başa düşəcəksən ki, hər şeyi bildiyini sandığın insanlar, əslində o qədər də şey bilmirlər. işini mükəmməl şəkildə yerinə yetirən həkimlər, mühəndislər olacaq ətrafında amma məsələ həyatın anlamı, necə yaşamalı olduğumuz mövzularına gələndə hər kəsin bir uşaq, heç bir şey bilməyən biri olduğunu görəcəksən. və bu səni cəsarətləndirəcək.
uşaqkən yaşına hörmət etdiyin insanların bir çoxunun əslində o qədər də hörmətəlayiq olmadıqlarını, keçirilən zamanın ancaq gözəl insanlar, kitablar, filmlər ilə dolduğu zaman anlamlı və dəyərli olacağını, əks təqdirdə 80 yaşında belə bomboş olan insanların ola biləcəyini başa düşəcəksən. onlardan biri olmamaq üçün çalışacaqsan.
böyüyəndə başa düşəcəksən ki, bildiyin şeylər nə qədər də azdır. ona görə də başa düşmək, anlamaq üçün əlindən gələn hər şeyi edəcəksən. kitablar, jurnallar, filmlər, insanlar; hamısına doğru dəli kimi qaçacaqsan. elm, fəlsəfə, tarix, din. bütün bunlar necə baş verir? hər şey necə başladı? - deyəcəksən. zamanla böyük məsafə qət edəcəksən. başa düşmək çox gözəl bir hiss verəcək sənə.
böyüyəndə içində şübhələr yaranacaq bəzən, “bilmə, başa düşmə istəyim, sadəcə və sadəcə meymun atalarımın daha çox həyatda qalmaq üçün ətraflarını bilmə istəyinin bir yan məhsulu ola bilərmi? və bu, o qədər də üstün bir şey deyilmi görəsən?” - deyəcək, amma davam edəcəksən.
böyüyəndə bəzən çox tutucu olacaqsan. bəzi fikirlər tapacaq və o fikirlərlə bütün hər şeyi açıqlamaq istəyəcəksən. din və ya təkamül və ya spiritualizm və sairə və ilaxır. tapdığın bu fikrin tək doğru olduğunu və hər şeyi açıqlama qabiliyyətinə sahib olduğunu sanacaqsan və əlbəttə ki yanılacaqsan.
böyüyəndə anlayacaqsan ki, səni buralara gətirən bütün yazarları, filosofları, şairləri, guruları tərk etməli və özünü yenidən inşa etməlisən və bunu bir neçə ildə bir təkrar-təkrar etməli olduğunu anlayacaqsan. həyatına bu məna qatacaq. köhnəni dağıtmaq və yenisini inşa etmək. təkrar və təkrar.
böyüyərkən aristotel-in “All men by nature desire to know.”(bütün insanlar bilmək istəyərlər) sözü ağlına gələcək amma ətrafına baxdıqca bu ifadənin yanlış olduğunu və bilmə ilə heç bir problem yaşamayan insanların olduğunu görəcəksən. başa düşməyə, inkişafa arzu duymayan insanlar. öncə nifrət edəcək sonra onlarla yaşamağı öyrənəcəksən.
böyüyəndə başa düşəcəksən ki, ətrafında dolanan fikirlərin bir çoxunun içi boşmuş. əsasən də özünü bil, özünü tanı kimi ifadələr. çünki içinə baxdıqca orda 1 yox, onlarla mən-in, onlarla öz-ün olduğunu görəcəksən. “əlimdə olsa yunus emre-nin bir ben vardır benden içeri-sini, milyonlar vardır məndən içəri kimi dəyişərdim” - deyəcəksən. bu səfər də içindəkiləri anlamaq, başa düşmək istəyəcəksən.
böyüyəndə başa düşəcəksən ki, başa düşmək əslində hər şeyin çox kiçik bir parçasıdır. hər şeyi anlamaq məcburiyyətində olmadığını anlayacaqsan bu səfər. rahatlayacaqsan
(youtube: )
böyüyərkən “başa düşmək” qavramının ətrafında dolanacaqsan. bu gün başa düşdüyün, qəbul etdiyin şeyləri sabah inkar etdiyini, başa düşdüyün şeylərin özlərinin belə dəyişdiyini görəcəksən və dəyişimin kainatdakı ən təməl şey olduğunu söyləyən, min illər öncə yaşamış o müdrik adama haqq verəcəksən.
