uşaqsızlıq

bir fərdin hər hansı səbəbdən uşağa sahib olmamasıdır. səbəblər müxtəlif olsa da əsasən iki qrupa bölərdim: uşaq istəyib, uşağa sahib ola bilməmək və uşaq istəməmək. uşaq istəyib uşağa sahib ola bilməmək, əslində uşaqsız deyəndə ağıla ilk gələn şeydir. məsələn, cinsi aparatda ya da ümumi bədəndə uşağın doğulmasını, yumurtanın mayalanmasını əngəlləyəcək nə isə problemin olması, iradəsizlik, uyğun partnyorun olmaması, maddi, sosial çətinliklər, qocalıq və s. eyni ilə uşaq istəməmək də müxtəlif səbəblərdən ola bilər. bu barədə daha ətraflı yazacam. uşaq istəməyib uşaqsız olmaq ingiliscə childfree sifəti ilə daha uyğun ifadə oluna bilir. ancaq təəssüf ki, dilimizdə bu mümkün deyil. ən azından mən belə bir söz tapmadım.
uşaq istəməməyə əsas səbəblərdən biri məsələn uşaqları sevməmək ola bilər. banal səslənir, ancaq bu doğrudur. incə səslə diqqət və qayğı tələb edən körpələrə yardım etmək bioloji proqramımızda nə qədər dərin kök salmış olsa da, heç də hər kəs bu hissi keçirmir. körpə uşağı şirin görməyən, uşaq yanında narahat olan insanlar var. belə insanlar adətən özləri üçün də uşaq istəmirlər.
uşağın gətirdiyi məsuliyyətdən qorxmaq da əsas səbəblərdən biridir. düşünün, 9 ay hazırlıq, 2-3 il yuxusuz gecələr, natəmiz, səs-küylü ev, ən azı 18 il uşağının elədiyi hər poxun sənin birbaşa məsuliyyətində olması və s. hətta qadın üçün bu daha ağırdır, hamiləlik həm fizioloji həm də mental stressdir. hamiləlikdən sonra əvvəlki gözəlliyini bərpa edə bilmək çox çətin olur bu da çoxunu depressiyaya sala bilər.
maddi səbəblərdən də uşaq istəməyənlər çoxdur. bunu uşaq istəyib ancaq maddi vəziyyəti pis olduğu üçün etməmək kimi düşünməyin. maddi vəziyyətin yaxşı olsa da, uşağın gətirdiyi əlavə yükdən imtina etmək kimi düşünün. almaniyada 18 yaşına kimi uşaq böyütmək təxminən 150min avroya başa gəlir. azərbaycanda bu rəqəm nisbətən daha kiçik olsa da yenə də aldığımız maaşa görə çoxdur. azərbaycanda uşağın qayğısına qalmaq 18 yaşdan sonra bitmir. çox adam uşağa qocalıq üçün investisiya kimi baxır, yaşlananda mənim qeydimə qalar deyə. bu birincisi etik bir şey deyil, sırf sənin qeydinə qalacaq deyə dünyaya əzab çəkə bilən bir canlı gətirirsən. bir başqa yandan dünyada mədəniyyət dəyişir və ya hər insan fərqli fikirdədir, uşağın sənin qeydinə qalmasından heç vaxt əmin ola bilməzsən. onun yerinə o 150 min avronu əlavə fonda atmaq daha sərfəlidir.
insanın çox zaman tələb edən arzularının olması da uşaq istəməməyə səbəb ola bilər. bunlardan ən başlıcası kariyera ola bilər. kariyerada yüksəlmək həmişə işdə həmkarlarından daha çox vaxt keçirməyi tələb edir. uşaqlı bir adam bunu ya edə bilmir, ya da uşağına diqqət yetirmir. bunu nəzərə alan adam uşaq istəməyə bilər.
biraz first world country problemi olsa da, ətraf aləmi düşünüb uşaq istəməyənlər var. hər insanın illik təxminən 9 ton karbon dioksid izi var. sənin 100% ekoloji enerji işlədən, hər yerə velosipedlə gedən, veqan, iki uşaq atası iş yoldaşın daha artıq nələr etsə də, həmişə səndən daha çox karbon izi buraxmış olacaq. dünyada həddindən çox insan var, və sayımızı azaltmağa başlamaq lazımdır.

