Yazıya başlamadan öncə referans olaraq istifadə edəcəyim bir çox Jethro Tull kitabı yazarlarına təşəkkürlər.
Qısa xülasə:
Jethro Tull qrupun 1972- ci ilə yayımlanan 43 dəqiqəlik tək bir mahnıdan ibarət konsept albomu.
Albomda işləyənlər:
Ian Anderson – vokal, akustik gitar, fleyta, violin, saksafon
Martin Barre – elektro gitar, Lavta
John Evan – organ, piano, moog, kilsə organı
Jeffrey Hammond – bas gitara
Barriemore Barlow – zərb alətləri
Bəli, gələk mövzuya, Thick As A Brick! görək bir daş qadar ağırıq?
Əvvəlcə işin mətbəxindən, yəni qrupun bu əsəri bişirməsindən yazacam sonra isə bu əsər haqqında.
Jethro Tullun böyük sıçrayışını göstərdiyi il 1972-ci ildir. Bu ilin bir başqa şahənə özəlliyi isə Anderson və silahdaşlarının Atlantiki aşaraq "üzüoyanda" da tutması və həm avropa, həm də şimalı Amerikada listlərdə zirvələrə oyanması idi.
Köhnə yazılarda da tez-tez vurğuladığım bu "ingilis aristokrasiyası" qrupa bu dövrlərdə hopdu. Classik 70-lərin əvvəlləri musiqilərindən tamamən ayrı idi tull musiqisi. intellektual bir özən və özlərinə məxsus bir sound oturmuşdu artıq. Bundan asılı olaraqda dövrün ac dinləyiciləri tull musiqinə xüsusi maraq göstərirdi.
Bu zamanlarda isə bir başqa qrup üzvü dəyişlikliyi söhbətləri açıldı. (bax: Aqualung) -dan sonra, drummer Clive Bunker evlənir və gruptan ayrılır. Hər kəsin maraqla o dövrdə maraqlandığı sual isi Anderson dayı kimi gətirəcək drummer kimi qrupa? Who is this fucking drummer? Fucking olmasa beyin fucklayan bir drummer gətirir Anderson dayı. Müəllim yenə köhnə sənətkarlardan olan, Şotlandiya toylarının mahir drummeri, bir zamanlar John Evan Band ilə işləmiş Barrie Barlow!
Qrupun əsas daşları barrienin gəlişi ilə yerinə oturur. Bu arada bir faktda qeyd edimki, Martin Barre xaricindəki qrup üzvlərinin hamısı əvvəllər John Evan Band-da birlikdə çıxış etmişdilər. Eh talehə baxda. Həyat dönər dönər bir pox qaynadar həmişə.
Bir taleyin oyununda cütlənmiş zərik,
Yüz il qoşa atılsaq da qoşa düşmərik.
Bir zərrənin işığına milyonlar şərik,
Dünya sənin,
Dünya mənim,
Dünya heç kimin...
Məmməd Arazdan bir xatirədən sonra qayıdım temaya. Təzə qurulan bu kök heyət Tullu 5 il boyunca zirvələrdə tutacaqdı. Qrupun əsas mühəriiki yenədə Ian Anderson olsada, bu səfər artıq turbo motor idi. hər tərəfli dəstəyi var idi. işin məğzidə onsuz o dövr tull musiqində (5 illik dövr) Anderson hər şeyə diktalıq etmirdi. Qrupda hər kəsin duzu var idi. Bu sadəcə musiqi olaraq yox yazılan sözlərdən, konsertlərdən albom coverlərinə qədər hər şeydə özünü yansıdırdı. Hər bir qrup üzvü bu ruh halının içində gəzib, gah melankolik, gah da işıqlı toxunuşlarıyla yaxışlaşırdı tull musiqinə. Bəziləri isə, misal üçün Barlow konsertlərdə digər üzvlərdən çox fərqli bir yumor atmosferi yaradırdı. Bilməyənlər üçün birdə deyimki Jethro Tull tarixin ilk və tək yumorlu progressive rock qrupudu. Mahnıları, klipləri, sözləri falan tamamən satiradan ibarətdi.
Qayıdaq temaya dediyim kimi Barlowun xüsusi bir yumoru var idi. John Evanla falan adamlar yaradırdı yəni.
Gələk indi isə səbəbi-mövzuya. Thick as a Brick! Yep, Jetho tullun dünyanı yığıb sürüdüyü konsept album anlayışın tanrısı olan albom!
Təzə albomun adı Thick As A Brick idi. O il qazandığı böyük uğurun yanında,musiqi tarixinin antika əsərləri arasında girdi bu şahəsər. Albomdakı ana konseptin yaradıcı yenə Anderson idi. Albomun cover şəklində isə bir qəzətin ön səhifəsi var idi. Cover şəklinin ideası qrupun bass gitaristi Jeffrey Hammond müəllimdən çıxmışdı.
