Salam gənclər. Sizdən bir mövzuda yardıma ehtiyacım var. İngiliscə bir-iki məqalə var ki, onu Türkçəyə vəya Azərbaycanca çevirən birisi lazımdır. Çox təcili ehtiyacım olduğu üçün buraya yazmaq məcburiyyətində qaldım. Chatgpt və digər programlarla etməyi sınadım, fəqət məqalə çox qarışıq və çətin olduğu üçün doğru çeviri şərt hala gəlir. istədiyim şeyin çox əmək və zaman sərf ettirəcək bir şey olduğunun fərqindəyəm. bu böyük yardıma kiçik bir qarşılıq olaraq bakıya gələndə kofe ısmarlaya bilərəm, tələbəyəm, əlimdən bu gəlir :,)
ilk öncə, sınaqlar haqqında danışacam və məsləhətlər verməyə çalışacam. Türkiyə universitetlərində imtahan üsulu azərbaycan universitetlərindən fərqli olduğu üçün orada oxumaq istəyənlərə məsləhət görə bilərəm ki, sınaqları son günə buraxmayın. Dərslər yığılanda oxumaq çox çətin olur ( notun yoksa, sıçtın kanka).
Vize və final olaraq iki sınaq olur. Universitetlərin çoxunda vizenin yüzdə qırxı, finalın yüzdə altmışı sınaq vərəqinə təsir edir. Bəzi universitetlərdə keçid balı 50, bəzilərində isə 60'dır. ilk həftənin başın buraxın, ikinci həftədən özünüz müəllimin dediklərini dəftərinizə yazmağa başlasanız çox yaxşı olar (müəllimlərin çoxu, öz yazdıqlarını sınaq vərəqində görəndə çox xoşbəxt olurlar). Çünki, sınaq həftəsində heç kim sizə kömək etməyəcək və not verməyəcək. Çox gözəl səbəbləri də olur.
Səbəb 1: mən bu qədər əziyyət çəkmişəm dərslərdə not tutmuşam və sən də dərslərdə yat, müəllimə qoz qoyma, dərslərdə mənə salam vermə və sınaq həftəsində də gəl mənnən not istə ? Əziyyət çəkib not tutardın.
Səbəb 2: sən mənim arxamca danışmışdın ( əslində belə bir şey olmayıb, ancaq həqiqətən bəzi insanlar doğub adamın üstünə atırlar). Bu səbəb orada məşhur olduğu üçün istifadə olunur. sinifdə adın çıxsa təəccüblənmə, yak bi sigara baboş.
Məsləhət verə bilərəm ki, bir dost qrupun olsun və o qrupda qız olması şərtdir. Çünki, yaxın qız dostun olsa, qarşılıqsız sənə kömək edəcək. Cümlədən çıxar üçün dost olmaq kimi bir nəticə çıxa bilər, amma o nəticəyə gətirmədim mən. Oğlanların çoxu belə edir. Çox siniflərdə üç tip qrup olur. 1) ön partaları işğal edib, diqqətini müəllimə verən və arada səhv də olsa müəllimin cümləsini tamamlayanlar ( bir dəfəsində müəllim yunan mifologiyasından danışırdı. Birisi qayıdıb, bu miflə bağlı sual verəndə dəxlisiz yerə osmanlı imperiyası demişdi).
2) not tutanlar, ancaq sınaq həftəsi "kanka yemiiiin ediyorum notum yok, ben de sana yazıp not isteyecektim, bizim grupta da kimse not tutmadı" deyirlər.
3) not dilənənlər. Çox məsumdular ala. Mən bir və ikinci siniflərdə bu qrupda idim. Lakin sonradan yeni bir qrup yaratdım. Bu qrupun adı da " dostlarından not alıb, olmayanlara göndərənlər" qrupudur. Çox əziyyət çəkmişdim deyə empati qura bilirdim.
Çalışın sinifdən sevgiliniz olmasın. Ən əsası da adanalı olmasın. Birinci sinifdə adanalı sevgilim var idi. Bir ay o qızı makyajsız gördüm. Bir aydan sonra qızı makyajlı görəndə çox pis yaraşır demişdim. Avm'nin terasında pomadanı çıxardıb, üzünü rənglədi və "belə necədi, yaraşdı ?!" Deyə üstümə qışqırmışdı. Hamı mənə baxdı, çox utanmamışdım amma. Sonra ayrıldıq heç nə. Nəysə. Sinifdən sevgiliniz olsa, digər qızlarla ünsiyyət qurmaq problem olacaq. Əgər sevgiliniz qısqancdırsa. Ayrıldıqdan sonra 4 il birbirinizə baxmama kimi və eyni qruplarda olmamaq kimi probleminiz də olacaq. Deyə bilərsiniz ki, bu problem deyil, amma türk qadınlarının çoxuna problem olur bu nədənsə.
