insanın öləcəyini düşünməsi

öləcəyimi yox, necə öləcəyimi düşünürəm. daha doğrusu ilk ağlınıza gələcək fikir ölümün necəliyi yox, həyətda nə edib - öləcəyimi düşünürəm. ölmək yox olmaq. bu ən acı verən şeydir və hər il yaşıma yaş əlavə olduqca, məsuliyyətim artır. düşüncələrim daha da radikallaşır. çünki bu cür cəmiyyətdə necə rahat dünyadan köçməyi düşünmək çətindir. sıxıntılarla dolu olan həyatımda daima çalışmışam ki, kiməsə kömək edim. başqasına kömək etməklə, özüm kimilərin sayının artmasına inanmışam. düşünmüşəm ki, bəlkə bir gün birlikdə ölümə sinə gələ bilərik. bizə əngəl olacaq problemləri çözüb, rahat ölmək üçün yaşayarıq. əfsuzlar olsun ki, insanlar bunu düşünmür. onlar ancaq ölüm qorxusundan qaçmaq üçün min cür bəhanələr uydurur. amma ölümü düşünən insan isə təbii olaraq ağlını istifadə edir. ağılı ilə öz həyatını dərk etməyə başlayır. anlayır ki, 2x2=4 - bu dəyişməzdir. nə qədər xəyali uydurduğun atalar, sədd çəkdiyin sərhədlər, despotların əmri altında yaşamağa çalışacaqsansa, ölümdən yaxa qutarmayacaqsan. nə allah, nə dövlət, nə ata. bunların hər üçünü dağıtmaq lazımdır ki, ilk növbədə bizim əngəllərimiz yox olsun.

xocalı soyqırımı

həmin dönəmdə mövcud olmuş hər iki hökümətin məsuliyyət daşıyacağı bir qətliamdır. bu gün bu qətliamdan bizim hökümət cinayətkarları məsuliyyətə cəlb etmək yerinə, daha çox qızışdırmaqla məşğuldur. erməni hökümətini erməni soyqırımı haqda etdiyi təbliğat etikası eynilə bizdə də var. hər iki hökümət xalqlar arasında olan nifrəti artırmaqla məşğuldur. çünki bu vəziyyət onların hakimiyyətdə qalmağı və istismarının davam etməsinə xeyr edir. bu gün soyqırmı ermənilər yoxsa daşnaksütünçülər edib? əlbəttə mən ikincini seçərdim. çünki normal zehniyyət hansısa xalqı günahkar görməz. ermənistanda yeni doğulmuş uşaq, babasının etdiyi cinayətin məsuliyyətini daşımır. normal olaraq təbliğat daşnaksütünçülər və pantürksitlərə qarşı olmalıdır ki, hər iki xalq arasındakı olan nifrəti aşa bilinsin. necə ki, alman kommunistləri faşistlərə qarşı mübarizə aparırdı. eyni proses hər iki dövlətdə də olmalıdır.

gözleme

gözleme - arkadaş z. özgerin şeiri
ucuz ve kolay dizelerin sıvandığı bir dünyayla
yaslanıp şiirin pisliklerine
üşütüyorum kendimi baharlara yazlara
direnemiyorum soyut somut ne varsa
uyuz bir kedi gibi kaşınıyor edebiyat
bulup işlemenin yolunu yordamını
duvarları o çok yüksek duvarları ıslatıyorum

diyorum kan irinsiz güzel değil
bir rahibe ancak bu kadar ihanet edebilir kendine
şiirler okuyorum şiirler şiirler
tutup o şiirlerin şairleriyle yatıyorum
çünki bir rahibe ancak bu kadar ihanet edebilir kendine

bordo diyorum bordo bir renktir
kan pıhtılaşınca bordoya
ölüm uzadıkça bordoya çalar
çünki nerde bir böcek bir çiçeğe konsa
döllenme dullanmış bir kızın bordo çiçeği olur

yaşlanıyorum böcekler ölüyor
şiirler şiirler bir ömrün çiçekleri
soluyor, her şey soluyor çiçekler ve güller ve güller ve güller

