Rəsulzadə Hüseyn Abdullaoğlu-Hüseyn Cavid 1882-ci ildə ruhanı ailəsində dünyaya gəlib.Cavid ilk təhsilini mollaxanada,bunun ardınca Məmməd Tağı Sidqinin məktəbi tərbiyyə adlanan yeni üsullu təhsil ocağında almışdır.1899-1903-cü illərdə Cavid Təbrizə getmiş və buranın "Talibiyyə" məktəbində təhsilini davam etdirmişdir.1904-cu ildən isə o.istanbul Universitetini ədəbiyyat fakültəsinin tələbəsi olmuşdur.1909-cu ildə Naxçıvana qayıtdığdan sonra Cavid özünün təşkil eydiyi məktəbdə dərs deyir.bu illərdə o,ağır şəraitdə yaşayırdı.Qazanc məqsədilə Gəncədə,Tiflisdə işləyirdi.Tiflisdə 1913-cü ildə "Keçmiş günlər" adlı ilk şeirlər kitabını çap etdirir.1915-ci ildən Bakıda işləyir.1910-cu ildən dram janrında əsərlər yazmağa başlayır.1937-cil ildə sovet höküməti milyonlarla insanı repressiya qurbanı edirdi.Elə həmin ildə həbs olunub,Sibirə sürgün olunur.O.1941-ci ildə Sibirdə həlak olur.1981-ci ildə nəşi Bakıya gətirilir və Naxçıvanda dəfn olunmağa aparılır.Hal-hazırda o məqbərədə Cavid,həyat yoldaşı,oğlu və qızı uyuyur.
Mən nəyim,kəndim də bilməz vaz keçin,
sən nəsin,boş bir sual insan için,
Şimdi cahan bir əfsanədir,
kim ki,həll etmək istər divanədir,
oyuncağdır cahan başdan başa,
Qafil insan da bənzər sərxoşa.
Bəzi məqamlar:::::
1914-cu ildə Tiflisdə çar polisi onu yanına çağırır və Türkiyə ilə əlaqəsi barədə marağlanır.Sonrasan 1937-də sovet hakimiyyəti Caviddən 1914-cü ildə çar polisinin nə üçün onu çağırdığını,onlardan hansı əmrləri aldığını soruşurlar.(1910-cu illərdən rusların nəzarətində olur).
iblis əsərini yazdığə dövrlərdə ermənilər tərəfindən əsr götürülür.Həmən zaman əsrlikdən xilas olan iki adamdan biri Cavid olmuşdur.O,əsrlikdən qurtulub Təbrizə getmiş və orada Şeyx Məhəmməd Xiyabaniniylə görüşmüş,Xiyabaninin "Təcəddüd" qəzetində Cavidin yazıları çıxmış və oradan da Naxçıvana getmişdir.Cavid əfəndi həmən vaxt Naxçıvanda Araz-Türk cümhuriyyətinin qurulmasında,onların problemlərinin həllində siyasi xadim kimi böyük rol oynamışdır.1919-cu ildə Bakıya gələn Araz-Türk cümhuriyyətinin nümayəndə heyətinin üzvlərindən olmuşdur.1926-cı ildə Almaniyaya səhhəti ilə bağlı getmiş və 7ay orada qalmışdır."Azər" əsərini də orada başlamış,1928-ci ildə bitirmişdirdir.
Əsərlərində türkcə sözlərdən çox istifadə etmişdir ki,vaxtilə Türkiyədə təhsil almağı da buna təsir göstərir.Bu haqqda,Cavidin dili haqqında Cəfər Cabbarlı Cavid barədə yazdığlarında bəhs edir.
