1. Şüur itkisi xəstənin ətrafdakı hadisələrə reaksiya verməsinin azalması, fərqindəliyinin azalması və ya itməsi ilə özünü göstərən vəziyyətdir.
Şüur itkisi çox mürəkkəb və geniş spektra yayılmışdır. Əslində hər forması üçün ayrı başlıq açılacaq qədər geniş mövzudur amma əlimdən gəldiyi qədər bildiklərimi yazacağam. Əsasən 5 forması ayırd edilir:

konfuziya. ingiliscə adı ilə "confusion" "şüur bulanıqlığı" deməkdir. Yəni bu halda şüur tam qapanmamışdır amma tam açıq olduğunu da demək olmaz. Xəstə olduğu mühiti tam olaraq qavraya bilməz, nə qədər cəhd göstərsə də ya tam qavramaz ya da ki səhv qavrayar. Olduğu məkanı, zamanı tam qavraya bilməz. Yaddaş problemləri görülə bilər. Yəni bir adamı başqasıyla səhv sala bilər. Nitqində kasadlaşma və yavaşıma müşahidə olunar. Hallüsinasiya görməsi də mümkündür.
Konfuziya bir çox pataloji halla bağlı ola bilər. Metobolik pozuntular zamanı məsələn, hipoqlisemiya, hiperqlisemiya, hipoksiya (oksigen azlığı), zəhərlənmələr (alkoqol, dərman və s. Beyin yaralanmaları, beyin və sinir sistemini zədələyən infeksiyalarda (ensefalit, meningit, sepsis kimi) konfuziya görülə bilər. Ümumiləşdirsək, beynə zərər verən hər hansı bir səbəblə konfuziya ortaya çıxa bilər.
Konfuziya özlüyündə bir xəstəlik yox bir nəticədir. Buna görə konfuziya birbaşa müalicə edilməz, onun səbəbləri aradan qaldırılar. Beləliklə konfuziya da aradan qalxmış olar. Şüurun tam qapanmaması xəstənin ölüm riskinin bitməsi demək deyil, əksinə konfuziya davam etdiyi müddətdə həkimlər əllərindən gələn qədər müdaxilə etməlidirlər.
delirium
Delirium anidən ortaya çıxan, şüur itkisi spektrı içərisindəki ən "dəli-dolu" vəziyyətdir. Simptomları çox tez bir zamanda, çox şiddətli görülə bilər. Əsas əlamətləri şüur bulanıqlığı, diqqətin və fərqindəliyin anidən pozulması ilə üzə çıxar. Deliriumun etiologiyası (yaranma mexanizmi) hələ ki məlum deyil. Diqqət, şüur, hafizə, psixomotor davranışlar hətta emosiyalar belə anidən, çox şiddətli şəkildə dalğalanar. Delirium neyrodegenerativ xəstəliklərlə, xüsusilə dimensiya ilə qarışdırıla bilər. Amma delirium bir beyin "fırtınasıdır". Dimensiyanın simptomları aylar, hətta illərlə yavaş-yavaş üzə çıxar. Ancaq delirium bir neçə gün hətta bir neçə saatda öz əlamətlərini göstərər. Delirium keçirən şəxs dəxlisiz söhbətlər edə, olduğu məkanı qavramaya, bəzən çox yuxulu, depressiv, bəzənsə hədsiz enerjili görülə bilər. Tez-tez "Sən kimsən?", "Bura haradır?" kimi cümlələr qura bilər. Deliriumun əsas ayırıcı xüsusiyyəti diqqətin tamamilə zəifləməsi və fokuslanma qabiliyyətinin itirilməsidir. Deliriumda olarkən xəstə adi, qısa bir suala belə fokuslanıb cavab verə bilməz.

Deliriumun səbəbləri arasında ən yayğın olanı toksinlər və dərman zəhərlənmələridir. Həmçinin kimyaterapiya sonrasında, infeksiyalara yoluxduqda (təkcə beyinə təsir edən infeksiyalar yox digər infeksiyalar da), metabolik pozuntularda, qaraciyər, böyrək çatışmazlığı, insult, kəllə-beyin travması, elektrolitlərdə baş verən pozulmalar, narkotik və alkoqol yoxsunluqları, əməliyyat sonrasında delirium görülə bilər.