hər şeyi başa düşməyin mümkün olmayacağını və kitabların silə bilməyəcəyi cahilliklərin olduğunu başa düşəcəksən böyüdükcə. illər öncə izlədiyin filmin bir hissəsini xatırlayacaqsan:
nə qədər kitab oxuduğundan asılı olmayaraq, bu dünyada heç vaxt anlamayacağın şeylər olacaq. (naked, 1993)
və artıq başa düşmək, anlamaq kimi qavramlar o qədər də maraq doğurmayacaq səndə “hah. başa düşmək nədir ki? olsa-olsa zehin adlı alətin ətrafdakı şeyləri etiketləyib, onları səliqəli bir şəkildə düzməsi. hər şey bundan ibarətdirmi?” - deyəcəksən. artıq, anlamayacağın şeylərin də keyifli, gözəl ola biləcəkləri, heç olmasa sadəcə ola biləcəkləri ehtimalını bir kənarda tutacaqsan həmişə. sadəcə bilməkdən, başa düşməkdən ibarət olmayan, bunlardan böyük ölçüdə arınmış bir həyat.
və sonda.. sonda son bir dəfə bütün anladıqlarını, bildiklərini geri çağıracaqsan. beynin avtomatik olaraq min illər boyu etdiyi şablonu təkrarlayacaq və 60-70 illik bir təcrübəni 10 saniyədə gətirəcək gözlərinin önünə. 7-ci doğum günündə tortun üzərindəki şamlara üfürməyin, universitetə qəbul olduğunu ailənə böyük həyəcanla açıqladığın an, ilk sevgi, ilk öpüş, çox sevdiyin birinin vəfat etdiyi gün, ilk kitabının yayımlandığı gün - hamısı bir neçə saniyədə olub bitəcək.
“bütün insanlar bilmək istəyərlər” - sözü yadına düşəcək yenə. illər öncə yanlış olduğunu sandığın bu ifadənin nə qədər də doğru olduğunu fikirləşəcəksən, çünki ən az bir dəfə də olsa, son anda belə olsa hər kəsin bilmək istəyəcəyini anlayacaqsan. hər şey niyə var? bütün bunların anlamı nədir? - deyəcək hər kəs. aristo-ya haqq verəcək və yenə bilmək istəyəcəksən, son bir dəfə.
və artıq bitəcək. artıq böyüyəndə başa düşməyəcəksən. artıq böyüməyəcək və başa düşməyəcəksən. amma əmin ol edəcəyin səyahət olduqca gözəl və getdiyin yer böyüməyə və anlamağa ehtiyacın olmayacağı bir yer olacaq.
fikirlərimi nə zaman yaxından gözdən keçirsəm, orada bertrand russell izlərini rahatca görürəm və bu çox narahat edir məni. hərhalda ən böyük qorxum: düşüncə orijinallığının əldə edilə bilməməsidir.
"insanların çoxu başqa insanlardır. onların düşüncələri başqa birinin fikirləridir, yaşamları isə təqliddən ibarətdir, xəyalları belə başqa birindən alınmışdır."*
oscar wilde
dilimizə beş əsas xüsusiyyət (bəx) olaraq tərcümə edə biləcəyimiz, modern psixologiyada insanın xarakterini dəyərləndirmək, analiz etmək üçün ortaya atılmış və olduqca böyük maraq görmüş nəzəriyyə. bu nəzəriyyəyə görə insanlarda 5 əsas xüsusiyyət vardır və bu xüsusiyyətlərə nə dərəcədə sahib olub olmamalarına görə onları kateqoriyalandırmaq mümkündür. xüsusiyyətlər bunlardır:
1. yeniliklərə açıq olmaq (openness) - bu xüsusiyyətə (digər insanlara nisbətən) daha çox sahib olan insanlar, yeni şeylər öyrənməyə və etməyə meyilli olur, çox geniş bir maraq dairəsinə sahib olurlar və yaradıcılıq bacarıqları çox üst səviyyədə olur. əks halda insanlar, yeni fikirləri heç bir halda qəbul etməyən, dəyişikliyə dayana bilməyən xarakterdə olurlar.
2. məsuliyyət sahibi olmaq (Conscientiousness) - bu xüsusiyyətə sahib insanlar yüksək düşüncə sahibi olur, özlərinə və ətraflarına qarşı olduqca diqqətcil olurlar. yeni hədəflər qoyub bunları yerinə yetirir, planlı hərəkət edirlər. əks halda isə plan qurmağı bacarmayan, başladıqları işi bitirə bilməyən, məsuliyyətsiz insanlar olurlar.
3. Ekstravertlik (extraversion) - bu xüsusiyyət daha dışa dönük olmaqla əlaqəlidir. xüsusiyyətə sahib insanlar daha söhbətcil, insanlarla rahat bir şəkildə əlaqə qurmağı bacaran olurlar. amma əgər ekstravert yox introvertdirlərsə daha içinə qapanıq, sosyal əlaqələri güclü olmayan və daha çox özləri ilə zaman keçirən insanlar olurlar.