Rəsul Rza Cavidin Hadi ilə xatirəsi haqqında danışmağından deyir:“Söhbət Hadidən düşdü. Cavid çox kədərli görünürdü. Adətən az danışan, həmişə fikirli, qayğılı görünən şair dərindən bir ah çəkərək belə qəmli bir hekayət söylədi: – Sizin yadınıza gəlməz uşaqlar… Bəlkə o vaxtlar siz hələ əlifba öyrənirdiniz. Bakıda, Kommunist küçəsinin aşağı qurtaracağında Metropol mehmanxanasının qabağından keçəndə bir əl qolumdan tutub məni saxladı. Üzümə baxmadan əlindəki yazılı vərəqlərdən birini uzadıb: – Al! – dedi. Diqqətlə baxdım, bu şair Məhəmməd Hadi idi. Boğuq bir səslə təkrar etdi: – Al! Mən kağız pulu ona verəndə birdən başını qaldırdı. Dumanlı gözlərlə məni süzdü. Bir uşaq kövrəkliyi ilə dodaqları büzüldü. O, məni tanımışdı. Hıçqırtı ilə kağız vərəqləri yerə tullayıb səndələyə – səndələyə getdi. Mən yerimdə donub qalmışdım. Bu qüdrətli şairin acı taleyi məni sarsıtmışdı”.
Fikrimcə,Cavid sintezli qavrayan şair olmuşdur.Öz sözlərindən misal çəkməklə başa salmağa çalışacağam.
Romantizmin aparıcı şairlərindən olmuşdur.Romantizmin kökündə də vətən,millət sevgisi dayanır.Caviddə də bunu görməmək olmaz.
Cavidin belə bir misraları var:
"mən fəqət hüsnü-Xuda şairiyəm,
yerə enməm də,səma şairiyəm."
onun Allaha yazdığı,peyğəmbərə yazdığı,hökmdara yazdığı(Əmir Teymur) əsərlərdən,klassiklərimizdən,Füzulidən gəldiyini,onların bəhrəsi olduğu görünür.
Başqa misralarında yazır:
"Hər qaranlıqda çırpınır bir nur,
Hər həqiqətdə bir xəyal uyur."
Bu misralardan iztirab,kədərdə olan nuru gördüyünün fərqinə varırığ.Nitşeni oxuduğunu və onun sözlərinə haqq qazandırdığını bilirik.Füzilidən gələn birinin Nitşedən xoşunun gəlməyi də kimlərəsə qəribə gələ bilər,amma və lakin fikrimcə,elə onları sintez etmək,qavramaq daha böyük və lazimi nüansdır.(Məncə,Nitşeni təzə oxuyub,başa düşməyənlər öz ateist fikirlərini tətmin edə bilər.)
Əşarında ziddiyətlərin,şübhənin gerçəyə çıxaracağını vurğulayır.Ki buradan,hətta Hegelin diyalektiyinə qədər gedib çıxa bilərik.Xeyr və şərin daima mübarizəsini əsərlərində əks elətdirir.
"Kəssə hər kim tökülən qan izini,
Qurtaran dahi odur yer üzünü."
Kiçik xalqın böyük şairi olmağ faciədir.
əli xəyyam 1989-cu ildə təbrizdə doğulub, bakıda böyüyüb. 2006-cı ildə bakı atatürk liseyini, 2011-ci ildə isə xəzər universitetinin iqtisadiyyat fakultəsini bitirib. o həmçinin ingiltərənin oksford şəhərindəki london kral kollecini bitirmişdir. əli xəyyam bir neçə şeir kitabının və şeir albomunun müəllifidir.
2010-cu ildə deyil ilk kitabını nəşr etdirmişdir. "deyil" kitabının redaktəsi və ön sözü filosof alim ağalar məmmədov tərəfindən verilib. dizayn orxan məmmədovundur.
əli xəyyam ikinci kitabını orxan cuvarlı ilə birgə qələmə almışdır. kitabda eyni mövzuları hər iki yazar öz şəxsi münasibətini bildirir. deviz: "eyni hadisəyə 2 fərqli baxış. eyni hissin 2 fərqli cür yaşanmış olması. eyni insanın 2 fərqli hissəyə parçalanmasıdır." cuvarlı bunu şeir ilə, xəyyam isə nəsr ilə ortaya qoyur. baxışlarında bəzi mövzularda çox yaxın olsalar da, bəzilərində radikal dərəcədə fərqlidirlər. buna görə də oxucu eyni mövzuya iki fərqli baxış ilə eyni zamanda tanış olur. mövzular müasir azərbaycan gəncinin duyduqları, hiss etdikləri, görmək istədikləri, problemləri və sevgisi haqqındadır.
