+9 əjdaha
1. istanbuldan yeni qayıtmışdım. dostum franksteinlə görüşdə ümumi son oxuduğumuz kitablardan danışırdıq. məndə əlimdə samuel bekket idi, o isə mənə bu iran yazarı- sadiq hidayəti məsləhət görmüşdü. yaxşı ki, məsləhətindən sonra açıb maraqlandım. deməli yazarın ancaq hələki iki hekayəsin oxumuşam. "burulğan" və " avara it". bilmirəm niyə son zamanlar belə mövzularda- intihar, depressiv ruhda yazan yazıçılara, filmlərə meyillənmişəm. sadiq hidayət demək olar ki, bunların ən bariz nümunəsidi. 23 yaşında bir dəfə özünü körpüdən ataraq intihara cəhd edir amma körpünün altında olan cütlük bunu görüb xilas edir. bu yerdə avtomatik joachim trierin oslo, 31 august filmi yada düşür. ikinci cəhdini 48 yaşında edir və bu dəfə onda alınır. ikinci cəhdində artıq təcrübəlidir. parisdə günlərlə axtardığı, nəhayət tapa bildiyi evdə bütün dəlikləri bağlayaraq, qazı açır, boğularaq ölür. özü də təraş olunmuş, səliqəli geyimdə. ən məşhur kitabı "kor bayquş"du. hələki oxumamışam. aşağıda rus dilindən bir iki abzas tərcüməni paylaşacam.“həyat hekayəmdə özəl heç nə yoxdur. nə də ki, başıma qəribə hadisələr gəlib. xüsusi mövqe sahibi deyiləm, adicə diplomum belə yoxdur. məktəb vaxtı nümunəvi şagirdlərdən sayılmırdım. hara gedirdimsə, uğursuzluqlar da ardımca gəlirdi.”
“bəzən işlər axarında getsin deyə, yalanlarla həqiqət kimi davranmalısan. bir qapıdan qovulanda, gülümsəyərək o biri qapıdan içəri gir. başa düşürsən? üzsüz, kobud, cahil olmaq lazımdır. ölkəmin bugün belə insanlara ehtiyacı var.”
“insanları itaətkar etmək istəyirsənsə dinə inandır. taleyə, qismətə etiqad etməlidirlər ki, istədiyin vaxt kürəklərinə çıxıb, rahat-rahat öz işini görə biləsən.”
cəhənnəmdəkilərin günahı seks və içki idi
cənnətdəkilərin mükafatı da seks və içki
gələcəkdə axmaqlığımıza güləcəklər
başa düşürsən?
başa düşə bilmirəm!
huri ilə fahişənin fərqi nədir?
biri allahın işçisi, digəri qulunun
inananlara rüşvət qarşılığında huri verən allah
və fahişəxana olan cənnət
hansı günahsızdır?
çarəsizlikdən qarnını bu yolla doyuzduran fahişə
yoxsa vücudunun həzzi, yaxşı xidmətlərinin
mükafatı olan huri?
başa düşürsən?
başa düşə bilmirəm!
kim nə deyir desin, danışdıqları ancaq özünə aiddir. hər birimiz üçün keçərli həqiqət bundan ibarətdir. çox vaxt özümüzdən bəhs etdiyimizin fərqinə varmırıq. hətta bələd olmadığımız mövzularda belə öz hisslərimizi, ehtimallarımızı başqa ağızdan dilə gətiririk. işin ən çətin tərəfi də, hər şeyi olduğu kimi danışmaqdır.
qışın soyuğundan qorunmaq üçün dərmə-deşikdə gizlənən heyvanlar kimi, hər nə qədər öz içimə çəkilsəm də, başqalarının səslərini təmiz, öz səsimi isə xışıltıyla eşidirdim.
onu, bədənimin hərarətiylə isitmək; öz istiliyimi verib, ölümün soyuqluğunu ondan almaq istədim.
qorxuram ki, sabah ölərəm, özümü tanımamış…
hə, bəzi yaralar ruhu vəba kimi yavaş-yavaş və təklik içində gəmirir.
mənə görə deyildi bu dünya; bir ovuc üzsüz, dilənçi, vicdansız acgözlər üçün idi. təkcə onlara görə qurulmuşdu hər şey. yer üzünün və göy üzünün güclülərinə ağız açıb, yaltaqlanmağı bacaranlar üçün...
bitmək bilməyən ölüm istəyinin nədəni, özünü heç yerə aid etməmək hissindən qaynaqlanır.