əminəm ki, bundan daha başqa səbəbləri olanlar var. təəssüf ki, bu tip düşünən insanlar hətta nisbətən inkişaf etmiş, tolerant ölkələrdə də tərs baxışlara səbəb ola bilirlər. "indi istəmirsən, sonra çox arzulayacaqsan", "uşaq sənə baş vermiş ən gözəl şey olacaq", "düzgün adama rast gəlməmisən", "çox eqoist davranırsan" və s. kimi cavablara çox rast gəlinir. ancaq yavaş-yavaş bu normallaşdırılmalıdır. mən məsələn heç vaxt uşaq arzulamamışam. ancaq həmişə gələcəyimin qaçınılmaz bir parçası kimi görmüşəm. indi isə düşünürəm ki, başqa bir yol var. əgər içimdə uşaq arzusu yoxdursa bunu ailəmə, cəmiyyətə görə etməyimin heç bir mənası yoxdur.

conda

python versiyalarını və paketlərini environment adlanan qruplarda cəmləyərək, sisteminizdə bir necə qrupu istifadə etməyinizə kömək edən open source, cross platform proqram. məsələn bir proyektdə sadəcə numpy və sympy * lazım olsun. və a adlı müştəri bu paketlərin sadəcə müəyyən versiyalarına icazə versin. onda a adlı environment yaradıb, orada sadəcə lazım olan paketləri yükləmək olar. b adlı müştərinin başqa tələbləri olduqda onda b adlı environment yaradıb ona lazım olan paketləri yükləmək olar. nəticədə bir maşında conda vasitəsi ilə hansı proyekt üzərində işləməyinizdən asılı olaraq iki (və ya daha çox) qrup python paketləri arasında dəyişə bilirsiniz.

gpt-j-6b

Keçən il süni intellekt sahəsi ilə maraqlananları performansı ilə heyrətləndirən gpt-3-ün test edə biləcəyiniz kiçik versiyası. gpt-3-ün ən böyük modeli 175 milyard parameterli neyronal şəbəkədir, performansı gpt-j-dən daha yaxşı olsa da, hələlik hamı istifadə edə bilmir. bunu isə istədiyiniz kimi istifadə edə bilərsiniz. 6 milyard parametrli şəbəkədir. gpt-3-ün eyni ölçüdəki şəbəkələri ilə oxşar performans göstərir. sizin üçün kod yaza bilər, yazdığız cümlələri tamamlaya bilər, suallarınıza cavab verər və s.
1. web demo da tez bazar təcrübələr apara bilərsiniz,
2. google colab notebook da biraz daha dərindən araşdıra bilərsiniz.

proqramlama bilənlər, məsələn, promt-da bunu yaza bilərlər:
"def return_smallest_number(list_of_numbers):"
hər dəfə təsadüfi cavab gəlir. Məndə belə bir şey gəldi:
"
def return_smallest_number(list_of_numbers):
----minNum = 0
----for num in listOfNumbers:
--------if num < minNum:
------------minNum = num
------------print minNum
----return minNum"
bəllidir ki, stackoverflow səhifəsini əzbərləyib və hərdən sanki kimsə orda sual verirmiş kimi cümlələr yazır. Ancaq diqqətinizə çatdırım ki, birə-bir öyrəndiyi məlumatları vermir, təsadüfən uydurur. Əgər həmin ifadələri stackoverflowda axtarsanız tapmazsınız. Bunun original github versiyasında hələ nə tip cavab axtardığını nümunələrlə təqdim edə bilirsən. Onda belə axmaqlıqlar baş vermir.