əli xəyyamın sayca üçüncü kitabı olan "bulud bağçaları" isə 2014-cü ildə çap olunmuşdur. kitabın ilk iki nəşri çox qısa zaman ərzində tükənmişdir.
hal-hazırda tural yusifovla youtube'da "söhbətgah"verlişini aparırlar.
Gəl indi xatırlayaq bütün olanları biz,
Özümüz yazmalıykən hökmü biz, qərarı biz,
Taleyin əllərinə verdik ixtiyarı biz,
Günah kimdədir görən? Mən bilmirəm! Barı biz
Bir nişanə qoymadıq xatirə dünyasında.
Heç olmasa xəyalın dumanlı aynasında
Səninlə bir anlığa gəlib görüşürəmmi?
Yadına düşürəmmi?...
Yunan mifologiyasında Şimal küləyinin arxasında günəş işığının heç vaxt əskik olmadığı, ağacların həmişə meyvələrlə dolu, çəmənliklərinin yaşıl olduğu mifik bir diyarın adıdır.
Şimal küləyi tanrısı Boreasın nəfəsini buraxdığı nöqtədən kənar mənasını verən yunan termini, Boreasın Trakyada yaşadığını nəzərə alsaq, Yunan düşüncəsində əvvəlcə Trakiyanın şimalı mənasını verməli idi. Hiperboreya əvvəlcə soyuq bir ölkə kimi düşünülsə də, adından da göründüyü kimi, mükəmməl iqlimi olan, ildə iki dəfə torpaqdan məhsul götürən, uzun illər mavi səma altında yaşayan və xoşbəxt olan utopiya diyarı kimi təsvir olunmağa başlamışdır. Klassik dövrdən bəri günlər. Herodotun, Hesiodun, Homerin, Pindar Keosdan Simonidin və Lesboslu Hellanikusun əsərlərində Hiperboreya ölkəsi və onun hiperboreyalılar adlanan əhalisindən bəhs edilmişdir. Müxtəlif müəlliflər də ölkənin yeri haqqında fərziyyələr irəli sürərək Homerin “iliada”sında Rifeya dağlarının (Alp və ya Ural) arxasında olduğunu, Pindar isə Dunay çayının ətrafında olduğunu və Abderalı Hekate Britaniyada idi. Eramızın 1-ci əsrində Plutarx hiperboreyalıları Romanı qarət edən Keltlərlə, II əsrdə isə Hieroklu skiflərlə eyniləşdirdi https://i.imgur.com/aGWp6bm.png (şimal qütbü xəritəsi)
Hiperboreyalılar
Yunan mifologiyasında Şimal küləyinin kənarında yerləşən Hyperborea adlı əfsanəvi ölkədə yaşadığına inanılan insanların adıdır. Zevs Apollona Delfiyə getməyi əmr etsə də, tanrı əvvəlcə qu quşlarının çəkdiyi arabası ilə Hyperborea'ya getmiş və bir müddət qaldıqdan sonra deyilənləri yerinə yetirmiş və 19 ildə bir dəfə ulduzlar fırlananda bu ölkənin yanında dayanmışdır. tam bir inqilab etdi və öz mövqeyinə gəldi. Apollon Zevsin Siklopları öldürdüyü oxu bu ölkənin paytaxtında məbəddə gizlədib və bu ölkənin sakinlərindən biri Abasis oxla bütün dünyanı bir başından o biri ucuna qədər gəzməyi bacardı. Herodotun fikrincə, Delosda tapılan və Apollona aid olduğu deyilən bəzi müqəddəs əşyalar Hiperboriyadan gəlib. Başqa bir rəvayətdə deyilir ki, Apollon və Artemidanın doğulması zamanı Hyperbor, Argis və Opis adlı iki gənc qız Letonun asanlıqla dünyaya gəlməsinə kömək etmək üçün gəliblər. Qalatiyalıların Delfiyə səfəri zamanı Hyperbore, Hyperokhos və Laodokosdan olan iki ruh peyda olub, düşməni dəhşətə gətirir və bölgənin müdafiəsinə kömək edir. Belə dəlillərə əsaslanaraq iddia edilir ki, hiperboreyalılar bəzi Apollon kultlarının mənşəyini formalaşdırmışlar və xüsusilə Delfi kahinini qurmuşlar. Apollondan başqa Herakl, Perse kimi qəhrəmanlar da müxtəlif miflərdə bu ölkəyə səfər etmişlər.