Universitetinizdəki fərqli "Topluluklara" ( bisiklet topluluğu, dans topluluğu və başqa) qatılın, şəhərinizi kəşf etməyə çalışın, sahilə axşamlar düşün, (vəsiqəniz üzərinizdə olsun) 15 tətilində başqa şəhərlərə gəzin, o dəqiqə bakıya bilet almayın ( bu arada ilk dönəm hətta ilk il bakı üçün çox darıxa bilərsiniz) ev tutanda ya tək qalın, ya da sinif yoldaşlarınızla qalın. Gedib azərbaycanlı görən kimi brat ev tutaq demiyin məncə.
Müəllimlə dirəşməyin. Çünki, sınaq günü poxuna düşərsiniz. Bəzi müəllimlər də olacaq ki, problem həqiqətən sizdə yox, müəllimdə olacaq. O müəllimlərə söyüş sərbəstdir, uşaqlar, sülaləsinə qədər girə bilərsiniz. iqtisad sosiologiyası deyə bir dərs var idi, ikinci sinifdə. Qadına 2 vərəq verdim mənə 18 vermişdi. Yazdığımı başqa müəllimə göstərdim ən az 80 demişdi və belə bir xasiyyəti də var idi ki, qızlara oğlanlardan daha yüksək verirdi. Bununla bağlı soruşanda da "eğer öyleyse sınıf ortalamanız neden yüksek çocuklar ?" Deyirdi bizə. Geri zekalı sınıfta 70 kadın 13 erkek var, tabiiki de ortalama yüksek olacak. Bunun kimi və buna bənzər müəllimlərin dərsindən keçmək istəyirsinizsə, adınızı bilməyi şərtdir. Baxmayaraq ki, mənim adımı o qadın 4 ildi deyə bilmir, amma olsun əsas odu keçirəm artıq dərslərindən. Müəllimlər haqqında bu qədər məsləhət bəsdir məncə.
Dost qrupunda qız olmasının + cəhəti sıxılmırsınız. Dərs araları çox olanda oturun kampüsün kafelərindən birində söhbət eliyin, lanqırt oynayın, sinemaya gedin (ara çox uzundursa). Dərs arası qısadırsa kofe alıb, çəmənliklərdə oturun, itlər və pişiklərlə oynayın.
Dərslərə 4 həftə gəlməmək kimi bir məsuliyyətiniz var. 14 həftənin 4 həftəsi. Yerinizə imza atdırmayın, çünki bəzi müəllimlər sayır. Təhlükəlidir.
Gələk əsas məsələyə, kopya çəkməyin. Empati qurmağı bacarırsınızsa, anlaya bilərsiniz ki, oxuyub dərsə gələn tələbənin haqqın yeyirsiniz. Bəzi insani duyğularınız buna icazə verirsə, çəkə bilərsiniz, ancaq məsləhət görmürəm.
Bizim sınıf temsilcimiz hər sınaq həftəsində bol köynək falan geyinirdi. Heç vaxt tutulmurdu və üstdən dərs alırdı. Halal olsun ona. Gülünc tərəfi də odur ki, bəzi dərslərdən qalırdı. Uğurlar. siyasətdən uzaq durun və hər şey edin, Bir dəfə tələbə olursunuz və çox əyləncəli keçir əmin olun.
Getməmişdən öncə yemək bişirməyi öyrənin. Ev işlərini paylaşacaqsınız. Qab yumaq çətindi :,)
Uğurlarınız çevrənizdəki insanların sizinlə bağlı necə düşündüyünə görə dəyişə bilər.
Əfsanəyə görə, kipr şahzadəsi pygmalion ideal bir qadın heykəli düzəldir və bu heykəl o qədər gözəl olur ki, pygmalion ona aşiq olur, ona bir insan kimi davranmağa başlayır və tanrılara onu gerçəyə çevirməsi üçün yalvarır. Pygmalion, tanrıların vasitəsi ilə arzusuna qovuşur və heykəl insana çevrilir.
Buna görədir ki, insanlar bir işin həqiqətən yolunda getməsini istədiyi üçün heç kimə o iş haqqında danışmır.
Teistlər etmiş olduqları yaxşılıq və pisliyi, ya da mövcudluqlarını Tanrı və ölümsüzlük düşüncəsi ilə əlaqələndirir və bir şəkildə bu sorğulama nəticələnmiş olur. Bir yaradıcını qəbul etməyən insanlarda isə vəziyyət fərqlidir. Mövcudluq, Tanrı və ölümsüzlük düşüncəsiylə əlaqələndirilmədiyi üçün böyük bir boşluq ortaya çıxmış olur. Bu boşluq qəbul edilmiş bir yaradıcı ilə sonunu görə bilər, çünki, əks halda böyük bir heçin ortasında tapırsan özünü. insan xaricindəki bütün əşyalara məna bizlər tərəfindən yüklənilib və bu məna ağrıların başlaması ilə absurda çevrilir. Hər gün eyni şeylərin təkrarlandığı düşüncəsi və bunun ardı ilə gələn təbiətin gözəlliklərindən, səmanın mükəmməlliyindən artıq zövq ala bilməmək.Anlam verilə bilməyən bulanıqlıq. Heç öyrənilməmiş amma yenə də yaxşı bilinən bir şeydir bu. yəni, yaşamaqdır.