insanın içindəki dərin boşluq

sevgilinlə birlikdə olduğun bir partidən sonra bir başqa hiss olunar.
(bax: içkili ikən yazılan entrylər)
birlikdə olduğun partnerindən kifayət qədər razı olarsan. münasibətinizin səni narahat edən tərəfləri çox az olar. di gəl ki, yenə də nələrsə səni partidə ətrafa boylanmağa məcbur edər. başqalarının sənə toxunması, baxması içindəki boşluğu daha da dərinləşdirər. halbuki bu insanlarla birlikdə olsan, indiki münasibətindən daha tez bezərsən. bundan adın kimi əminsən, hətta o insanları tanımasan belə bundan əminsən. ancaq yenə də digər tərəfə boylanırsan. sevgilinin ən xırda hərəkətləri səni səbrsizləndirir, əsəbləşdirir, emosional reaksiya verirsən.
bu hissdən qurtuluş yoxdur deyəsən.

qəhvə dəmləmək metodları

ilk baxışdan sadə görünən bir problemi həll etmək üçün ortalığa atılan metodlardır. Bəhs etdiyim problem kofenin suda çətin həll olmasıdır. təxmin edilik ki, efiopiyada kofe dənələrini yeyən keçilərin gecələri oyaq qalmasını müşahidə edən yerlilər, bu bitkinin möcüzəvi sirrini kəşf etmişlər. sonra kiminsə ağlına dənələri qızartmaq gəlir ki, bu da arzulanan təsiri daha da artırır. Kofedən içki hazırlamaq istəyəndə isə, insanlar bir problemlə rastlaşırlar. Üyüdülmüş kofe suda çətin həll olur. beləcə bəlkə də min il davam edən təcrübə və kəşflərə start verilmiş olur. Bir neçə metod tapılır ki, yuxarıdakı entrydə kifayət qədər yaxşı sadalanıb. Bəziləri filter tədbiq edir, bəziləri sırf mexaniki yolla dəmlənmiş kofedən tozunu süzür. Bəziləri deyir suyu 11 atmosfer təzyiqdə 25 saniyə üyüdülmüş kofenin içindən keçirək, kofein həll olsun, ancaq acı-turş dad mayeyə keçməsin. türklər deyir fuck it, kofeni elə narin üyüdək ki, toz olduğunu heç hiss etməyək. hər metodun özünün müsbət və mənfi cəhətləri var. şəxsən mən deyəsən nescafe 3-ü birində ilə başladığım kofe təcrübəmi sonda yenə hazır kofedə bitirəcəm.
15 il qabaq mırta nescafe alıb içmişdim, şirin südlü dadı çox xoşuma gəlmişdi. almaniyaya gələndə tələbə yoldaşlarımla kofe içməyə gedəndə kofenin zəhər kimi acı dadını hiss edəndə şok keçirdim. bunu necə içirsiz deyə, dostlarımdan soruşanda dedilər bu kofe maşını yaxşı deyil. əsl kofe yaxşı olur. beləcə mən də 7-8 ildir əsl kofenin dadına baxmaq üçün hər fürsətdən istifadə edirəm. yuxarıda sadalanan metodların hamısını yoxlamışam. işin kuliminasiya nöqtəsi otaq yoldaşımın espresso maşını oldu. adam espresso maşınına 2000 avro pul vermişdi. kofe üyüdən maşına isə təxminən 1500 avro. təbii ki, daha bahalı daha keyfiyyətli maşın ala bilərsiniz, ancaq otaq yoldaşımın maşını hətta biraz professional səviyyədə kofe dəmləməyə də yarayacaq maşınlardan idi. maşın deyirəm, hər şey manual idi. yəni kofeni özün üyüdüb, özün səbətə qoyurdun. kofenin səbətdə düzgün yayılmasına, təzyiqə özün baxmalı idin. maşın sadəcə səbətə sən istədiyin qədər təzyiqlə sən istədiyin müddətdə və temperaturda su vururdu. single shot espresso üçün adətən 8 gram üyüdülmüş kofe, 94 dərəcədə su, 11 atmosfer təzyiq və 20-25 saniyə dəm lazımdır, ancaq bu rəqəmləri zövqə görə biraz dəyişmək olar. digər kofe növlərinin, cappucino, americano, latte və s. hamısının bazasında espresso var. otaq yoldaşımın espresso maşınında təcrübə yığmaq mənim kofe ilə bağlı bütün suallarıma cavab verəcəkdi, və verdi də.