Səhrada yetişən,tikanlı,ərəbcə adı "harəsə" olan bitki.Dəvələr bu bitkini yeməyi çox xoşlayır.Başlayırlar yeməyə tikan ağızlarını qanadır,ilıq qan və duzlu maye içdikcə xoş olurlar.Özlərini saxlaya bilmirlər,əgər müdaxilə də olmasa,yeməyə davam edir və qan itkisindən ölə bilərlər. Hirs,həris,ehtiras kimi sözlər də bu sözdən yaranıb.
Məhəmməd Əmin Rəsulzadə "Qafqaz xatirələri"ndə 1920-ci ilin qışını Moskvada cırıq ayaqqabılarda keçirdiyini yazır.
Rəsulzadəni ayaqyalın görən bir rus arvad ona "Valenka" deyilən keçə çəkmə borc veribmiş. Məhəmməd Əmin qar donanda o keçə çəkmələri, əriyəndə isə qalın yun corabın üstündən cırıq "çüst" ayaqqabılarını geyinib gedirmiş "Rumyansev kitabxanasına" Azərbaycan haqqında araşdırma aparmağa.
Nəhayət, qışın son günlərində ABŞ fəhlələri sovet fəhlələrinə bir gəmi ayaqqabı göndərirlər və Rəsulzadə cibində olan sonuncu və dəyərsiz qızıl pulun üstünə bir ədəd iynə, bir qom tikiş sapı və bir çimdik duz qoyub o gəmidən bir cüt ayaqqabı ala bilir.
-"Məhəmməd Əmin özünü demokratik artistliyə vursaydı, bəlkə də, ayaqqabını ABŞ fəhləsindən yox, ABŞ konqresindən alardı, həm də «bir ədəd iynə, bir qom tikiş sapı və bir çimdik duz” ödəmədən. Əslində elə indi də xalis demokratik düşüncə daşıyıcıları cırıq ayaqqabı ilə dolaşırlar öz məmləkətlərində.
Bunun əsl səbəbi isə yüz il keçməsinə baxmayaraq, Azərbaycan insanın bu gün də xalqı təmsil etməsidir. Demokratiya isə xalqı millətə çevirən ağır intellektual prosesin nəticəsidir.
Xalq özünün millət mərhələsinə, yəni məsələn, adət-ənənədən qanuna, şifahi ədəbiyyatdan yazılı ədəbiyyata, zahiri təmtəraqdan daxili kübarlığa, qəhrəmanlıqdan peşəkarlığa və s. keçməyibsə onun demokratiyası meymunun kostyum geyinməsi kimi bir şey olacaq. Bu gün Azərbaycanda söz və fikir azadlığı filosofu söymək üçün pusqudadır. insan haqları Azərbaycanda imtiyaz, mandat, qarın davası aparır və s. Niyə? Çünki biz hələ də xalqıq, millət deyilik. intellektual zəhmət tələb edən o möhtəşəm millətləşmə mərhələsini keçməmişik. Millət olanda bugünkü demokratik davranışlarımıza baxıb xəcalət çəkəcəyik. Necə ki, mən indi yüz il əvvəl yanlış olaraq millət olmağı yuxusunda belə görməyən xalqa tezbazar demokratiya verib özü ayaqyalın qalan Məhəmməd Əminin cırıq ayaqqabılarına baxıb xəcalət çəkirəm."