Ən pisi də ortaya çıxmış olan yalnızlıq hissidir. Çarəsiz və yardıma ehtiyacın olduğu anlarda özündən başqa heç kəsin olmadığının fərqinə varırsan. Bunun səni gücləndirdiyini kənara qoyarsaq, emosional tərəfdən çəkdiyin ağrının hüdudu yoxdur.
Bir gün çıxıb "niyə ?" deyə sual verirsən. Zehnindəki bütün aynalar qırılmış olur o an. Yaşanmışlıqlar, keçmişdəki xatirələr və tərəzinin digər gözünə qoyulmuş Absurd. Yaşayırsan, amma ölüdən də fərqin olmur. Fiziki olaraq ağrı hiss etmək istəyərsən, bu bir müddət sonra keçir çünki. Amma mövcudluq ağrısı sənin özünə olan mərhəmətindən dolayı etmiş olacağın intihar ilə son tapır. Bəlkə də həqiqətən "insanın hər gün etdiyi ən yaxşı şey, intihar etməməyə qərar verməkdir."
Xəyallar qeyri-real olmaq məcburiyyətindədir. Çünki istədiyiniz şeyi əldə etdiyiniz anda onu istəməməyə başlayırsınız. istəyin davam edə bilməsi üçün obyektin hər zaman əskik olması lazımdır. istədiyiniz o deyil, onun xəyalıdır. Buna görə "nə dilədiyinə diqqət et" deyirik. Ona sahib olacağımız üçün deyil, onu əldə etdiyimiz zaman, artıq onu istəməyəcəyimiz üçün. Öz həyatlarımızı dəyərli etmənin tək yolu, digər insanların yaşamlarına dəyər verməkdir. Bizsə, bütün həyatımızı ölümü dayandırmaq üçün yaşayırıq. Yeyərək, içərək, sevərək, dua edərək, döyüşərək, öldürərək. Amma əslində ölüm haqqında nə bilirik ? Sadəcə heç kimin dönmədiyini. Alışqanlıqlarınız və itkiləriniz, xəyallarınızdan daha uzun yaşadığında bəlkə, "ölüm" bir hədiyyədir.
Film: David Gale'in həyatı.
Səbəbi insanlardır. Nə belə şeyləri yazmağı, nə də dərd paylaşmağı sevən birisi deyiləm. Burada hər zaman heç kim olaraq qalacam, çünki, bunu istəyirəm. insanıq da hər kəs xəyal etdiyi şeyə çevrilir. Hər zaman dostları ilə deyib gülən birisi olmuşam, dost qavramına çox anlam yükləmişəm. Əvvəl idi bu. Yorulmuşam insanlara bir şeyi izah etməkdən, sevmirəm oturub səhərə qədər dərd danışıb, dərd dinləməyi. Çünki bir mənası yoxdur bunun. Hər zaman bu tip şeylərə "sabah səni tərk edə biləcək birisi ola bilər və ya yollarınız ayrıla bilər, ona görə dərd masası quruldu kənarda dur, onlar danışır, sən sox içivə ehtiyac yoxdur" deyib, keçən birisi olmuşam. Çünki, həqiqətən belədir, nə düzgün dostluq etdikdən sonra qarşılıq gördüm, nə də düzgün sevdiktən sonra qarşılığını aldım.
Sevdiyim bir dostum mən öləndə ulduz olacam deyib intihar elədi, ölüm xəbərini eşitdim, susdum. Nə qaldı geriyə ? Heç nə, hər ulduzun bir səbəbi var cümləsi. Uşaqlıq dostum da vəfat etdi. Nə qaldı geriyə ? xatirələr. işin gülünc tərəfi heç birinin məzarına getməmişəm. Çünki, cəsarət edə bilmirəm. Yaşayan yaxın dostlarım var, sağ olsunlar yaşayırlar. Nəysə.
Arada ver bu sualı özünə. bugünə kimi nə vaxt necəsən sualına doğru cavab vermisən ?
Liberal feminizmə qarşı çıxmış olan 2-ci dalğa feminist axımdır. Marksist feministlər sinifli cəmiyyətdə fürsət bərabərliyi olmayacağını müdafiə edirlər. Qadın bərabərsizliyinin əsas səbəbi kapitalist iqtisadi sistemdir. Marksist feministlərə görə yadlaşma kapitalizmin gətirdiyi ən böyük problemlərdən biridir. istehsal sistemininin kökündən dəyişilməsiylə qadınlar öz haqlarına sahib ola bilərlər və bu dəyişməni inqlaba bağlayırlar. Tənqid etdikləri mövzular isə, 1) ailə qurumunun kapitalizm ilə münasibətinə baxarlar və qadının ailə içində bərabərsizliyini tənqid edirlər. 2) qadınların ev içində gördüyü işlərin istehsalla əlaqəsi olmayan işlər olduğunu deyirlər. 3) qadınların nəyə görə az maaşlı, sıxıcı və dəyərsiz işlərdə çalışdıqlarını sorğulayırlar. Ev işlərinin ictimailəşdirilməsini istəyirlər. Çünki qadınlar burada istehsalçı deyil də istehlakçı rolundadırlar. Ona görə qadınların ev işlərinə görə aylıq maaş tələb edirlər. Lakin bu həll yoluna qarşı məntiqli tənqidlər gəlib. Ev işlərini ictimailəşdirmək qadınları bir növü evə həbs etməkdir. Bunun ictimai yerlərdə qadınların özlərini inkişafına mane olduğunu deyirlər. Marksist feminizmi postmodern feminist axımlarından olan varoluşçu feminist axım da tənqid edib.