4. uyğunluq, razılıq göstərmək (Agreeableness) - buna sahib olan insanlar digərləri ilə daha uyumlu, onları düşünən, empatiya qura bilən insanlar ikən, digərləri bunu edə bilməyən, başqaları ilə heç maraqlanmayan və yeri gələndə öz mənfəətləri üçün insanlardan istifadə edən xarakterdə insanlar olurlar.
5. emosional tarazsızlıq (Neuroticism) - neuroticismə sahibsinizsə çox stres keçirir, hər şey üçün narahat olur, ruh halında ani dəyişikliklər yaşayırsınız lakin sahib deyilsinizsə nadirən stresli olur, çox da narahatlıq yaşamır və depresiyadan uzaq olursunuz.
qeyd 1. ocean qısaltması ilə xüsusiyyətləri rahatca yadda saxlaya bilərsiniz. OCEAN (openness, conscientiousness, extraversion, agreeableness, neuroticism)
qeyd 2. psixolojik terminlərin azərbaycancalarına rast gələ bilmədiyim üçün bunları özüm tərcümə etməli oldum. əgər psixologiya oxuyur və terminlərin tərcümələrinə aşınasınızsa xəbərdarlıq edib dəyişdirməyimə kömək etsəniz sevinərəm -*
hər cümləsi böyük bir diqqətlə yazılmış və oxuyarkən fəlsəfəyə, psixologiyaya və dinlə bağlı mətnlərə doyduğumuz, yazılmış ən önəmli elmi fantastika nümunələrindən biri. Yazar frank herbert-in sahib olduğu maraq dairəsinin mənimkinə çox yaxın olması və onun bu maraq dairəsi sayəsində belə bir əsər ortaya çıxarmış olması əsəri oxuyarkən həyəcanımı qat-qat artırır.
Keçən səfər isə zehnimdən çıxara bilmədiyim, məni çox düşündürən belə bir hissə oxudum:
"Yücelik geçici bir deneyimdir. Asla kalıcı değildir. Kısmen insanoğlunun efsane yaratmaya meyilli hayal gücüne dayanır. Yüceliği deneyimleyen kişi, nasıl bir efsanenin içinde olduğunu anlamalıdır. Kendisine hangi imajın verildiğini düşünmelidir. Alay etmesini de bilmelidir. Böylece rolünü inanmadan oynar. Alaycılık, kendini rolüne fazla kaptırmasını önler. Bu nitelik olmazsa, yücelik insanı yok eder."
türkçəyə mutlu beyin adı ilə tərcümə edilən kitab və həmçinin uzun müddət sonra oxuduğum ilk “şəxsi inkişaf” kitabı. yazar loretta graziano breuning, insan beyni üçün böyük əhəmiyyət daşıyan xoşbəxtliklə əlaqəli 4 hormonu; serotonin, oksitosin, endorfin və dopamini analiz edir və bunların bizim davranışlarımızda, istəklərimizdə necə bir rol oynadığından bəhs edir. kitabın ilk bölümlərində bu hormonların davranışlarımıza olan təsiri gerçək həyatdan örnəklərlə açıqlanır, sonraki hissələrdə isə yazar, bu hormonları necə idarə edib daha xoşbəxt beyinlər əldə edə biləcəyimizə dair öz fikirlərini iləri sürür. kitabda xoşbəxtliklə əlaqəli 4 hormondan əlavə stres hormonu olaraq da bilinən kortizoldan da bəhs edilir.
kitabın əsasən son hissələri, klassik şəxsi inkişaf kitablarının dadını versə də ilk hissələrdəki elmi araşdırmalarla dəstəklənən fikirlər diqqətçəkici idi. və bu araşdırmalardan belə görünür ki, beyin ən az xarici dünyaya baxanda aldığı cavabların sayı qədər, özü-özünü müşahidə etdiyi zaman da cavablar alacaqdır. və bu cavablar, sadəcə günlük yaşamda nə yemək istədiyimiz və ya mənim bu entryni nə üçün yazdığım kimi kiçik problemlərlə əlaqəli olmayıb həmçinin bizi yüzillərdir narahat edən xoşbəxtlik, anlam arayışı, tanrı ehtiyacı və daha yüzlərcə mövzu ilə əlaqəli olacaqdır. bir çox problemin həlli çox uzağa gedmədən, təxminən 1.3-1.5 kq ağırlığındakı bu orqanı tədqiq etməklə tapılacaqdır.
carl gustav jung yazdığı bir məktubunda spiritual bir oyanmadan bəhs edərək “Who looks outside dreams; who looks inside awakes.”(xarici dünyaya baxan xəyal görərkən, öz içinə baxan oyanar.) yazıb. halbuki yuxarıdaki ifadəni spiritual bir oyanmadan yox, beyinlə bağlı bir “içə” baxma və saf materialist bir oyanmadan/anlamadan bəhs edərkən də istifadə etmək mümkün ola bilər.