-aqşin yenisey
Anarxizm,iyeyarxiya olmadan,dövləti inkar edən,könüllü prinsiplərlə öz düşüncəsinə görə azad bir cəmiyyəti özündə ehtiva edən siyasi axındır,fəlsəfədir.
Yaranmağına baxsağ,müasir antropoloqlar,hətta ibtidai icmadan gəldiyini deyirlər.Anarxiya sözünə bildiyimiz mənada ilk dəfə eramızdan əvvəl 476-cı ildə antik yunan dramaturqu Esxilin "Fiv əleyhinə yeddi sərkərdə" faciəsində rast gəlinir. Platon və Aristotel isə çox vaxt anarxiya ilə demokratiyanı bir tuturdular.
ilk öncələr anarxistlər dinə isti yanaşmırdılar,dinə də qarşı çıxırdılar,amma və lakin hal-hazırda da dini anarxistlər var.
Anarxizmin əsas ideyası, iyerarxik bir qurumun - dövlət, din, patriarxat quruluş ya da iqtisadi elitalar - lazımsız olmaqdan əlavə daxili olaraq insanın bacarığının maksimallaşdırılmasına bir maneə olduğu fikridir.
Anarxistlər ümumiyyətlə insanların özlərini yaradıcılıq, birgə iş və qarşılıqlı hörmət təməllərində idarə edə bilmə bacarığına sahib olduqlarına inanırlar. Gücün daxili olaraq zərər verici olduğuna və iqtidardakıların qaçınılmaz olaraq öz mənfəətləri ilə maraqlandıqlarına və özlərini seçənlərin yaxşılığından çox öz güclərini artırmağı hədəflədiklərinə inanırlar.
Hazırda bir çox qolları,bir çox fərqli anarxist düşüncələri vardır,hətta bir-birinə haradasa əks dərəcədə olan.
Max Stirnerin anarxistliyi daha çox fərdə yaxın bilir.Karl Marx kommunizmi dəstəkləyir,bildiyimiz kimi,amma anarşist düşüncə ilə yaxınlığları vardır.
Küçə divarlarına yazılar,şəkillər də cövlanını bu siyasi axımın iştirakçılarından almışdır.
Fikrimcə,anarşizm qulağa xoş gələn bir axındır,amma xislətimizə heç yaraşmır.
Qeyri-mümkündür.
Uşağlıqdan bəri bir çoxumuzun gördüyü,izlədiyi və güldüyü,bəlkə də qəh-qəhə atdığı illərlə davam edən komediya verlişləri,tamaşalarına baxmışığ.Bu sektorda 20-30 ildi dəyişməyən komandalar da var,hətta.amma və lakin söhbət komandanın personallarından getmir,hal-hazırda.əhatə etdiyi,xalqa göstərdiyi mövzulardan gedir.Dəyişilməyən,standart və xalqda gülüş yaradan mövzularımız:gəlin-qayınana,toy-büsat,qohumlar,ailə-məişət problemləri.Demək olar ki,üstünlük təşkil edən mövzuların mücəssəməsi bunlardır.həmin mövzulara baxıb 15 il qabağ
Gülən insanlar,yenə də həmin ki,mövzulara qulaq asanda gülür.Söhbət gülməklərindən də getmir,şəxsi işləridi.Amma və lakin bu gülüş mövzuları,əsasən,bizim əksik tərəflərimiz,problemlər yaradan söhbətlərdir.insan zəif cəhətlərinə gülər,amma buna bir çarə də qılar.biz də baxıb illərlə eyni şeylərə gülən insanlar elə ancağ gülür və bunlara ləzzət edir,sanki fəxr olunası hərəkətlərdir.öz hallarına gülənlər,ağlanası hallarını fəxrdən gülünəsi hala çevirmədən,gülürlər.xalqın öz vəziyyətindən piyar tutanlar yaxşı tutur.hərtərəfli yuxudu bu.