bəli başlığdan da görüldüyü kimi qaqılinin 4-cü bölümünü sosioloji baxımdan analiz edəcəm. bunu seçməyimin səbəbi günümüz azərbaycan cəmiyyətində bəzi gənclərin mədəniyyət(kültür deyə keçir türkçədə. əslində mədəniyyət söz anlayışıyla türkçədə fərqli biçimdə bir açığlamaya sahibdi) kimi qəbul elədiyi bəzi davranışların əslində əxlaqi baxımdan düzgün olmadığını göstərməkdir. Mədəniyyət sözünə az da olsa açığlama gətirməy istəyirəm tam anlaşılsın deyə. Mədəniyyət coğrafi baxıma görə dəyişən və anadan olduğun gündən ölənə qədər mənimsədiyin bəzi davranışların bütünüdür. Mədəniyyət mənim fikrimcə daha çox rasyonallığa üz çevirmiş və emosionallığa daha yaxın bir şeydir. Mədəniyyət alt və üst olaraq ikiyə ayrılır.Üst mədəniyyət bir ümumən olaraq götürülən mədəniyyətdir. Örnək olaraq, azərbaycan,norveç,alman mədəniyyəti. Alt mədəniyyət isə Üst mədəniyyətin içində formalaşan və bir grup ya da bir icmanın ortağlaşıb qəbul elədikləri adət,ənənə,əxlaqi davranışların bütünüdür. Əslində bu insanların (qaqıli kimi) bunu alt mədəniyyət deyə qəbul eləməsi məncə səhvdir. Amma bizim bəzi gənclərin dilində bu alt mədəniyyət deyə keçdiyi üçün mən də onlara görə buna bu ad verdim. çox uzatmadan analizə keçək. uzun olacağ deyə xəbərdarlığ edim əvvəlcədən..
ilk öncə 3 qadın səhnələrini analiz edəcəm. Ortadaki qadın telefonda qonşuyla danışdığında hal-əhval soruşulan kimi qadının hələ ərə getməmişəm deyə bir cümlə qurması və sonra da yanındakı dostunun sən də ancaq onun bunun hesabına yaşayırsan cümləsinə zaman bunu tələb eləyir deməsi (parkda da buna oxşar səhnə olduğu üçün sonda analiz edəcəm). Bunun əri 500 manat qazanmalıdır ki tuluğunu doldursun. iynə ilə gələcəyi görməsi. Bəlkə bizi alan oldu. Qohum evliliyi. Qonşu münasibətləri. Qonşuların birbiriylə olan həddindən artıq yaxınlığı onun şəxsi həyatına rəy bildirməsinə gətirib çıxardır. Hətta rəydən əlavə qınamağı da özünə borc bilir. Bunun səbəbi mənasız yaxınlığdır. Bu məsələnin kökünnən həll olunması üçün isə qarşılığlı yardımın 0-a endirilməsidir. Sən bir insanın problemini dinləməklə ona öz problemini danışmağ məcburiyyəti hiss edirsən . Nəticə olaraq öz həyatına yön verən addımları özün üçün atırsan qonşuların və ya cəmiyyət üçün deyil.
Liberal feminizmə görə evlilik sosial bərabərsizlikdir. Kişi evləndikdən sonra özünü qısıtlanmış ( özünüz tapın nə baxımdan) və yük daşıyan (bunun əri 500 manat qazanmalıdır ki tuluğunu doldursun, bəlkə bizi alan oldu) olaraq görür. Normların olduğu iqtidar, həyat yoldaşları tərəfindən emosional, ailəvi olaraq xidmət haqqı olduğunu düşünürlər. Qadın evləndikdən sonra isə özünü mədəni olaraq tamamlanmış ( bəlkə bizi alan oldu səhnəsi yenə) görür. Gücsüz ( iqtisadi cəhətdən də. 500 manat səhnəsi) və bağımlıdır. Ailəvi, emosional xidmət verməklə yükümlüdür və yavaş-yavaş evlənmədən əvvəlki bağını itirir. Bundan əlavə kişi qadın bərabərsizliyi elə ibtidai icma quruluşundan sonra gələn quldarlığ dövründən sonra ortaya çıxmışdır. Kişinin rolu böyüməyə başlayır. ibtidai icma quruluşunda kişi ovçu qadın isə toplayıcı rolunda olub ( sadəcə qadın və kişi bərabərsizliyi deyil quldarlıq dövründə sinifsiz cəmiyyət də yaranıb. Russo demiş, bir ağıllı çıxıb artıq qalan torpaq mənimdir dedikdən sonra özəl mülkiyyət yaradıldı).
