27. qurduğu cəmiyyət və sosial struktur ilə sosial və iqtisadi inkişafı qüvvət funksiyası ilə izah oluna biləcək məməlidir. qüvvət funksiyasının nəyə görə bura uyğun olduğunu başqa vaxtı izah etməyə çalışacam. amma bu nöqtədə onu deməliyəm ki, bu inkişafın sürəti çox uzun zamandan bəri o qədər böyük olub ki, təkamülün bizi dəyişdirmə sürətini keçib. nəticədə insan üçün çox tərəfli mənfi təsirlər əmələ gəlib. bu təsirlər və onlardan mümkün qaçış yolları entryimin əsas məzmunu olacaq.
əvvəlcə təkamülün bizi hansı şəraitdə "indiki" halımıza gətirdiyi barədə məlumat verim. daimi aclıq və susuzluq təhlükəsi. yaxınlarının və özünün ölümü üçün hər gün yeni imkanlar. vəhşi heyvanlardan qorunmaq, qida uğrunda mübarizə, qida axtarışı. resursların azlığı və başqa ekstremal şərtlər. bu şərtlər altında təkamül yaşamağa uyğun olanlarımızı həyatda saxlayıb və nəslimizi artırmaq imkanı verib. nəticədə insan bədəni və zəkası bu şərtlərdə olanda özünün ən üstün performansını göstərə bilər. iti zəkamız bir riyaziyyat misalı üstündə saatlarla bəlkə günlərlə aylarla düşünməyimizə yox, bir düşmən qarşısında, həyatımızın təhlükədə olduğu anda ən sərfəli çıxış yolunu tapmaq üçün uyğunlaşıb. stressə reaksiya bacarığımız, bunun üçün lazım olan hormonlar uzun müddətli maddi sıxıntılarla, münasibət problemləri ilə və ya başqa depressiv vəziyyətlərlə mübarizə üçün yox, vəhşi aqressiv qaban gördükdə onu nizəmizlə öldürməyə, ayı gördükdə qaçmağa və ya hirsli qəbilə başçısını sakit durub yola verməyə uyğunlaşıb. bundan başqa bədənimiz daim hərəkətdə olmağa, aclığa susuzluğa dözməyə öyrəşib. bəzi təxminlərə görə insan populyasiyasında erkəklər yemək tapmaq üçün hər gün ortalama 15 km yeriməli idilər. dişilər üçün bu rəqəm 10 km-dir. təbiət bizi belə ekstremal şəraitlərə dözə bilən, yer kürəsindəki ən yaxşı sağ qalma maşınına çevirmişdir.
bəs biz nə etdik? biz sanki təkamüldə bug tapmışdıq. zəkamız və birliyimiz bizi heç bir düşməndən qorxmamağa öyrəşdirdi. ətrafımızdakı resursları tükətdikcə yeni yeni yerlər fəth etdik və iqtisadi vəziyyətimiz artıq o qədər yaxşı idi ki, artıq aclıq və susuzluq bizim gündəlik həyatımızın bir parçası deyildi. qurduğumuz dəstələr, qəbilələr, tayfalar sayəsində ölüm təhlükəmiz get-gedə azalırdı. bundan başqa ailə kimi bir fenomeni kəşf etməklə artıq hamı öz nəslini artırmaq şansına sahib idi. ən sadə ehtiyaclarımızdan sonra digər lüks ehtiyaclarımızı rahatlıqla ödəməyə başladıq. inkişafımız nə qədər irəliləsə, onun sürəti də bir o qədər çoxalırdı. nəticədə bizim iqtisadi sosial vəziyyətimiz o qədər sürətlə yaxşılaşırdı ki, təkamül bizi ətrafımızdakı şərtlərin dəyişməsinə uyğunlaşdırmağa vaxt tapa bilmirdi.
indi də gəlmişik 21-ci əsrə. son 2 yüz illikdə etdiyimiz inkişafı yəqin ki, son 2 milyon ildə etməmişik heç. ilk vaxtlar təkamülün bizdən yavaş getməsi çox da problem deyildi. çünki həyatımızda hələ də kifayət qədər "diskomfort" var idi, və bir sağ qalma maşını olan bizlər hələ də yağ içində işləyirdik. indi isə yox. əksəriyyətimiz işə gedəndə həftədə ən yaxşı halda 40 saat oturaraq keçirir. maddi sıxıntılar adətən uzun müddət davam edir. bizim stressə reaksiya sistemlərimiz sadəcə bu qədər uzun müddət aktiv qala bilməz. 30 60 saniyə içində reaksiya verilməlidi. ya yem olmalısan ya da təhlükədən uzaqlaşırsan. ancaq indiki stress vəziyyətləri bəzən aylar illər çəkə bilir. bundan başqa ölüm təhlükəsi üçün programlanmış beynimiz indi ölümlə üzləşmədiyi üçün hər xırda poxu ölümlə üzləşirmiş kimi ciddiyə alır. imtahandan kəsiləndə elə reaksiya veririk ki, sanki, dünyanın sonu gəlib və ölmək üzrəyik. modern həyatımızda bizi narahat edən şeylərin əksəriyyəti beynimiz tərəfindən şişirdilir. çünki bunun üçün programlanıb.
çıxış yolu nədir bəs? məncə indi o səviyyəyə qədər inkişaf etmişik ki, özümüzə təbiətin bizim üçün müəyyən etdiyi həyat şəraitini yarada bilərik. bu heç də binalardan çıxaq, silahsız, alətsiz meşəyə və ya mağaraya gedək demək deyil. sadəcə bir qədər baş sındırıb, bədənimizə ən uyğun sosial quruluşu, və şəraiti yarada bilərik. məsələn çalışa bilərik insanlar "təbii" dəstələr şəklində yaşasın, iri şəhərlərdəki anonimlik və bunun gətirdiyi komfortu aradan götürə bilərik. bundan başqa iş saatlarımızı azalda bilərik, və iş yerlərimizi bir qədər daha hərəkətli edə bilərik. ailə quruluşu məhv edəcəyimiz ilk şeylərdən olmalıdır. ki buna instinktiv olaraq başlamışıq. bəlkə nə vaxtsa edit verib əlavələr edərəm. məncə bu nöqtədən sonra insanlığın cəmiyyət olaraq sürətli inkişafına ehtiyac yoxdur. həm kim bilir, bəlkə öz təbiətimizi başa düşərək yaşamağımız bizim qarşımızda yeni bir mərhələ açacaq?