Bu musiqi alətinin yaranması ilə bağlı tarixdə rəvayətlər dolaşmaqdadır. Əfsanəyə görə, min illər öncə göylər padşahı qartal bir ceyranı parçalayaraq onun bağırsaqlarını caynağına alıb ağacın başına atır. Bağırsaq budaqlara ilişir, isti günəş altında quruyub tarıma çəkilir, incəlir. Şiddətli küləyin təsirilə budaqlar ona toxunur, bu zaman əsrarəngiz səslər yaranır. Beləcə, günlər keçir, küləyin yaratdığı bu ecazkar səs hər kəsin zövqünü oxşayır. Günlərin bir günü külək dayanır, musiqi kəsilir. Bu ecazkar səs üçün insan övladı darıxmağa başlayır. Beləliklə, kamança musiqi aləti yaranır. Bu əfsanədə həqiqətə uyğun bir fakt vardır. Doğrudan da tarixən simli calğı alətlərinin gövdəsi, qolu və kəlləsi müxtəlif ağac növlərindən, simləri və qoluna bağlanmış pərdələri isə heyvan bağırsağından hazırlanır.
Kamança, əsasən, qoz ağacından düzəldilir. Kürəşəkilli çanaqdan, dairəvi qol, "aşıq"lar yerləşən kəllə hissədən və "şiş" adlanan dəmir mildən ibarətdir. Çanağın üzü – membranı balıq dərisindən, ya da qaramal ciyərinin pərdəsindən çəkilir, qolu pərdəsizdir. Simləri kaman vasitəsi ilə səsləndirilir. Kaman – uclarına bir çəngə at tükü bağlanmış yayşəkilli ağac çubuqdur. Alətin ümumi uzunluğu 650–900 sm olur. Əvvəllər 1 – 3 simdən ibarət idi. Hazırda 4 simi var: kiçik oktavada lya, birinci oktavada mi, lya, ikinci oktavada mi köklənir. Diapazonu kiçik oktavanın lya – üçüncü oktavanın mi (bəzən sol) səsləri həcmindədir. Incə, həzin səsi var. Son dərəcə təsirli tembri olan kamançada lirik musiqinin ifası xüsusilə gözəl təsir bağışlayır. Kamançadan həm solo, həm də ansambl tərkibində musiqi aləti kimi istifadə olunur. Kamança əsas alətlərdən biri kimi sazandalar ansamblının, xalq çalğı ansamblları və orkestrlərinin tərkibinə daxildir. Kamança, tar və qaval alətləri ilə birlikdə muğam üçlüyünü əmələ gətirir. Instrumental muğamların kamançada solo ifası geniş yayılmışdır.
Kamança incə və həzin səsə malik musiqi aləti kimi tanınır. Məhz buna görə Üzeyir Hacıbəyli kamançada çalınan musiqini "səscə daha mükəmməl və insan səsinə daha yaxındır" deyərək səciyyələndirmişdir. Musiqi alətinin adı yay anlamına gələn fars mənşəli kaman sözündən və Azərbaycan dilinə məxsus kiçiltmə, əzizləmə bildirən – ça şəkilçisindən əmələ gəlmişdir. Ondan həm şifahi ənənəli professional musiqi yaradıcılığında, həm də bəstəkar yaradıcılığında müşayiətçi alət kimi geniş istifadə olunur. Muğam sənəti ilə bağlı inkişaf etdiyi üçün Azərbaycan muğam dəsgahlarının hamısını onda ifa etmək mümkündür. Mərkəzi və Orta Asiya xalqları arasında da geniş yayılmış bu alət müxtəlif adlarla tanınmışdır. Ərəblər onu kəmənqə, Orta Asiya türkləri qıcaq, Anadolu türkləri isə kaman adlandırmışlar. Həmin alətlər eyni kökdən gəlsələr də, quruluşuna, simlərinin sayına, istifadə olunan materiala görə bir-birindən fərqlənmişlər. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda üç simli, dörd simli və beş simli kanmançalardan istifadə olunmuşdur. XIX əsrə aid beşsimli kamança nümunələrindən biri Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Etnoqrafiya fondunda bu gün də saxlanılmaqdadır. XVIII–XIX əsrlərə qədər istifadəsini asanlaşdırmaq üçün edilən kiçik dəyişikliklər istisna olmaqla, kamança ciddi rekonstruksiya olunmamışdır. Azərbaycanda xanəndəlik sənətinin inkişafı, muğam dəstgahlarının teniki imkanlarının artması onları müşayiət edən musiqi alətlərinin də texniki imkanlarının artırılmasını tələb edir. Bu zərurət nəticəsində kamança aləti XVIII–XIX əsrlərdə ciddi dəyişikliyə məruz qalmış, simlərinin, onunla bərabər aşıqlarının sayı azaldılmışdır. Hazırda kamança ustalarının istifadə etdiyi alət dörd simdən ibarətdir.