istifadə etdiklərim:
1. habits of a happy brain, Loretta Graziano Breuning
2. c.g jung letters | volume 1, 1906-1950
anhedonia. artıq heç nəyin öncəki kimi və ya qətiyyən həzz verməməsinə verilən ad. bu durum hər insan üçün müəyyən zamanlarda baş versə də uzun illər bu duyğu içərisində olmaq depressiyanın ən önəmli əlamətlərindən biri sayılır. əgər artıq uzun zamandır ki, çox sevdiyiniz bir filmi izləyərkən, kitab oxuyarkən, ailənizlə birlikdəykən heç bir zövq almırsınızsa deməli anhedonia yaşayırsınız.
anhedonia-nın bir növü də sosial anhedonia-dır. bu durumda insan dostları ilə vaxt keçirməkdən, insanlarla birliktə bir şey etməkdən heç bir zövq almır. bu da fərdin içinə qapanmasına və (əgər sahibdirsə) depressiyasının daha da şiddətlənməsinə səbəbiyyət verir.
anhedonia yaşayan birinin yazdıqları: gezmekten zevk alamıyorum, yemek yemekten, müzik dinlemekten, bir şeyler izlemekten, arkadaşımla dertleşmekten, yeni şeyler, yeni diller öğrenmekten, kaliteli kitapları okuyup sindirmekten zevk alamıyorum. sabah kalktığımda olağanüstü iştahsızlık ve kayıtsızlıkla uyanıyorum. etrafımdaki konuşmalara odaklanamıyorum, zerre heyecan hissetmiyorum, hüzün bile hissetmiyorum. üzerime fena bir ölü toprağı serpilmiş gibi, yapmayı en çok sevdiğim şeyler bile heyecan, zevk vermiyor.
bu problemin dopamin sistemi ilə birbaşa əlaqəsinin olduğu bir çox araştırmada qeyd edilib və bəzi yerlərdə müəyyən çarələr də təqdim edilib lakin əgər uzun müddətdir bunu təcrübə edirsinizsə professional bir dəstək almağınız ən yaxşı seçim olacaqdır.
philosophical zombie, fəlsəfədə zehin, şüur problemi ilə əlaqəli olan bir düşüncə eksperimentidir. əsasən filosof david chalmers vasitəsi ilə məşhurlaşan fikir qısaca belədir :
məsələn indi mənim yazdığım bu yazını oxuyursunuz və mənim də sizin kimi bir insan, özünün fərqində olan biri olduğumu qəbul edirsiniz, lakin bu düşüncəyə görə bunu bilməyiniz mümkün deyil, çünkü sizin kimi davransam, danışsam, yazsam da əslində öz fərqindəliyi olmayan və sadəcə elə imiş kimi davranan və ya davranmağa proqramlanan bir robot, bir zombi ola bilərəm.
philosophical zombie, hər şeyi ilə insan kimi görünən lakin şüura sahib olmayan xəyali bir varlıqdır. məsələn bir philosophical zombiyə atəş açsanız bunu daxili olaraq hiss etməyəcək lakin normal bir insanın verə biləcəyi bütün reaksiyaları verəcək və normal bir şəkildə öləcək (heç bir daxili hiss yaşamadan!). yəni ki ətrafınızdakı insanların, ən yaxın dostunuzun bir zombi olması mümkündür və onun zehninin içərisindəki prosesləri müşahidə edə bilmədiyiniz üçün bunu tamamilə inkar etməyiniz mümkün deyil.
qısacası, uşaqkən düşündüyümüz “bəlkə hər şey mənim üçün yaradılmış bir oyundu və məndən başqa hər kəs robotdu” fikri, fəlsəfə dünyasında mübahisə doğuran və üzərinə ciddi məqalələr yazılan bir mövzudur -*
çox keyfiyyətli yazarlardan əlavə, fürsət tapan kimi "abii mentualet yaa. yaşlı nəsil axmaqdı, bizlər ağıllıyıq" kimi şeylər yazan, amma nifrət etdikləri insanlar kimi seks, cinsəllik və bənzər mövzulara yönəlməkdən də geri qalmayan və bu başlıqları dolduran yazarlara da sahib olan platforma.
nifrət etdiklərinizə diqqət edin, çünki zamanla onlara çevrilirsiniz
carol dweck-in uşaqlar üzərində keçirdiyi təcrübələrdə müşahidə etdiyi zehniyyət, düşünmə şəkilləri.