“vaxtilə onlara qoşulub, başqalarını təqlid etmək qərarına gəlmişdim. bir də gördüm ki, təlxəyə çevrilmişəm. zövq adlandırdıqları hər şeyi sınadım və başa düşdüm ki, başqalarının zövqü mənə yaramır. hər yerdə, həmişə özümü yad hiss eləmişəm. digərləri ilə aramda balaca cızıx belə yoxdur.”
“təkcə ölüm yalan danışmır. biz ölümün övladlarıyıq, həyatın aldatmacalarından bizi ancaq o xilas edir.”
“heç kəs öz xoşluğuyla ölümə qərar vermir. intihar bəzi şəxslərin yaradılışında mövcuddur və həmişə onlara məxsus olub. hərənin taleyi öz alnına yazılıb. intihar da bu qəbildəndir. biz doğulanda, intihar da bizimlə birgə dünyaya gəlir.”
“yeganə təsəllim ölümdən sonrakı heçlik ümididir. o dünyada təzədən yaşamaq fikri, içimə qorxu salır, məni dəli edir. mən ki, hələ yaşadığım dünyaya öyrəşməmişəm, o biri dünya mənim nəyimə gərəkdi?”
“artıq nə istəyim qalıb, nə də kinim. daxilimdəki insanı itirdim. azsın deyə, bir yerə qoyub getdim. həyatda insan ya mələk olmalıdı, ya dürüst, ya da ki, heyvan. mən isə heç birini bacarmadım. həyatım əbədi olaraq qeybə çəkildi. paxıl, qərib, zavallı biri olaraq dünyaya gəlmişəm. geriyə qayıdıb, başqa yolu seçməyim qeyri-mümkündür. bundan belə bu zərrə əhəmiyyət kəsb etməyən kölgələrin ardınca yeriyə bilmərəm. həyatla əlbəyaxaya çıxmaq üçün də gecdir. siz, həqiqətlər içində yaşadığınızı zənn edirsiniz. əlinizdə hansı sağlam dəlil və ya sübut var? daha nə bağışlamaq həvəsindəyəm, nə də bağışlanmaq. gözlərimi gələcəyə yumub, keçmişi unutmaq istəyirəm.”
ölümündən bir qədər öncə sonuncu hekayəsini yazmağa çalışır. hekayənin başlanğıcı isə belə olur: anası, “səni görüm, tor qura bilməyəsən” deyə qarğış edir, bala hörümçəyə. kiçik hörümçək, tor qura bilmədiyi üçün qısa müddətdə ölümə qurban gedir.
“sonda ən ağır cəzaya məhkum edilirik. yorğun günlərin birində, qanun adına bizi həbs edən şəxs bıçağı düz ürəyimizə saplayır. it kimi ölüb gedirik. cəllad da susur, qurban da…”
ölümünü iyirmi beş illik dostu bozorg ələvi bu cür təsvir edir: axır ki, günlərdir axtarışına çıxdığı, arzuladığı mənzili championnet küçəsində tapmışdı. 9 aprel 1951-ci ildə evinə qapandı, bütün dəliklərini tıxadıqdan sonra isə qazı açdı: ertəsi gün yanına gələn bir dostu onu yerdə uzanmış gördü. üzünü təraş edib, səliqəli geyinmişdi. yandırılmış vərəqlərin külləri yerdə, baş tərəfindəydi…
tərcümə: ramin qasımov