Delirium da digər şüur pozuntuları kimi birbaşa müalicə edilmir, altındakı səbəbə fokuslanılır. Amma deliriumun xüsusilə yaşlılarda daha çox olması vəziyyəti daha ciddiləşdirə bilir. Çünki bu vəziyyət ölüm riskini artırır, xəstə yaşasa belə koqnitiv funksiyalarda geri dönülməsi çətin olan izlər qoya bilir. (Əslində delirium haqqında çox yazmaq olar amma ona özəl bir başlıq altında)
letargiya
Letargiya mütəmadi olaraq davam edən "yuxululuq" halıdır. Daha doğrusu beynin aktivliyindəki azalma ilə ortaya çıxan şüur bulanıqlığıdır. Bu xəstələr daim yorğun və yuxuludur. Koqnitiv funksiyalarda (diqqət, yaddaş, təfəkkür və s.) azalma görülür. Letargiya tükənmişlikdən fərqlidir. Letargiyada beyin aktivliyi aşağıdır, lakin tükənmişlikdə əsasən fiziki və emosional cəhətdən tükənmə görülür.
Letargiyada ətrafdan gələn qıcıqlara laqeydlik müşahidə olunur. Lakin çox güclü qıcıqlandırıcıya (səs, işıq) ani reaksiya verib yenidən yuxulu vəziyyətə qayıdırlar.

Letargiyanın səbəbləri arasında şiddətli metabolik problemlər, orqan çatışmazlıqları (qaraciyər, böyrək), alkoqol və dərman zəhərlənmələri, ciddi infeksiyalar, hipotermiya və ya hipertermiya, kəllə-beyin travmaları, insult, epileptik tutmaları göstərmək olar. Həmçinin mütəmadi olaraq yuxu dərmanlarından, sedativlərdən istifadə letargiyaya səbəb ola bilər.

Letargiya da səbəbləri ilə birlikdə müalicə olunur. Buna görə mütləq şəkildə həkim nəzarəti olmalıdır. Müdaxilə edilmədikdə ciddi fəsadlar ortaya çıxa bilir. Xüsusilə beyin funksiyalarında zəifləmə ilə.

stupor letargiya desəm deyil, koma desəm deyil. ikisinin arasında keçid sayıla biləcək bir vəziyyətdir. Stuporlu xəstə letargik bir xəstədən daha passivdir. Bu xəstələr yalnız çox qüvvətli fiziki qıcıqlandırıcıyla oyandırıla bilər. Bu oyanıqlıq da təbii ki keçicidir. Danışmaz, hərəkət etməz, gözlər bağlıdır, komaya bənzərdir. Amma komada qıcıq nə qədər güclü olsa da xəstə reaksiya verməz. Stuporu letargiyadan və komadan ayıran xüsusiyyətlər bunlardır.
Səbəbləri arasında yenə zəhərlənmələr (karbon mono-oksid, ağır metallar, dərmanlar, narkotik vasitələrin yüksək dozada qəbulu, yenə metabolik pozuntular, beyindəki şiş və ya şişlər, uzun və ağır epileptik tutmalar, kəllə-beyin travmaları mövcuddur. Stuporun da bir neçə alt tipi var: orqanik, katatonik, psixogenik, metabolik və s. Stuporun oxşar vəziyyətlərdən ayrılması üçün glasgow şkalasından istifadə olunur. Bu şkala koma şkalası olsa da stupor daha aşağı göstəricilərlə təyin olunur.
Müdaxilə nə qədər tez o qədər yaxşı. Yoxsa xəstə komaya girə və ya ölə bilər.
Əlavə olaraq bunlara sinkopu daxil etmək olar. Xalq arasında "özündən getmə", "bayılma" olaraq bilinən qısamüddətli şüur itkisinin tibdə adıdır. Əsasən beyinə qan axışının anidən və müvəqqəti azalması səbəbilə ortaya çıxır. Tibbi müdaxilə olmadan şəxs əvvəlki vəziyyətinə qayıdır. Sinkop öncəsi görmədə bulanıqlıq, tərləmə kimi əlamətlər görülə bilər. Ən yayğın tipi neyrokardiogenik tipdir. Termin sizi qorxutmasın. Bildiyimiz qorxudan, ağrıdan, qan görmədən, uzun müddət ayaq üstə durmaqdan baş verən bayılmalar bura daxildir. Zərərsiz və saniyəlik, bəzən dəqiqəlikdir.
Ortostatik hipotenziya səbəbilə baş verən sinkop. Anidən ayağa durduqda baş verən arterial təzyiq düşməsi səbəbilə yaranır.

Komanı, komanın vegetativ vəziyyətdən və beyin ölümündən fərqini bu entrimdə əlimdən gəldiyi qədər açıqlamağa çalışmışam:
(baxma: beyin ölümü/-388267)
sifarişi verən: qaçaraddımdanenənanənan