəzilətini ehtiva edən prosess. düşüncələr adətən qarışıq və qeyri-sistematik şəkildə zehnimizdə yatır. bir mövzu vəya alt-mövzu haqqında yazı yazarkən insan zehində heterogen şəklində var olan ideyaları homogenləşdirərək əlaqəli bir düşüncə-yazı birləşməsi ortaya çıxır. yazının vizuallıq faktoru bəlkə də əməyin məhsuldarlığı ilə də əlaqələndirilə bilinər. məsələn, əmək prosessindəki iş bölümü vəya əməyin asanlaşdırılması üçün zəruri olan texnologiyalar işçinin vəya hər hansı bir sinif nümayəndəsinin beynində düşünərək canlandırdığı "evrika"lar sayəsində olmur. iş prosessinin vizual və fiziki şəkildə canlanması bu cür "evrika"lara yol açır.

nəysə, əsas bəhs etmək istədiyim mövzu başqadır. bir nəzəri problemi ələ alaraq haqqında yazı yazdıqda əsasən; yada mən əsasən belə istifadə edirəm; bu metod istifadə olunur: mücərrəddən konkretə keçmək. məsələn, keçən dəfə internasional gənclik hərəkatlanmaları haqqında yazı yazırdım. ilkin olaraq gənclik cəmiyyət üzərində vəya daxilində hansı nöqtədə mövqelənir, gənclik və kapitalizm arasında nə kimi əlaqələr var, gəncliyin üzərində hakimiyyət quran akademiya və ailə hansı üsullarla kapitalizmin sosial əlaqələri yenidən istehsal etməsinə kömək edir kimi daha mücərrəd mövzuları ələ alıb, daha sonra 1968 fransasına, 1971-79 türkiyəsinə, 2022 iranına keçərək daha cari məsələləri yazdım. bu yazıyı yazarkən, daha öncə oxuduğum, ancaq tam anlamı ilə dərk etmədiyim engelsin bir paraqrafı ağlıma gəldi:
matt perrynin "marxism and history" kitabından, səhifə 62:
"Production explained the development of human history ultimately, or as Engels put it in a letter to Borgius in January 1894, ‘more nearly parallel to … economic development the longer the period considered and the wider the field dealt with’. This distinction between the immediate and ultimate is crucial for a defence of Marxist historical method"

əgər ələ aldığımız zamanı genişləndirsək, struktural və mücərrədləşdirmələr daha çox ön plana çıxar. əgər zamanı daraltsaq, fərdlər və fərdlərin fe'lləri. məsələn, zamanı 1790-2000 olaraq ələ aldığımızda kapitalizmin, sənaye inqilabı və şəhərləşmə ilə bərabər hansı mərhələlərdən keçdiyini və struktural olaraq hansı dinamikləri ehtiva etdiyini rahat şəkildə görərik. zamanı 1844-1856 olaraq ələ aldığımızda isə ayrı-ayrı krallıqların, yeni qurulan respublikaların nə kimi qanunlar çıxardığını, hansı müharibələrin olduğunu düşünməyə və ələ almağa meyl edirik.

mən də, yazının ilk hissəsində çox geniş zaman dilimini ələ aldığımdan mücərrədləşdirmə proseslərini yazmağım daha məhsuldar idi. qısa zaman dilimini, yəni fransada 1968 mayını ələ aldığımda daha fərdlərin fe'llərini yazmağım rahat idi. ancaq sonluqda yenə mücərrədləşdirmə yoxlamalarım az məhsuldar oldu çünki artıq struktural dəyişikləri yox, fərdlər və statistik məlumatlar zehnimi işğal etmişdi.

nəysə, çox da lazımi olmayan bir entrydir, ancaq həm çoxdandır sözlüyə yazmıram deyə, həm də ağlımdaki bu fikirləri oturdum deyə yazım dedim -*