dweck uşaqlara getdikcə çətinləşən suallar, puzzlelar təqdim edir və nəticə olaraq əslində iki tip uşağın olduğunun fərqinə varır. 1-ci qrupdakı uşaqlar suallar çətinləşdikcə “yox, bunu həll edə bilmərəm”, “mən belə şeyləri bacarmaram”, “yaddaşım onsuz da zəifdi” kimi reaksiyalar verir, çətinliklərdən qaçırlar. hətta bu qrupdakı uşaqların bəziləri suallar çətinləşdikcə onları həll etməyə çalışmayıb başqa şeylərlə maraqlanırlar. dweck bu zehniyyəti fixed mindset adlandırır.
ikinci qrup uşaqlar isə growth mindset-ə sahib olan, bacarıqlarının inkişaf etdirilə biləcəyini düşünən uşaqlar idilər. suallar çətinləşdikcə bu uşaqlar özlərinə “belə çətin oyunları çox sevirəm”, “indi cavabı bilmirəm amma fikirləşsəm tapa bilərəm”, “bir dəfə bildim yenə bilərəm” tərzində şeylər deyir və sualların üzərində düşünürlər. uşaqlardan biri həll edilməsi imkansız olan bir sualla qarşılaşanda belə “ümid edirəm ki, nəsə öyrənə bilərəm” deyir və hətta təcrübə zamanı bu qrupdakı uşaqlardan biri sualları evə aparıb üzərində düşünmək üçün icazə istəyir.
carol dweck bu iki düşüncə şəklinin(mindset) bütün insanlar üçün tətbiq oluna biləcəyini və insanları bu şəkildə iki yer ayıra biləcəyimizi iddia edir: fixed mindset-ə sahib olanlar bacarıqlarının sabit, inkişaf etdirilə bilməyən olduğunu düşünən və yeni şeylər etməyə, öyrənməyə can atmayan insanlar olurlar. çətinliklə qarşılaşanda ondan qaçan, yeni problemlərlə üzləşmək istəməyən insanlardır bunlar. "heç vaxt rəsm çəkə bilmərəm, mənlik deyil", "mənim belə şeylərə bacarığım yoxdur."
growth mindset-ə sahib insanlar isə bacarıqların çalışaraq əldə edilməsinin və ya inkişaf etdirilməsinin mümkün olduğunu düşünən insanlar olur. “yazı yazmağı bacarmıram. olsun, çalışıb öyrənərəm”, “uşaqlıqdan riyaziyyatda zəif olmuşam. eybi yoxdur uzun müddətli oxumalar edib zamanla daha yaxşı hala gələ bilərəm.”
2 aprel, 1878. Bir ailənin fonoqraf vasitəsilə səsli kitab dinlədiyi təsvir edilib:
səsli kitablarla bağlı danışdığım bir video hazırladım. video uzunluğu - 8dq. altbaşlıqlar - səsli kitabların keçmişi, səsli kitablar və yazı, kitab dinləmə vs. oxuma. səsli kitablar və yazı:
"ateist 10 dakikada şehadet getirdi!!!" ya da “kanıtladık! tanrı yok!” şəklində yox, amma fəlsəfi təməllərlə ələ alındığında çox maraqlı hala gələ biləcək bir mövzudur tanrı mövzusu. anlaya bildiyim bəzi yönlərinə dair fikirlərimi paylaşdım. tanrılar və dinlər:
(youtube: )
altbaşlıqlar:
tanrı lehinə arqumentlər və məntiq
tanrının icadı
tanrı bilgisi problemi
2015-də youtube-da hekayələr danışmağa başlayanda insanlar “türkiyənin vsauce-u” deyərək həyəcanlanmışdılar. həqiqətən də o zamanlarda enes baturlar, orkun ışıtmaklar və bənzər youtuberlarla dolmuş türk youtube-u üçün çox önəmli və diqqətçəkən, seçilən idi barış özcan videoları. lakin zamanla barış özcan müəyyən bir hekayə anlatma tərzi tapdı və uzun müddət bununla da davam etdi. bu metoda “pisdən yaxşıya” metodu deyək. bu metodla barış, videonun başlarında danışacağı şeylə bağlı məlumat verir, sonra onun bəzi mənfi tərəflərini, əksikliklərini göz önünə gətirirdi. sonrasında isə hər kəsə məlum olan o pozitivliklə videonu tamamlayırdı. “teknoloji bizi ele geçirebilir fakat biz insanlar olarak bir şeyler yapabiliriz.”, “yapay zeka güçlü olabilir fakat insan zekası…” bla bla bla. bu tərz, “pozitiv baxmaq, insana və onun gücünə böyük bir önəm vermək” mənim də düşünərkən istifadə etməyə çalışdığım dəyişkənlər olsalar da, özünü “storyteller” olaraq adlandıran birinin daha fərqli hekayə danışma metodlarından istifadə etməsini gözləyirdim mən.