Söhbət, ingilitərədə uşaqlar arasında olan bir şeir yarışması ilə əlaqəlidir. Şeirin 8 yaşındakı sahibi bu yarışmada qalib olmasına baxmayaraq ədalət komitəsi tərəfindən birinciliyi əlindən alınır. Balaca div " Gerald Bustock" adlı uşağın yazdığı şeir yarışma ekspertlərinə görə "sakıncalıdır". Qəzət olan albom cover şəklində də, məşhur ingilis şairi John Milton-dan istinad edərək, " Little Milton" adlandırıblar qəhrəman uşağı. Yəniki Gerald Bustocku.
Şeirdə işlənən ana tema, ailə, məktəb və dövlət kimi təməl anlayışlarla əlaqəlidir. Adı çəkilən şeylərə çox ironik formada tənqidi fikirlərini bildirirlər. Bir dahidir bu uşaq və sadəcə düşünüb eşitdiklərini dilə gətirmişdir. Amma bu, adı çəkilən əsas mənfi obrazları (ailə, məktəb, dövlət) panikaya sürükləyəcək və uğur həmən önlənəcəkdi.
Konsept bütövlükdə Ian Andersonun öz təxəyyülüdü. Bir xəyal məhsuludu sadəcə. Yəni normal olaraq bir çox insan bu albomu ilk dinləyib dərk etməyə çalışanda beyin qarğaşası yaşaya bilər. Çünki Andersonun beynində baş verən fantaziya çox xaotik və uyuşmazdı. Amma qəzetin içindəki faktlar yaxşıca oxunduqda real yaradıcı və tema ortaya çıxır. Yəniki söhbəti daha da qəlizləşdirmədən belə deyim, Anderson burda bir mahnı söz yazmayıb, bir kitab, şeir, bəlkədə dastan kimi yanaşıb mövzuya. Thick as a brick sadəcə mahnı deyil. Bir konseptdi. Konsept deyərkən nəyi nəzərdə tuturam, yəni bir filmdi eləbil. musiqisi onun görüntüsü, sözləri onun ssenarisi. Gerald bostock baş qəhrəman. Anderson isə ssenarist və rejisor.
Bu film bizlərə bir şeyi başa salır və ya salmağa çalışır. Əvvələ onu deyək ki bunu hansı formada başa salır və nəyi başa salır.
ilkinə baxsaq:
Bluesdən caza, klassik musiqidən progressiv rocka, folk musiqidən hard rocka qədər bir çox musiqi stili var bu 43 dəqiqəlik filmdə(!).
Musiqisi çox dəyişkəndi, Yes qrupundan Close to the Edge , Emerson lake & palmerin Tarkusu,
Van Der Graaf Generatordan Man Erg olsun. bu mahnılarda olduğu kimi əsərin başlanğıcı ortası sonu tamamən əlaqəsiz və müstəqildi.
introda Andersonun akustik gitarla girişi axıcı vokalı və sonrasında Martin Barrenin elektro gitarlı girişi, akabində, John Evan keyboardı və budur məsələ qopdu getdi artıq. Əsər bataqlıq kimi insanı saniyə saniyə özünə çəkir.
ikinci hissəmiz yəni hekayə isə:
Klassik dönəm üsyankar rock sözlərindən fərqlidi bu mahnı. Lap götürək progressive rockun bir çox əsərlərindən. Bu mahnı nə pink floydun the wallı nədə digər qrupların konsept mahnıları ilə eyni deyil.
Jethro Tullu Jethro Tull eliyəndə elə budu. Mizah, itehazda, tənqid, bəzən təhqir, gülərək məzələnmək.
Bu idealarında şahlandığı mahnıdı Thick as a brick. Şeirində ailəsi, məktəbi və başqa şeylərlə ironik formada məzələr Gerald bostock. Necəki başlıyanda şeirə deyir:
Heç aldırmıram bu şeirdə,
Canınvız sıxılrsa əgər.
Mənim sözlərim fısıltı sizin karlığınızsa bir qışqırıq.
Hiss etməyinizi kömək eliyə bilərəm amma düşünmənizə qarışmaram.
Yəniki adam şeirə başlıyanda deyirki ağıllı olun iynəliyəcəm sizi. Onu bir rituala salan bu sözgedən 3 lü döngüya adam geydiri hər tərəfli.
Şeir 17 - ci əsrdə yaşamış John Milton-un şeirlərindən ilhamlanaraq yazılıb. Yazının əvvəlində də qeyd etmişdim onsuz cover şəkilədki little Milton ordan gəlir deyə.
Şeir ədəbi olaraq çox qəliz üslubda yazılıb. Yəniki ucqar müqayisə aparsam, Mirzə Ələkbər Sabirin hophopnaməsindəki o qəliz dillə yazılan satiralara çox bənzəyir üslüb olaraq. istehza və troll sadə formada deyildə, daha da qəlizləşdirilmiş cümlələrlər dinləyiciyə çatdırılır.