bir il, fasilələrlə, günə ən azı 2-3 dəfə espresso hazırladım. yuxarıda qeyd etdiyim rəqəmlərlə biraz təcrübə etdim. hansı şərtlərdə daha yaxşı kofe alınır, yoxladım. bu arada çoxları üçün yaxşı kofe anlayışı fərqli ola bilər. mənim üçün bu kifayət qədər güclü təsiri olsun, acı olsun ancaq turş olmasın. Biraz özünə güc versən, nə bilim 5-10 il tibetdə meditasiya edib, fokus bacarığını artırsan, hardasa şokolad tamını da hiss edə bilərsən, ancaq məndə çox da alınmayıb. Bəli bir illik təcrübəmdən sonra deyirəm ki, mənim üçün * instant kofe yəqin ki, ən yaxşı kofe dəmləmək metodudur. səbəbini belə qeyd edərdim.
espresso maşını ilə hazırladığınız kofe həmişə yaxşı olmur. tam istədiyiniz kimi, kofe dəmləmək yüksək diqqət və dəqiqlik tələb edir. onu hazırlayana kimi adam yuxudan ayılır. məndə kofe üyüdəni işə salmaqdan maşının tam təmizlənməsinə qədər 4 dəqiqə yarım vaxt alır. təbii ki, əgər maşın əvvəlcədən 20 dəqiqə qızdırılıbsa. bundan başqa düşünürdüm ki, bahalı espresso maşınının sosial tərəfi də yaxşı olar. ancaq mənim qonaqlarımdan heç biri onlara verdiyim kofenin əslində 3500 avroluq avadanlıqdan çıxdığını hiss etməyib. əksinə uzun çəkməsindən şikayətləniblər.
indi isə biraz hazır kofedən danışım ki, nəyə görə mənə bu qədər uyğun olduğunu başa salım. xatırladım ki, kofedən içki düzəltməkdə ən böyük problem, kofenin suda pis həll olmasıdır. ancaq hazır kofe suda tam həll olur. buna necə nail olurlar? adətən kofe yuxarıda göstərilən metodların biri ilə dəmlənir. yəqin ki, nəhəng espresso maşınları ilə. sonra isə bu məhlul xüsusi texnika ilə dehidrasiyaya məruz qalır. ya kofe buxarı, qızdırılıb sudan ayrılır, ya da xüsusi kimyəvi metodlar istifadə olunur. nəticədə tamamilə suyunu itirmiş kristallar yaranır ki, su ilə təmas edən kimi həll olurlar. hazır kofe adi kofe dənələrindən daha ucuz olur. hazırlanması üçün heç isti suya belə ehtiyac yoxdur. əgər yaxşı markadan alsanız heç turşluğunu hiss etməzsiniz. istədiyiniz kimi də dozasını seçə bilərsiniz. hazır kofenin dozasının az olmasından gileylənmək mənasızdır, çünki, sadəcə daha çox kofe əlavə edə bilərsən. ola bilər ki, siz dadından şikayətlənəsiniz, ancaq bu entrydə çatdırmağa çalışdım ki, kofenin müxtəlif növlərini kifayət qədər intensiv yoxlamış biri olaraq deyim ki, dad fərqini hiss etmək çətindir. hiss etsən də, espresso maşını alacaq və istifadə edəcək qədər fərq deyil. bahalı espresso maşını almaq maddi cəhətdən öz dəyərini ancaq 5 il falan işlədəndən sonra göstərir, əgər ancaq evdə kofe içməyə qərar versəniz. yox əgər yaxşı kofeni arada dost tanışla görüşəndə içməyi sevirsinizsə, adi gündəlik kofein ehtiyacınızı başqa yollarla ödəyirsinizsə, onda espresso maşını almağa dəymir.