Qohum evliliyi. Ailə sosiologiyasında həyat yoldaşı seçiminə görə iki cür evlilik var. Endogami və Egzogami. Fərdin öz grupundan və öz qohumlarından biriylə evlənməsi ( buna din,irq kimi şeylər də girir) endogami evlilikdir. Egzogami isə qrup xarici evlilikdir. Burada Endogami evliliyin içinə təbii ki adət ənənə də girmiş olur. Güvənclə bağlıdır desək yalan olmaz. Son olaraq, qadınların iynə ilə gələcəyi görməsi. Batil inancdan başqa bir şey deyil. Batil inancların bəziləri təhsil səviyyəsinin aşağı olmasından qaynağlanır ki orada təhsilə də bir cümlə ilə dəyinilir. Sosial eksperiment səhnəsi " Artıq sizlərdən bezmişik"dən başqa bir şey deyil məncə.
Park səhnəsinə gələk." iş tapırsan varlanırsan onnan sonra özü qayıdacaq" deyə bir məsləhət verilir. Azərbaycanda bəzi qadınların qarşı cinsin xarici görkəmini də təhsilini də çıxsaq iqtisadi vəziyyətinə önəm verməsi iş bölümlərindəki cinsiyyətçi tutumdan və biraz da mədəniyyətdən qaynağlanır. Bəzi iş bölümlərində qadınlara qarşı sərt tutumun olması onların iş tapmasında çətinliklərə gətirib çıxardır və beləliklə çarəsi olmayan bəzi qadınlar evlərində oturub gələcək həyat yoldaşlarını gözləyirlər. Bu da daha çox Feminist teoriyanın cinsiyyət bərabərsizliyini müdafiə edən liberal və sosyalist feminizmlə mədəniyyət baxımından da cinsiyyət fərqini müdafiə edən mədəni və varoluşçuluq feminizmini əlaqələndirir.
"Necə işə düzəlim kağızım yoxdu" , "Kimdi indi kağıza baxan ?" . Nepotizm, ilk çağ yunan filosofu olan Platonun terminidir. Mənası subyektiv və ədalətli olmayan şəkildə ayrımcılıq ( qohumu işə düzəltmək). Bir də fürsət bərabərsizliyindən qaynağlanan nəticələrdə fərdin təhsil səviyyəsinə baxılmır. Güman edirəm aydın oldu kimdi indi kağıza baxan ? sualı. Uşağın dilinin qatlanması. Cəmiyyətdə pis örnək olunan davranışlar az yaşlı və yetişkin dövrünə çatmamış uşağların buna özənməsinə gətirib çıxardır. Yetişkin dövrünə çatmamış uşaqlar bir yaşa qədər ailəsindən aldığı tərbiyəylə əxlaqını formalaşdırır ancaq ikinci olaraq da sosial çevrəsindən və məktəbində içində olduğu grupdan da çox sayıda davranışı mənimsəyir. Buna diqqət eləmək lazımdı çünki bir yaşdan sonra nə qədər çaba göstərilsə də bu mənimsənilən davranışlar çox çətinliklə dəyişilir.
Seyid məsələsi. Durkheim`a görə bir cəmiyyəti idarə eləmək üçün din çox əlverişli vasitədir. Durkheim bu din məsələsindən çox danışıb. Hətta din bizim əxlaqi davranışlarımıza da təsir göstərir. Deməli tanış yoluyla Seyid yanına gedən dostlar Seyid`in iç üzünü də aşkara çıxardırlar. Batil inancların kollektiv bilinclə dolaylı bir əlaqədə olduğunu düşünürəm. Fərdiyyətçiliyin önünü kəsən bu kollektiv bilinc rasionallığın yoxluğundan irəli gəlir fikrimcə. Cəmiyyətin qınaq obyekti hər hansı bir insanın özəl həyatı deyil ( əxlaqi baxımdan çox yanlış olan bir hərəkətdir bu ) Tanrını vasitə olaraq ələ alan bu seyidlər olmalıdır.
Kafedə garsonun müştərinin əlinə çəngəl batırması. Kişinin qadınla nişanlı olması onun nişanlısına iqtisadi,psixoloji,fiziki şiddət göstərməsi mənasına gəlmir. Uzatmaq istəmirəm bunu..
Bura qədər oxuduğunuz üçün təşəkkür eliyirəm. Vaxt tapdıqca bəyənilsə belə analizlər etməyə çalışacam. Sosiologiya ixtisasının hər cəmiyyət üçün önəmli olduğunu bir daha vurğulamaq istəyirəm. Bilgi, gücdür mottosuna uyğun olaraq, oxucuya bəzi yönlərdən terminlərlə bir şey qatmağa çalışdım. Sosiologiya, sizin içində olduğunuz grupda və cəmiyyətdə görüb də ad verə bilmədiyiniz davranışların və hərəkətlərin bütünüdür.
Sokratın "özünü bil" cümləsiylə ilk daşları hazırlanmışdı bu fəlsəfi axımın. Sonradan özünü danimarkalı sokrat adlandıran Soren Kierkegaard'ın bəzi suallarıyla əsası qoyulmağa başlamışdır. Mən kiməm ? Niyə mənə sual verilmədi ? Bəs kimə şikayət etməliyəm ?