m.ə. rəsulzadə 1 ay bakıda gizləndikdən sonra abbasqulu bəy kazımzadə ilə gürcüstana getmək adıyla yola düşürlər. gedişat onları ismayıllı rayonunun lahıc qəsəbəsinə gətirib çıxarır. orada özünün dediyinə görə, bir yurddaşının evində qalırlar. bu evdə kiçik bir kitabxana mövcud olur. burada firdovsinin şahnaməsini yenidən oxuyur. oradakı siyavuş bölümü yeni əlaqələr yaradır nəzdində. dostuna "indi əsrimizin siyavuşundan yazacam'', deyir. bir neçə səhifə yazmışdı ki, o evi tərk etmək məcburiyyətində qalır. 3 il sonra türkiyədə olarkən həmən vaxt 2-ci nüsxə olaraq yazdığı əlinə çatır. 1923-cü ildə kitabı istanbulda nəşr etdirir. əsərdə siyavuş adı altında, eyniadlı obrazdan ilhamlanaraq yazılıb. azərbaycanın cümhuriyyət dövründən əvvəl, əsasən, cümhuriyyət dövründən, və sonraki vəsiyyətindən bəhs edir. siyavuş sülhsevər insan olur. əslən həm türk, həm də fars sayıla bilər. türk və iran dövlətləri arasındakı siyasətə və saraydaxili intriqalara qurban gedir. azərbaycanın da gənc, dəliqanlı, potensiallı bir səyavuş olaraq təsvir edir.nəticədə o da çiçəklənən cümhuriyyətinin siyavuşu-gərd misalı çökdüyünü vurğulayır.
əsas qəhrəmanları qarşılıqlı şəkildə qeyd edəcəm:
siyavuş-azərbaycan;
keykavus - fars (iran);
əfrasiyab - türkiyə;
gərsivəz - ruslar, bolşeviklər;
firəngis - axc qurucuları.
müəllif azərbaycanın həmin illərdə hansı situasiyada olduğunu, axc-nin necə yarandığını hansı işləri görüb, necə siyasət yürütdüyünü, süquta uğramağını təşbihatlarla, ədəbi vasitələrlə oxuculara çatdırır. və biz gənclərə xalqımızın rifah, inkişafıı üçün yüksək potensiala sahib olduğumuzu, bundan layiqincə istifadə edib, hətta uğrunda canımızı ortaya qoymağımızın labüd olduğunu vurğulayır.
əsərin bənzətmələri, müqayisələri diqqətimi müsbət mənada cəlb etdi, çün oxucunu tək əsərin süjet xəttiylə deyil, müqayisə etdiyi başqa hadisələr, şəxslər haqqında da marağlanmağa, araşdırmağa sövq edir. axc-nin gördüyü işlər haqqında yeni məlumatlar öyrəndim. əsərdə firdovsini, başqa iranlı şair olan hafiz şirazini fatalist kimi göstərir, lakin əsərin sonlarına doğru işlətdiyi bir cümlə vardır, "heç bir hadisə zaman və məkan təsirindən qurtula bilməz". bu cümlə də özlüyündə fatalizmi hardasa əks elətdirir.