empatiya

düzgün əxlaqi qərarlar qəbul etmək üçün heç də əl-verişli baza deyildir. qısaca bu onunla bağlıdır ki, tək bir şəxsin çəkdiyi zülmü hiss etmək insanlar üçün daha asandır, nəinki milyonların çəkdiyi zülmü hiss etmək. hər hansı bir konkret şəxsin başına gələn faciəvi hadisə tezliklə bütün dünyada xəbərlərə yayılaraq hamıda empatiya hissi yarada və diqqət və kömək cəlb edə bilər, lakin dünyanın bir kasıb bölgəsində milyonların kasıblıqdan, xəstəlikdən əziyyət çəkməsi eyni dərəcədə şiddətli empatiya hissi oyatmadığı üçün diqqətdən kənarda qalır.
Ursula Le Guinin The Ones Who Walk Away From Omelas hekayəsi bənzər mövzunu ələ alır. 4 səhifədir.

almaniyada tәlәbә hәyatı

yəqin ki, digər ölkələrdə ki, tələbə həyatından fərqlənmir. bu entrydə yazacaqlarım təkcə almaniya yox, digər ölkələrə də aid ola bilər. ömrümün 9 ilini tələbə kimi almaniyada keçirəndən sonra bir iki kəlima yaza biləcəyimi düşünürəm.
əksər alman universitetlərində təhsil pulsuzdur. bundan əlavə mühəndislik və təbiət elmləri ixtisaslarına qəbul rəqabətsizdir. yəni müraciət edənlərin sənədləri qaydasındadırsa, qəbul olunurlar. bu təbii ki, tələbat yüksək olan ixtisaslarda qeyri mümkündür və müəyyən rəqabət qaçınılmazdır. iqtisadiyyat, hüquq, tibb, psixologiya və s. ixtisaslara həddindən çox adam müraciət edir və universitetlər ən yaxşıları seçməyə məcburdur. mən fizika oxumuşam, və fizikaya qəbulda məhdudiyyət yox idi. tələbə həyatından danışmazdan əvvəl qeyd etmək istədiyim başqa bir məqam var. əksər alman universitetlərində davamiyyətin yoxlanılması qadağandır. yəni müəllimin hər hansı bir yolla tələbənin dərsdə olub-olmamasını yoxlaması və buna nəzərən tələbəyə qiymət verməsi qadağandır. almanlar self-study təliminin tərəfdarıdırlar. yəni sən özün özünü oxumağa məcbur etməlisən. bu mənə ilk baxışdan qeyri adi, ancaq yaxşı təsir bəxş etmişdi. ancaq 9 illik tələbəlikdən sonra əgər davamiyyət yoxlanılsa idi bəlkə daha tez bitirərdim deyə düşünürəm. qəbul məhdudiyyətinin və davamiyyətin olmamasını qeyd etməklə bu entrymi iki alt paraqraflara ayıracam.
universitet tərəfindən məsləhət görülən tələbə həyatı
tələbəyə hər semesterə 30 kredit yığmaq məsləhət görülür. bu sürətlə bakalavrı 6 semesterə, yəni 3 ilə bitirmək mümkündür. qeyd etməliyəm ki, universitetin gözündə 30 kredit 60 saatlıq iş həftəsinə bərabərdir. hər dərs üçün qazanacağın kredit sayı ilə birlikdə həm də ideal halda həftədə neçə saat məşğul olacağın barədə məlumat verilir. bu məşğulluq təkcə mühazirə və məşğələlərin müddəti deyil, həm də dərsdən əvvəl hazırlıq, dərsdən sonra təkrar, ev tapşırıqlarına lazım olan vaxt və nəhayət imtahan hazırlığına lazım olan vaxtı əhatə edir. 1 kredit təxminən həftədə iki saat iş deməkdir. 