2. barış özcan və texnologiya
bəzən səyahət videoları, vloglar çəksə də barış özcan kanalının əsas üzü “sanat, tasarım ve teknoloji" videolarıdır. hansı ki, texnologiya tərəfi daha çox diqqətimi çəkir. mövzular arasında əlaqə qurma bacarığı, danışma şəkli təqdirəlayiqdir və daha öncə qarşıma çıxmamış texnolojik mövzulardan bəhs etməsi, o mövzu ilə bağlı araşdırma etmə, mövzunun daha da dərininə enmə həvəsi yarada bilir. amma içəriyə daxil edilən storytelling metodu müəyyən bir kütlənin də bir anda etkilenmesinə və bu videolara başlanğıc videosu, öyrənmə videosu olaraq yox, tanrı tərəfindən göndərilmiş əmirlər toplusu olaraq baxmalarına yol açır.
3. barış özcan və fanlar
bir şeyi fanlarına görə dəyərləndirmək hər nə qədər rasional olmasa da bizim toplum içərisində öz yerimizi bəlli etmək üçün istifadə etdiyimiz metodlardır. “ahh billie eilishi 14 yaşlı bəbələr mi dinləyir? mən dinləməyəcəm.” ya da “lars von trier, intellektual kütlə tərəfindən bəyənilir. mən də lars heyranı olacam.” bunlar bizi müəyyən qruplardan çıxaran və müəyyən qrupların içərisinə daxil edən/etdiyini sandığımız metodlardır və heç də rasional olmayan metodlardır. barış özcanı “barış abimm seni çokk seviyorumm”, “barış abim diyorsa doğrudur” kütləsi səbəbilə izləməmək, “ergenler” dinləyir deyə çox önəmli bir musiqiçini dinləməyib o səsdən özünü məhrum etməyə bənzəyir.
youtuberlik xalı: 9/10
storytelling xalı: 7/10
həyat fəlsəfəsi xalı: 5/10
son zamanlarda tez-tez qarşıma çıxan, əsasən doomer generationın ağızlarından düşürmədikləri şüar.
əgər həyatlarınızla bağlı məsuliyyət alacaq yetərli iradəyə sahib deyilsinizsə və ya bu iradəni könüllü şəkildə istifadə etməyə meyilli deyilsinizsə *
nihilism in a nutshell
rahatca yönələ biləcəyiniz düşüncə şablonlarından biri. fərdin bütün məsuliyyəti bir üst gücə əmanət etməsi. eynilə, teist birinin, özünün kiçik seçimlərinə rəğmən külli iradəni hələ də tanrıya yükləməsi kimi.
fəqət çox heyif ki, *
çox yaxşı ki
postmodernizm, yaratdığınız bütün tanrıları öldürəcək və nəticədə, sizə üstdən baxan coğrafya və bənzəri tanrılar yaratmağa davam edəcəksiniz və əlbəttə ki, bunu etməkdə uğursuz olacaqsınız.
“coğrafya kaderdir”; köhnə tanrılarını itirmiş toplumların yeni tanrılar yaratma cəhdi. olduqca sıradan, bir o qədər də gülünc.
tətil havasından sürətli bir şəkildə çıxmağıma və son 2-3 həftədə yenidən bir şeylər edə bilməyimə kömək edən tətbiq.
əsas səhifədə üzərinə çalışdığınız proyektlər və onlara ayırdığınız zaman göstərilir. tətbiq, ən çox çalışdığınız gün, zaman aralığı və s. ilə bağlı da statistikalar təqdim edir sizə. həm görünüşü, həm də statistikalar da daxil olmaqla sahib olduğu bir çox xüsusiyyətləri ilə istifadə etdiyim ən faydalı productivity uygulamalarından biridir. windows və linux üzərində istifadə edirəm, google play store üzərindən də yükləyə bilərsiz.
0.1 | atalar və oğulları
0.2 | oğullar və rəqibləri
1.0 | ataya qarşı sevgiyə dönüşməmiş hisslərin, rəqabətə, daimi bir onu keçmə arzusuna və hətta nifrətə çevrilə biləcək olması ()
2.0 | daha barışcıl bir baxış açısı ilə - atanın yaşamına özünün öncəki yaşamı olaraq baxmağın mümkünlüyü və bunun düşünüləndən daha çox ehtimalı özü ilə gətirməsi
2.1 | “saving your father from the belly of the whale”
3.0 | observational learning və atalardan öyrənilənlər
4.0 | dini-mitolojik ata fiqurları
4.1 | "icarus və daedalus" / "oedipus və laius" / "noah və oğulları" (əsasən oğlu ham ilə olan əlaqəsi)
4.2 | nuhun hekayəsində, nuhun oğlu ham-in nuhu çılpaq (bütün zəiflikləri ilə) olaraq görməsi və buna görə atası tərəfindən cəzalandırılması
4.21 | "bir oğulun ən böyük oyanma anı, atasının da ətdən sümükdən bir insan olduğunu anladığı andır.”