əsərin sonlarında axc barədə yalnız görülən müsbət işlərdən danışılır. sözsüz ki, elə bir zamanda sözü gedən işləri görmək dilə belə asan gəlmir.
amma bu zaman olan boşluqlardan da qələmə alınsaydı məqbul olardı.
zülmi-sitəmdən eylərik hər gün aman-aman,
gözlər bir ox misalıdı qaşlar kaman-kaman,
məhv oldu körpə-körpə ümidlər zaman-zaman,
kəndir də istəməzdi sonum intihar ola.
--------
dəstəklə iddialı xiridar olanları,
tək-tük görür əhali xiridar olanları,
çıxmaqla ruhu ali xiridar olanları,
söz aləm içrə qədri bilinməz qida imiş.
-müzarə bəhrində bədahətən dediklərindən iki bənd.
Əldə dəftərim qoymuşam qədəm köhnə yollara,itkin izlərə,
Köhnə daxmada olmuşam ata,olmuşam ana körpə sözlərə,
Şairəm ki,mən sübh açılmamış getməyir yuxu qəmli gözlərə
Bəlkə min gecə incə sözlərin nazik əllərim zəhmətin çəkir.
Hurufiliy,ələvilik ümumiyyətlə islam məzhəblərinin bəzilərində mis və ya gümüş sırğa taxırdılar(tək o dövrdə yox,amma Nəsimi filminə baxarsız,əyani olarağ görərsiz)allahın qulu olmağa işarə edirdi
Əliağa Vahidin özünə ustad saydığı,ona təxəllüsünü verən Məşədi Azər Buzovnalını(əsl adı Xosrov imaməliyev) XX əsr şairlərimizdən olmuşdur.Buzovnadakı evində "məcməüş-şüəra" keçirərmiş və tanınmış şair,qəzəlxanlar yığılarmış.
Bir gün Əliağa Vahid üç-dörd dostu ilə birlikdə Məşədi Azərin yanına gedirlər.Bir müddət sonra Əliağa qayıdır ki,Məşədi bir beyt var Füzulidən,onu təhlilinin edə bilmirik.Məşədi Azər-hələ bir de görüm hansı beytdir,deyir.
Beyt budur:
Bu qəmlər ki,mənim vardır bəyirin başına qoysan,(bəyir-dəvə)
Çıxar kafər cəhənnəmdən,gülər əhli-əzab,oynar.(M.Füzuli)
Məşədi Azər durur ayağa(kitabxanası da elə oturduğları yerdə olur),gedir rəfin ən başında qoyduğu quranı götürür.Əliağa da dostlarına zarafatca deyir ki-"Füzulidən beyt deyirik,quran açır bizə,yoxsa Məşədi yasin oxuyacağ bizə?".Məşədi Azər gəliri,oturur və qurandan bir ayə açır.Hansı ki,ayədə bəhs edir ki,cəhənnəmdə iki növ yanacağ insanlar.Biri əbədi olarağ,biri də cəzasın çəkdikdən sonra cənnətə gedənlər.Əbədi olanların qurtulmağına belə misal çəkir ki,o vaxt onlar cəhənnəmdən çıxa bilər ki,dəvə iynənin gözündən keçə bilsin.(Araf surəsində ki ayə tam olarağ belədir-"O kəslər ki, ayələrimizi yalan hesab edər, və onlara təkəbbürlə yanaşarlar; Onlara göyün qapıları açılmaz, və Cənnətə daxil ola bilməzlər; taki dəvə iynənin gözündən keçməyənə qədər. Günahkarlara belə cəza veririk! Onlar üçün Cəhənnəmdən (atəşdən) döşək, üstlərindən də (örtmək üçün atəşdən) yorğan vardır. Zalımları belə cəzalandırırıq! " (Araf, 7/40))
Ayəni oxuyandan sonra Məşədi deyir ki,quranı bilməyən Füzulidən də baş açmaz.
Beytin açığlamasına gəldikdə isə deyir ki,bu mənim qəmlərim,dərdlərim ki var,bunları dəvənin başına qoysan, o qədər tab gətirməz ki,o qədər cılızlaşar ki,iynənin belə gözündən keçər və keçən zaman əhli-cəhənnəm azad olar.
Vahidgil də bir daha mat-məəttəl qalırlar Füzuliyə.