30 kredit müxtəlif ixtisaslarda müxtəlif sayda dərslərə bərabər ola bilər. mən fizika riyaziyyat oxumuşam deyə, mənim dərslərim ağır olub. hərəsi 6, 8 ya da 10 kredit verib və semesterə 3-4 dərs götürmüşəm. nə qədər hamı "there is no fun in germany go back to your work" desə də, universitet tələbələrə dərsdən başqa şeylərlə də məşğul olmağa ciddi imkanlar yaradır. məsələn hər institutun tələbələrdən ibarət könüllülər komandası olur. bu komandalar universitetdən müxtəlif partilər, eventlər falan qeyd etmək üçün maddi vəsait alırlar. bizim komanda məsələn semesterə ən azı iki dəfə böyük parti keçirirdi, dj falan çağırırlar, pulsuz içkilər və barbeque olur. bundan başqa hər həftənin birinci günü mühazirə zalında kino təşkil edirlər. bu tələbə komandasının özünün idarə etdiyi kiçik bir kafe də var idi. Kafe dərslər arası istirahət üçün əladır, divan kreslo, müxtəlif oyunlar, yaxşı kofe və s.
bakalavr sertifikatı üçün 180, master üçün 120 kredit lazım olur. əksər üniversitetlərdə bakalavrın 20, masterin isə 10 kredit xalı qeyri ixtisas sahəsi üçün rezerv edilib. bu o deməkdir ki, tələbə bakavr sertifikatı üçün 20, master üçün isə 10 kredit xalını öz ixtisasına bir başa aidiyyatı olmayan dərslərdən qazanmalıdır. məsələn fizika oxuyanlar riyaziyyat dərslərinə girə bilər, hansısa dil kursuna yazıla bilər və ya hər hansı bir workshop-da iştirak edə bilər. edə bilər deyəndə, bu zəruridir, yoxsa bakalavr sertifikatını qazanmaq olmur. bunu qeyd etməyi zəruri hesab edirəm, çünki bu universitetin tələbə həyatını rəngarəngləşdirmək üçün etdiyi bir addım kimi görürəm.
hər vilayətin özünün tələbələr üçün çalışan studierendenwerk deyilən qurumu olur. bu qurumlar bir başa vilayətin senatından maddi dəstək alır və yeməkxanalar, yataqxanalar və tələbə həyatının maddi, mənəvi, psixoloji tərəflərinin dəstəyindən sorumludur. yeməkxanalar günorta yeməyini yemək üçün idealdır. adi restoranda 15-20 avroya yeyə biləcəyin yemək içkini, yeməkxanada 5 avroya yemək olur. şəhərdə 350-400 avroya ancaq shared flat tapa bildiyin halda, tələbə yataqxanalarında 200-250 avroya single apartment kirayə götürə bilirsən. bundan başqa bu qurumların mədəniyyət bölmələri tez-tez müxtəlif turnirlər, quizlər, partilər təşkil edir. tələbələrdən ibarət xorlar, orkestrlar, qruplar yaradır, teatr oyunları, film festivalları, poetry slams, digər şəhərlərə, dağ və meşələrə exkursiyalar təşkil edirlər. digər tərəfdən məsələn korona pandemiyası vaxtı tələbələrə maddi yardımlar edildi. 24 saat açıq olan, psixoloji dəstək və ya suicide prevention xidmətləri var. belə bir qurumda yataqxana tutoru kimi 1 ildən çox işləmişəm. mərkəzləşdirilmiş eventlərdən, turnirlərdən əlavə, biz tutorlara da illik 400 avro büdcə verilirdi ki, biz də öz yataqxanamızda eventlər təşkil edək, oyunlar oynayaq və s. mən tez-tez barbeque edirdim, tələbələrimizə pulsuz yemək və içkilər paylayırdım, halloweendə pumpkin carving festival təşkil edirdik.