5.0 | əsasən oğlanların ataya qarşı "hiss repertuarlarının" çox-çox zəif qalması.
5.1 | ataya qarşı hisslərin(bunlar neqatif olsalar belə) çeşidlənməsinə icazə vermək və bunun üçün çaba sərf etmək.
6 | incil / john 10-30
6.1 | "və ağıllara o sual gələr - bir oğul atasının uzantısından başqa nədir ki?"
7 | collective fatherhood
7.1 | The Changing Role of the Modern Day Father
7.2 | evrimsel atalar və izləri
8 | Kültür içerisindeki ata figürleri ve red pillci manipülasyon
düşünərkən istifadə edirəm:
1) ömer aygün - öfke:
(youtube: )
2) bible - father-son relationships
3) oğuz atay - babama mektup
4) father complex
5) lacan - name of the father
jonathan gottschall-ın the storytelling animal kitabında bəhs etdiyi qavram. homo fictus-u hekayə yaradan, xəyali şeylərdən danışa bilən insan mənasında istifadə edir yazar.
Bildiyiniz kimi insanlar olaraq özümüzü homo sapiens (ağıllı insan) olaraq adlandırırıq. jonathan isə iddia edir ki, insanlığın bu səviyyəyə gəlməsində, ağıllı olması qədər, bəzən bu ağılla heç uzlaşmayan hekayələr uydura bilmə qabiliyyəti də çox önəmli bir rol oynayır. buna görə də insanlığı Homo fictus (fiction, hekayə yarada bilən) adlandırır. bu fikrə görə bizlər min illər boyunca hekayə danışma gücümüzdən istifadə etmişik və bu sayədə bu qədər inkişaf etmişik, aya gedmişik, yüksək səviyyəli texnologiyamız var və s. bəs bu hekayələr tam olaraq necə təsir edib/edir bizlərə?
bu hekayələrə örnək kimi ən son izlədiyiniz filmi götürə bilərsiniz. orada paketlənmiş gözəl bir film, hekayə var və o hekayənin içərisinə daxil olmaq üçün zamanınızı xərcləyirsiniz. amma hekayələri sadəcə almaqla qalmırıq, onları yaradırıq da. məsələn dostunuzla görüşdüyünüz zaman öz həyatlarınızı bir hekayə şəklində təqdim edirsiniz bir-birinizə, başqaları ilə bağlı qeybət edir, hekayələr yaradırsınız və bu hekayələr sizi bir-birinizə yaxınlaşdırır. hekayələrin birləşdirici gücünün ən böyük örnəyinə baxaq: dinlər.
insanların ən çox inandığı dinlərə baxdığınız zaman orada sadəcə rasional bir şəkildə hazırlanmış qaydalar listi yox, müəyyən hekayələr də görəcəksiniz. ölümdən sonrakı həyat, o həyatın içərisindəki obrazlar, orda yaşanılacaq şeylər; hamısı o qədər ətraflı bir şəkildə hazırlanıb ki, bir çoxumuz bu hekayələrin bizi birləşdirməsinə maneə ola bilmirik.
Reklamlardan da örnək verim. Məsələn bir çoxumuz “bizim ürünümüz çox gözəldir. gəlin alın.” deyən bir markanı çox ciddiyə almarıq. Amma bir də coca-cola reklamlarına baxın. Mükəmməl şəkildə yaradılmış hekayələrlə dolu olduğunu görəcəksiniz bu reklamların. “Bu ailə illərdir coca-cola içir və xoşbəxtdirlər, gəl sən də iç və xoşbəxt ol.”
Örnəklər çoxaldıla bilər amma istər a topluluğundaki "b topluluğu filan filan şeyləri edir, onlara yaxınlaşmayaq" hekayəsinin a toplumunu bir yerdə tutma özəlliyindən yola çıxın, istərsə də sözlükdə hekayə halında yazılan entry-lərin məqalə şəklində yazılanlardan daha çox diqqət çəkdiyi örnəyinə. Hamısı ağıllı, sapiens olduğumuz qədər homo fictus da olduğumuza bir işarədir. toplumumuz, kültürümüz və ən önəmlisi həyatlarımız hekayələrin üzərinə qurulub.
mövzu ilə əlaqəli : The storytelling animal: Jonathan Gottschall at TEDx:
(youtube: )
tənqid 1. jonathan-ın homo fictus-u kateqoriyalandırma şəklinin yanlış olduğu fikrindəyəm. fictus-u sapiens-ə bərabər olan, onu əvəzləyən bir çoxluq olaraq qəbul edir amma fikrimcə fictus, sapiens-in alt çoxluğu olmaqdan iləri gedə bilməz. yəni, hekayə danışma gücümüz ağlımızın bir by-product-ından başqa bir şey deyil.