ölü bir böcekle çiftleşiyorlar
renksiz bir gül oluyor döllenme

yaşlanıyorum, çiçekler çiçekler renkler ölüyor
gözaltlarım kırışıyor gözlerim kırışıyor
kızı ayrı görüyorum kendimi ayrı
geçkin bir kız bulup orasından öpüyorum
çünki böcekler yaşlı bir kızı ancak bu kadar mahzun bırakabilir

yaşlanıyorum, çiçeksiz renksiz, bordo
bir daha bir daha çünki diyorum
çünki bordu bir intihara ancak bu kadar yaraşır.
(soyut, ocak 1969)

nevrotik sevgi

anaya qarşı olan hədsiz sevgi, hansı ki, ana ağuşuna (ananın süd verən sinəsinə) yox - ana bətninə dönmək istəyi yaranır. belə insanlar yetkin olmaqdan imtina edərlər və daima problemlərdən qaçmaq üçün anaya müraciət edərlər. digər tərəfdən bütün qadınlar övladın gözündə heçə endirilər, aşağılanmağa başlayar. qısası şəxsin gözündə ana kulta çevrilər. bütün bunların baş verməsində, ananın övladına qarşı hədsiz sevgisi üzündən baş verər və adətən belə analar övladının müstəqil və azad olmasını əngəlləməyə, gələcəkdə sevəcək qadınları alçatmağa, övladın yalnız onunla nəfəs almağa və.s şeyləri etməyə vadar etmək istəyər.
(erix fromm yazır: amansızlıq və uducu sevgi ana obrazının mənfi tərəfidir. ana həyat verir və bu həyatı geri ala bilər. o həm dirildə, həm də məhv edə bilər: o, sevgi möcüzələrinə qadirdir və eyni zamanda heç bir kəs onun vurduğu zərbəni vurmaq qabiliyyətində deyil.)

əsgər yoldaşını itirmək

ağır mövzudur. həmin gün sənədləri qaydaya salırdım. bir də gəlib, dedilər ki, əsgər Məmmədov ölüb. Birinci elə bildim ki, zarafat edirlər. Amma sonra həqiqət olduğunu bildim. Çox ucuz ölüm idi. Baş çavuş traktoru üstünə sürmüşdü və ağciyərləri partlamışdı. Cəmi 20 günə evə qayıdacaqdı. Amma olmadı. Karantin vaxtı çox yaxın olmuşduq. Hər axşam mübahisə edərdik. Bölünmədən sonra aramız dəydi. Bir onu bilirəm ki, onu unuda bilmirəm və aşağıda paylaşdığım mahnı mənə onu xatırladır.

(youtube: )

yadlaşma

nəzəriyyə olaraq marks tərəfindən irəli sürülmüşdür. marksın fikrincə, o deməkdir ki, insan dünyanı dərk edərkən özünü ilkin mənbə, yaradıcı kimi tanımır, dünya isə (yəni, təbiət, əşyalar, digər insanlar və onun özü) ona yad, özünə münasibətdə kənar görünür. onlar predmetlər kimi ona qarşı dayanırlar, halbuki onun tərəfindən yaradıla bilərdilər. yadlaşma dünyanın (və özünün) passiv, parçalanmış, subyektin obyektdən ayrı şəkildə qavranması deməkdir. yadlaşmış insan öz "mənindən" insan kimi özündən məhrum olur. (insan özü öz məqsədi olmalıdır və heç vaxt məqsədə çatmaq üçün vasitə olmamalıdır.)
(dində yazılan bütlərə sitayiş, bu günkü dövrümüzdə əşyalara sitayişdir. bu gün müasir insan özünü əşyalarla adlatmaq və ətraf aləmi dərk etməkdən qaçır. bu isə onun insanlara qarşı yadlaşmasına gətirib çıxarır. insan yaratdığı əşyaların köləsinə çevrilir və özünü yaradıcı kimi görmədən, özünə də, tanrı əlindəki oyuncaq təki, duadan asılı olan varlıq kimi yanaşır.)

valideynlərə nifrət yaradan səbəblər

adətən valdieynlərin bir-biri ilə yola getmədikdə uşaqlara böyük təsiri olur. hər gün mübahisə etmək, xüsusi ilə despot tipli kişilərin qadına qarşı əl qaldırması, ailədə zamanında uşağa sevginin verilməməsi bu kimi səbəblər valideynlərə nifrət yaradır.

(erix fromm, sevmək sənəti:
hətta balaca bir qız uşağı da onu əhatə edən, ata-anası ilə isti münasibəti əngəlləyən "nəzakət" atmosferini duyur və bu onu düşündürür, qorxudur. o, valideynlərinin nə düşündüklərini və nə hiss etdiklərini heç zaman bilmir, belə atmosfer daima naməlumluq və sehrlə dolu olur. nəticədə, qızcığaz öz aləminə və xəyallarına qapılır, valideynlərindən uzaqlaşır və gələcəkdə həmin yanaşmanı sevgidə də sərgiləyir. )