Varoluşçuluq, insanlar üçün azadlığın və fərdi məsuliyyətin önəmini vurğulayan bir fəlsəfə axımıdır. insan heçdir. insan bir şeylər etmələri ilə özünü ortaya çıxardır. Digər varlıqlar isə özlə meydana gəlir. Palıd ağacının bir özü var. Özdən sonra var olur. insan isə bu dünyaya atılmışdır. insan davranışları və hərəkətləri ilə özünü yaradır. ilk öncə var olur sonra bir şəxsiyyət, xarakter yaradır. içində yaşadığımız vəziyyətlə ələ alsaq həyatımızın determinist bir yaşama sahib olduğunu görə bilərik. Qaydalara, normlara, şərtlərə doğuruq. Bundan dolayı şərtlər tərəfindən bəlirlənirik. Ancaq Şərtlər nə olursa olsun Camus'nün terminologiyası ilə danışsaq insanın hər zaman bir yox demək imkanı var. Sartre'ın "insan azadlığa məhkumdur" cümləsinin nəticəsini Camus'nün azadlığına bənzədirəm mən. "Asturyada Üsyan" adlı oyununda bir oyun qəhrəmanı " bu dünyanın bir mənası yoxdur və bunu qəbul etməyən azadlığına qovuşa bilməz " cümləsini işlədir. Camus'ya görə azad olmaq mənasızlığı qəbul etməkdir (Sisifos miti şiddətlə önərirəm).
Bu bağlamdan yola çıxaraq, varoluşçuluğu absurdizmlə biraz da olsa bağlayan Sartre'a görə absurd həm dünyanın özündədir, həm də bizim bilincimizdədir. insan bilincli bir varlıq olaraq var olan hər şeyin anlamını sorğulayır ( sokrat'ın məhşur cümləsi Sorğulanmayan həyat,yaşanmağa dəyməz). Dünya öz içində anlamsız bir sistemə sahibdir.
sartre bir müsahibəsində "varoluşçuluq haradan başladı" sualına "Dostoyevskinin əgər tanrı olmasaydı, hər şeyə icazə olardı cümləsiylə başladı" deyə bir cavab verir.
Son olaraq, qəribə bir şeyin bu sabah fərqinə vardım. Camus 1960-cı ildə özünün ən absurd saydığı araba qəzasında həyatını itirib və cibindən vaqon bileti çıxmışdı. Yəni, camus da vaqona minməkdən son anda seçimini dəyişərək arabayla getməyi seçib və hərkəsin ciddiyyətlə qarşıladığı ölümü özü öz azad iradəsiylə seçib. Bəlkə də bu, determinizm və azad iradənin bu qədər birbirindən uzaq olması və birbirinə zidd olmasının bariz nümunəsidir..
Kant həm epistomoloji həm də əxlaq fəlsəfəsinə böyük bir iz buraxıb. Əxlaq fəlsəfəsini yazacam mən. Əxlaq metafizikası pratik ağıl və əxlaq prinsipləri ilə əlaqəlidir. bunu yazmaqda məqsədim odur ki, epistomoloji fəlsəfəsində teorik ağıla toxunur ayrı olduğu bilinsin. Pratik ağıl sentetik a priori deyil, tapşırıq və öhdəliklərlə bağlıdır. bu prinsiplər də inancın məcburi şərtləridir. Kant`ın ortaya atdığı əxlaq fəlsəfəsi məcburi olduğu üçün universal qəbul edilməlidir və onu digər əxlaq filosoflarından ayıran ən böyük özəlliyi sadəcə ağla baş vurması, emosiaları küçümsəməsidir. Kant`a görə ondan əvvəlki əxlaq filosofları emosialara baş vuraraq əxlaqı subyektiv meyl olaraq görürdülər. Lakin əxlaq obyektiv və universal olmalıdır. əxlaq prinsipləri dəyişməzdir və pratik ağlın təbiətində olduğu üçün bütün rasyonal varlıqlar üçün keçərlidir. iradənin qərarları iki cürdür.
1)Fərziyyəvi: Sadəcə bəlirli əmrlərlə maraqlananlar üçündür. Siyasətlə maraqlanmaq istəyirsənsə heç kəsin səni tanımadığı şəhərə köç. Buradakı əmr sadəcə siyasətlə maraqlananlar üçün keçərlidir. 2) qəti: Əxlaq prinsipləri bütün insanları əhatə etdiyi üçün fərd harada və necə olmasına baxmayaraq tapşırığı(Kant`ın əxlaqı) yerinə yetirməlidir. Örnək olaraq faydacılıq sadəcə bəlirli insanı əhatə etdiyi üçün fərziyyəvidir və subyektivdir. Ona görə sadəcə tapşırıq uğruna edilən davranış Kant`a görə doğru və yaxşıdır. iki növ tapşırıq var: Tapşırıq uğruna və tapşırığa uyğun. Əgər bir insan yaxşılığı mənfəət güdərək edirsə bu tapşırığa uyğundur.