yataqxanalarda tutorlardan başqa tələbələrin özünü idarə qurumları da var ki, könüllülərdən ibarət komadalardır. məsələn bizim yataqxananın komandasının ixtiyarında bir bar, idman zalı, volleybol meydanı, 3 barbeque, 4-5 stolüstü tenis stolu və özümüzə aid ofisimiz var idi. idman zalının bütün avadanlıqlarını özümüz almışdıq və tələbələrin istifadəsinə verilmişdi. voleybol meydanının təmizliyi, qumunu, torunu təzələmək, barda eventlər təşkil etmək, içki almaq, avadanlıqların təmizliyinə, vəziyyətinə nəzarət etmək, həmçinin bütün bunların buxalteriyası ilə məşğul olmaq hamısı bizim komandanın öhdəliyində idi.
diqqət edənlər yəqin görür ki, bu könüllü komandaları yaratmaqda məqsəd, tələbələrə nəinki əylənməyə, həmçinin biznes, hüquqi və liderlik məsələlərində təcrübə yığmağa imkan verməkdir. əgər bənzər sistem azərbaycanda yoxdursa, mütləq tezliklə yaradılmalıdır.
real nümunə, mən
almaniyadakı ilk 2 ilimdə maddi cəhətdən çoxda problemim olmadığı üçün semesterə 30 kreditimi yığa bildim. sonra həftədə 20 saat işləməyə başladım və hər şey dəyişdi. çox adam deyir ki, 20 saat nədir ki, həftə sonu işlə, qalan vaxtı dərslərinlə məşğul ol. ya da hər gün dərsdən sonra 4 saat işlə həftəyə 20 saat yığarsan. reallıqda işləməyə başlayarkən insan bir çox problemlə üzləşir ki, yuxarıda yazdığım senarilər praktiki olaraq mümkünsüz olur. belə ki, ilk semesterlərinizdə böyük ehtimal ancaq restoran və kafelərdə iş tapa biləcəksiniz. belə işlərdə adətən baxımlı görünmək və mehriban olmaq bəs edir. ancaq problem odur ki, nadir hallarda bir restoran sizi yarım gün işlətməyə razı olar. yəni restoranda işləyirsinizsə 10-11 saatlıq iş gününə öyrəşməlisiniz. həftə sonuna gəldikdə isə, adətən tələbə işçilər arasında həftə sonu üçün rəqabət olur. yəni hamı həftə sonu işləmək istəyir, ona görə də həftə sonları iş tapmaq çətin olur. ixtisasınızdan asılı olaraq, biraz yuxarı semesterlərdə başqa sahələrdə iş tapa bilərsiniz. belə işlərdə yarım günlük işləmək daha realdır. ancaq real olmayan tərəfi, hər gün 5 saat çox da həvəsin olmayan mental iş görüb, qalan vaxtlarda dərslərini oxuyub yeni bir şey öyrənməyə çalışmaq real deyil. hər bir insan gün ərzində cəmi 3-4 saat real produktiv mental iş görə bilir. digər vaxtlarda rutin işlərlə məşğul ola bilərsən, ancaq rutin olmayan mental iş, məsələn yeni bir şey öyrənmək, ya da qərarlar vermək, çox nadir insanlarda 3-4 saatdan çox davam edə bilər. uzun sözün qısası, çalışın təhsiliniz boyunca işləməyin, ya da sırf təcrübə üçün işləyin. həm işləyib, həm də dərsləri vaxtında bitirmək çətindir.
davamiyyətin yoxlanılmaması, 19-20 yaşlı orta statistik bir gənc üçün həddindən çox məsuliyyətdir. valideynlərlə birlikdə yaşamağın rahatlığından və rutinliyindən təzəcə ayrılan bir adam məncə nadir hallarda özünü həftədə 60 saat universitetə həsr etməyə məcbur edə bilər. mən edə bilmədim və bir çoxları da edə bilmir. dərslərə girirdim, ancaq onları təkrar etməyə ya da növbəti dərslərə hazırlaşmağa həvəsim olmurdu. ev tapşırıqlarını da