qeyd 1. bu qavramlarla çox yeni tanış olmuşam lakin hekayələrin həyatımıza yerləşmə şəkli və əsasən də həyatlarımızı anlamlı bir hala gətirmək üçün bu həyatları hekayə paketləri halına gətirməyimiz olduqca diqqətimi çəkir. fikri inkişaf etdirə bilsəm yeni bir entry olaraq başlıq altında paylaşacağam.
wikipedianı daha oxunaqlı hala gətirən extension. desktop üzərindən wikiwand.com -a daxil olub yükləmək olar. öncədən təxminən belə görünən wikipedia:
belə səliqəli bir formaya düşür:
sağ üstdən font böyüklüyü, gecə modu və başqa dəyişikliklər edərək məqalələri çox daha oxunaqlı hala gətirmək mümkündür.
qeyd: bunu da yazmadan keçməyim: wikipedianın, daha çox elm, məntiq üzərinə məqalələrin paylaşıldığı rationalwiki adlı bir versiyası da mövcuddur. rationalwiki.org üzərindən sayta keçid edə bilərsiz.
geniş xəyal gücü ilə insanlığa fahrenheit 451, the martian chronicles, the illustrated man kimi əsərlər bəxş etmiş yazar. ən önəmli əsəri olaraq fahrenheit 451 göstərilsə də, mən yazarın qısa hekayələrinin daha yaxşı yazılmış və daha təsirləndirici olduğu fikrindəyəm. ray-in yazma tərzi o qədər təsirləndiricidir ki, hətta rachel bloom həddindən artıq təsirlənərək f-ck me, ray bradbury adlı bir mahnı da yazıb. -*
(youtube: )
f-ck me ray bradbury,
the greatest sci fi writer in history.*
:D
international philosophy olympiad (ipo), 1993-dən bəri hər il keçirilən, müxtəlif ölkələrdən gələn orta məktəb şagirdlərinin iştirak etdikləri olimpiadalardır. iştirakçılar öncədən təqdim edilmiş 4 mövzudan birini seçir və bu mövzu ilə əlaqəli 4 saat içində fəlsəfi bir məqalə yazmağa çalışırlar. məqalələri dəyərləndirərkən münsiflər heyəti 5 əsas kriteryadan istifadə edir:
i) məqalənin mövzu ilə əlaqəsi
ii) mövzunun fəlsəfi təməlləri
iii) iləri sürülən arqumentlərin dəyəri
iv) arqumentlərin tutarlı olması
v) orijinallıq
məqalələr ingilis, alman, fransız və ya ispan dillərində yazıla bilər ancaq iştirakçı məqaləni yazarkən anadilindən istifadə edə bilməz. yəni, alman bir iştirakçı məqaləsini alman dilində yaza bilməz. bu zamana qədər ən çox birinci almanya, türkiyə, finlandiya və ruminiyadan çıxmışdır.
yol, səyahət (yolculuk, travel) filmləri əsas qəhrəmanın və ya qəhrəmanların sıradan həyatlarından ayrılaraq dünyanı və ya onun kiçik bir hissəsini gəzdikləri filmlərə deyilir. izlədiklərim arasında ən yaxşıları:
uzun müddətdir istifadə etdiyim lakin bu gün “rəsmi” bir adının olduğunu öyrəndiyim metod. onlarca saatın xərcləndiyi kodlama prosesi çox vaxt feedback/geri dönüş ala bilmədiyiniz bir proses olduğundan və bu yorucu saatların sonunda proqramdakı səhvləri anlamaq da çox çətinləşdiyindən debugging(xətaları aradan qaldırma) prosesi əzab verici ola bilir.
bu metod da debugging prosesini asanlaşdırmaq üçün, kompüterinizin yanına bir rubber duck və ya başqa bir oyuncaq yerləşdirib çətinlik çəkdiyiniz anlarda prosesi və kodla əlaqəli səhvləri bu oyuncağa başa salmağa çalışmaqla yerinə yetirilir. çox-çox sadə görünsə də kodun içinə sıxışıb qaldığınızda, bir addım geri çəkilərək kodu oyuncaq bir ördəyə başa salmaq problemi həll etmək adına önəmli bir addım ola bilir. *
bir oyunсaqla danışarkən həyatınızı sorğulama ehtimalınız da olduqca yüksəkdir :D
ilk dəfə bu adlandırmadan 1999-cu ildə yayımlanan the pragmatic programmer adlı kitabda bəhs edilmişdir.
)