Kant bu əxlaq fəlsəfəsini idealist olduğu üçün Tanrı və ölümsüzlüklə bağlayır. Deməli bir insan sadəcə Tapşırıq uğruna hərəkət edib, xoşbəxt ola bilməyəcəksə bu onun bədbəxt şəkildə yaşamağına gətirəcək. Problem də burada idi zatən. Necə həm xoşbəxt həm də əxlaqlı ola bilərəm? buradan da tanrı və ölümsüzlük girir ortaya. insanlar sadəcə bir yaradıcının olduğu fikrini qəbul edərək yaxşılıqların boşuna getmədiyini düşünüb xoşbəxt ola bilərlər.
Anlayanlar bunun yarımçıq olduğunun və bir yerə bağlanmayacağının fərqinə vardı zatən. Hegel və kierkegaard teist olsalar belə kant`ın əxlaqına sərt tənqidlər gətirirlər.
bəzi mədəni dəyərlərin və adət ənənələrin saxlanılması ilə ( ki bunlar da modernləşmənin gətirdiyi nəticələrlə birlikdə yavaş-yavaş yox olacaq. sadəcə bəzi adət ənənəni qoruyan gruplar nəticəsində yox olması gecikəcək) birlikdə modernləşməylə problemlər iqtisadi, siyasi və toplumun işləyişi düzələcəkdir. ilk problem cəmiyyətin inkişafını gecikdirən ya da dayandıran qruplardır. Bunun qarşısı alınmalı və ideal topluma doğru götürən seçkin qrupların önü açılmalıdır. Lakin bu inkişaf avropa mədəniyyətini örnək alaraq deyil, öz cəmiyyətimizin problem yolları dərindən araşdırılmalı, nəticələr əldə etməli və problemləri öz yolumuzla həll etməliyik. Burada vurğulamalıyam ki, inkişaf modernləşmə yoluyla getsə (məncə) daha yaxşı nəticə ala bilərik.
iqtisadi cəhətdən inkişafın irəli getməsi üçün, yeni sahələr üzrə çalışılmalı, bu sahələrin inkişafını gecikdirən və bu sahələrin inkişafına mane olan hər şey ortadan qaldırılmalıdır. Bundan başqa rüşvətin olması ən böyük problemdir. Ən önəmlisi təhsildə rüşvətin olması, universitet tələbələrinin ən başda tənbəlliyinə gətirib çıxardır. Universitetlərdə öyrətmə metodları və tələbələri həvəsdən düşürən bütün şeylər ortadan qaldırılmalıdır ( çıxışlar rüşvətə götürür). Mən sadəcə rasional baxış açısı ilə yanaşdığım üçün ən böyük problemləri yazmağa çalışdım. Məsələnin kökündən həll olunması üçün empirik və pozitivist metodlardan istifadə etmək şərtdir.
Cəmiyyətimizin dəyişməsi üçün filosoflara və sosioloqlara ehtiyacımız var. Çünki teoriyanı ortaya çıxaran bunlardır. Həyata keçirmək də bizə qalır.
insanlar doğuşdan yaxşı və rasional varlıqlardır. insanların xoşbəxtsizliklərinin səbəbi böyük ölçüdə cahillikdir. gücü əldə tutan insanların da yararına gələn bu cahilliyin səbəbi də iqtisadi sistemdir. Dolayısıyla iki şey dəyişməlidir. Təhsil və iqtisadiyyat. (Karl Marks).
Azadlığın rəmzi olaraq bilinən mavi rəng. Filmə diqqətlə baxanda mavi rəngin necə istifadə olunduğunu və kieslowskinin izləyiciyə nəyi göstərmək istədiyini anlamaq mümkündür. Julie'nin xatirələrindən,keçmişindən nə qədər qaçmağa çalışsa da, bunu bacara bilmədiyi və arzuladığı azadlığa qovuşamayacağı aydın şəkildə görünür. baş rolun kədərli ruh halı filmin hər saniyəsində insanın "sümüyünə" qədər hiss edilir. Julie'nin onun gözündən şərh edəcək olarsaq, hər şeyini itirməsindən dolayı bu həyatın ağır gəlməsi və hərkəsin çıxış yolu olaraq gördüyü intihara cəhd göstərməsi, ancaq bunu bacarmadıqdan 10 saniyə falan sonra "çəkdiyi peşmançılıq" gözlərində əks olunurdu. Qadın, rolunu o dərəcə mükəmməl oynamışdı. Bundan sonra onun sevməyə yox, sevilməyə ehtiyacı var idi. Başqasıyla sevişmə səbəbi də əslində bu idi. Ən yaxınını itirən birində mövcudluq ağrısı və heç nədən zövq almamaq hissiyatı daha qabarıq bir şəkildə hiss olunur. Julie'nin yavaş bir şəkildə dünyadan və çevrəsindəki insanlardan qopmasına baxmayaraq içində heç vaxt sönməyən bir hiss var idi. Sevgi. Sonda arxa fonda gedən parçada deyildiyi kimi "dinlər,dillər,elm ortadan qalxacaq. Lakin qalıcı olan tək şey sevgidir.