Açıq referans olaraq isə şeir John Miltonun Paradise Lost adlı epik şeirindən ilhamlanıb.
Hekayə isə belə gedir:
Şeir dövlət televiziyasında oxunduqdan sonra juri heyatı şeiri birinci seçir. Çünki heçnə başa düşməmişdilər şeirdən və akabində dindar və gerici kütlənin qarşı fikirləri ilə üz-üzə qalır. Jüri heyəti, müəllimlər və valideyinlər Gerald Bostockun axmaq, psixi problemləri olan bir xəstə uşaq kimi görürlər. Onun statik insani dəyərlərə qarşı çıxdığını dəli olduğunu düşünürlər. Qısa zaman ərzində bu məşhur olay qəzetlərdə birinci səhifələrə çıxır və bütün ölkə bundan danışır. Və nəhayət birinilik Gerald Bostockdan alınır və isa peyğəmbərə aid yazılan bir sevgi şeirinin 12 yaşındakı sahibinə verilir.
Böyük "heyət" ədaləti təşkil etmişdi Bostockun zəfəri əlindən alındı, o böyük-balaca uşaq afaroz elan edildi və cəmiyyət rahatladı. Əxlaqə və dini dəyərlər qərəmancasına müdafiə edilmişdi.
Qəzetin iç səhifəsində isə 14 yaşındakı Julia Fealey adlı bir qız 8 yaşındakı balaca miltondan hamilə qaldığı deyirdi.
Little Milton kiçik günah keçisi idi.
Cəmiyyət hər zaman milton kimi keçilər ilə öz günahlarını yuyardı.
Nəysə çox başınızı ağrıdmadan sözlərində yazacam. tərcümədə harda kiçik səhvlər etsəm üzrlü sayın.
Birdə bir qeyd atımkı bu mahının sözləri çox qarışıq bir şotland ingiliscəsi ilə yazılıb. oxuyub başmaq və plus tərcümə etmık zülümdü. bir çox yerdə mənanı tam çevirmək olmur.
Canıvız sıxılrsa əgər.
Mənim sözlərim fısıltı sizin karlığınızsa bir qışqırıq.
Hiss etməyinizi kömək eliyə bilərəm amma düşünmənizə qarışmaram.
Spermalarınız kanalzasiyada, sevginiz zibil sularına qarışır.
Bunun üçündür ki, dağ təpə aşır,
bütün qeyri-insani fırıldaqları edirsiz amma
ağıl küpü insanlarınız
ola bilmirlər bir daş qədər ağır!
Və qumdan düzəlmiş qalalarardakı əxlaqınız
dalğaların yıxıcılığında, əxlaq mühariblərində
yox olub gedirlər.
Son dalğa yeni yolu ortaya çıxardanda
Dönək kimi qaçmağınız oyunun sonundan xəbər verir.
Amma yeni ayaqqabılarınız dabanlarından köhnəlir,
günəş yandıran dəriniz tez zamanda soyulur və
ağıl küpü insanlarınız
ola bilmirlər bir daş qədər ağır!
Və eşitdiyimə görə sevgi çox uzaqlarda:
Mən bugün gördüyüm pis xəyalam və
sən başını yelləyirsən
Çox ayıb! deyirsəndə...
Məni gəncliyimin günlərinə, illərinə döndür.
ipi çək, qara pərdələri bağla
gerçəyi olduğu kimi qoru.
Məni əsrlər əvvələ qaytar:
Burax mahnılarımızı oxusunlar.
Bax! Bir uşaq doğar və biz ona
müharibəyə hazır olduğunu deyərik.
Çiyinlərində yaralar var idi, gecələri
altına batırır. Biz onu adam eliyərik.
Ticarətə başladarıq, soyğunçuluğu və
yağışda necə mahnı oxumalı olduğunu
öyrədəcəyik..
Günəş dənizdən dönən əsgərləri uzaqlaşdırarkən,
şairin və rəssamın suya kölgələri vurmağdadır.
Hərəkətli və düşünən biri, qararan hava acgözlərin verdiyi sözlərini isidərkən
başqalarına yer yox idi.
Evin alovu yanar:
Çaydanlıq demək olarki qaynamaq üzəridi amma evin sahibi uzaqlardadı.
Atlar ayaqlarını yerə vururlar,
bıçaq kimi kəsən ayaz günün səhərində
bulud kimi yüksələrkən.
Və əsgər qılıncı qınına salarkən
Şair qələmini qaldırır.
Və alinənin ən gənci özündən əmin addımlarla
yeriyir. Gecikən dalğanın yerlə bir etməsini
gözə alacaq qalalar inşa edər.
--spoiler--
Sözlər çox uzun olduğu üçün 10/1 hələ yazmışam. qalanın sabahda tərcümə edə edə yazacam. yoruldum
--spoiler--