Ben ölmekten çok korkuyorum, münir bey. Hatta sana bir sır vereyim, bu dünyada herkes ölse, bir tek ben kalsam, ona bile razıyım. Düşün, o yalnızlığa bile razıyım.
Uzun olacağ sigaret çəkərək oxuyun peçat gedir.
Kapitalizmə ən sərt yumruğu vuran insan, filosof,iqtisadiyyatçı,siyasətçi,yazar,sosiolog. Filosoflar bu dünyaya ancağ rəy bildirdilər ancağ önəmli olan onu dəyişməkdi. var olan nədir sualına var olan tək şey mübarizədir deyən şəxs. Kimilərinə görə əsəbi və insanlarla sərt danışan biri kimilərinə görə isə humanist biri idi. Marksa ən çox təsir edən filosof Hegel olub. 1818-ci ildə Almanyanın Trier şəhərində anadan olub. Atası tanınmış və hörmətli hügugçu idi. Atası Russonun əsərlərini əzbərə bilirdi. Elə marksın da belə savadlı və hörmətli biri olmağını istədi. Marks məktəb vaxtından müəllimələri tərəfindən təriflənən bir tələbə olub. Müəllimlərindən liberal görüşü mənimsəyən sadəcə bir insanı sevmirdi. 17 yaşında marks bonn şəhərində hüquq fakültəsini qazanır. Bonnun atmosferinə düşür və hər gün içir çəkir babat pul xərcliyir. Bu dönəmlərdə şeir də yazırdı. Sonra atası yenə önəmli rol oynayır həyatında və onu berlin üniversitetinə keçirir. Bu arada da həyatının eşqi Jennylə nişanlanır. Marksın hegelin yaradıcılığı ilə tanış olduğu illər başlayır. Və bu arada gənc hegelci olmuşdur (Hegelcilər yaşlı və gənc olarağ ikiyə ayrılır).
Uzatmadan Komunist Manifestosuna keçək. Ən məhşur əsərlərindən biridir və bu əsər yazılannan bir gün sonra sanki planlanmış kimi inqlab da olub parisdə. 1871 də paris hakimiyyəti iki aylığ ələ də keçirilib. Paris komünü tərəfindən. Marks sırasıyla brüksel, paris, köln digər şəhərin adın unutmuşam ən sonda ömrünün sonuna gədər galacağı kapitalizmin ürəyi olan ingiltərənin london şəhərinə köçür. 8 övladı olub biri xidmətçilərindən olub və çox babat bir şəkildə jennydən gizlədilib hətta qardaş dediyi uşağ olan Engels onu övladlığa götürüb. Engelsnən 39 illik dostuğu olub və çox zaman marksın vəziyyətin pis olanda ona köməyliy eliyib.
Məhşur əsərləri 1844 əl yazmaları, alman ideologiyası,komunist manifesto ( bütün ölkələrin işçiləri birləşin cümləsinin keçdiyi əsər) bu arada manifesto tələsiy yazılan bir əsər olub kapital (sonunu engels tamamlayıb, ki əslində 4 cilddən ibarət olub) grundrisse.
Bu arada marksın yadlaşma (yabancılaşma) termini çox məhşur terminlərindən biridir. insanın öz əməyi ilə yarattığı əşyaya yadlaşması, insanın işinə, özünə və çevrəsinə yadlaşması. Buna örnək olarağ çox saat işləyən və evə gəlib arada sırada televizora baxıb (heç nəyə düzgün reaksiya verməyən) sonra yatan insanları demək olar. Bunun günahkarı kapitalist iqtisadi sistemdir.
Marksizm dünyaya çox böyük təsir edən bir fəlsəfi sistemdir.
Son olarağ neo-marksistlər var. Bunların bəziləri (frankfurt məktəbinin yaradıcıları,baudrillard kimi) kapitalist sistemə marks kimi iqtisadi deyil də, mədəniyyət və istehsal tərəfindən baxırlar.( Marksın tarixi materyalizmində vacib görülən alt və üst sistem. marksa görə hər şeyin təməlində iqtisadiyyat yatır amma neo-marksistlərin bəziləri deyir ki yox ay brat mədəniyyət ya da istehlak yatır).
Son cümlələri marksın sevdiyim cümlələri ilə tamamlamağ istiyirəm. "insanlar doğuşdan yaxşı və rasyonal varlığlardır. insanların səfalət və kefsiz olmağlarının başlıca səbəbi cəhalətdir.Güc sahiblərinin də işinə gələn bu cəhalətin səbəbləri böyük ölçüdə maddidir. Dolaylı olarağ insanlığın qurtulması üçün iki şey lazımdır: təhsil və maddi şeylərin dəyişdirilməsi..
Oxuduğunuz üçün təşəkkür edirəm. Vaxt tapdıqca başga filosoflardan yazmağa çalışacam.
Edit: yazmağı unutdum. Marks shakespearin bütün əsərlərinə (səhv eləmirəmsə eliyə də bilərəm 37 əsəri var) aşina idi və bəxi əsərlərində göndərmə belə eliyib. Bu sevgisini qızlarına da ötürüb. Marksın övladlarından 5i çox yaşamayıb hətta biri doğularkən ölüb.