əksər hallarda minimal zəruri miqdarda edirdim. semesterin ortalarına doğru bəzi dərslərdə yaxşı bilgilərim yoxdur deyə, o dərsləri atmalı olurdum. nəticədə işləməyə başlayandan sonra semesterə 30 deyil də ancaq 10-15 kredit yığa bildim. bundan başqa düşünürəm ki, bəlkə də fizika kimi ağır fənn oxumaq üçün kifayət qədər iti zəkam yoxdur. Universitet həyatım boyu, verilən tapşırıqlara nəzərdə tutulandan daha çox vaxtım gedib. universitetə qəbulda məhdudiyyət olsa idi, bəlkə daha başqa ixtisas seçib, daha rahat oxuya bilərdim.
mən demək olar hər həftə sonunu yataqxanamızın barında könüllü işləməklə keçirmişəm. peşman deyiləm, hər həftə yeni bir insanla tanış ola bilmək şansının verdiyi həyacan aludəçilik yarada biləcək səviyyədədir. bu həyacanın təbii ki, seksual elementi də var, ancaq mən mübahisə edərəm ki, təkcə seks ehtimalı məni hər həftə sonu 10 saat könüllü iş görməyə məcbur edə bilməzdi. məktəb illərində də insanlarla yaxşı yola getdiyimi xatırlayıram. ancaq barda işləmək mənə o vaxta qədərki ünsiyyətlərimin hamısından daha çox şey öyrətdiyini düşünürəm. bir də ki, qara ciyərimi alkoqolla tanışdırdı. 10 saat içmədən dayanmaq çətindir. hər semester yataqxanamıza 150-yə yaxın erasmus tələbəsi gəlirdi. dünyanın müxtəlif yerlərindən, müxtəlif ixtisaslar. adətən sakit, introvert biri kimi tanınan mən, tez-tez evinə qonaq çağırır, gəzintilərə çıxır, yeyir-içirdim. sosial həyatı universitet və işlə birləşdirmək ancaq yuxunu azaltmağın bahasına reallaşa bilərdi. nə qədər ekstremal tələbə həyatı yaşadığımı düşünsəm də, erasmus tələbələrinin yaşadığı həyat daha ekstremaldır. adamlar həftənin 3 gecəsini klublara gedir, yerdə qalan vaxtlarda öz aralarında içib əylənirlər. məncə bu tip həyat narkotik vasitələrsiz mümkün deyil. doğurdan da kokain, speed, lsd bizim tələbələr arasında çox yayğındır. narkotik demişkən, əgər techno xoşlayırsınızsa və siyasi olaraq sol yönümlüsünüzsə berlin kimi böyük şəhərlərin gecə həyatında kifayət qədər əylənəcəksiniz. berlinin klubları çox məşhurdur və bəzilərinə girə bilmək, ya da girmiş olmaq status simvoludur. insanlar saatlarla sırada gözləyir, bəziləri 4-cü gün günorta sırada dayanıb, peçatı qollarına alandan sonra 2 gün duş qəbul etməyib altıncı gün gedirlər kluba. bütün bunlar əsl kult halını alıb, ancaq bəyəndiyiniz bir şey ola bilər.
yekun olaraq tələbə həyatınız sosial olaraq çox zəngin ola bilər, ya da bütün vaxtınızı sırf dərslərə verə bilərsiniz. balans tapmaq təbii ki, yaxşıdır, ancaq çox çətindir. istənilən halda yoxlamağınızı məsləhət görürəm.

10 noyabr 2020 azərbaycanın ıı qarabağ müharibəsində qalib gəlməsi

xalq olaraq əhval ruhiyyəmiz sinusoiddir dedirtmişdir. içi mən qarışıq hamı, dron videosu görəndə orqazm olur. elə ki, shushan stepanyan ütü ilə çəkilmiş, tank vurulma videosu paylaşır giririk yerin dibinə. biraz başa düşmək olar, soyuqqanlı olmaq çətindir. ancaq xahiş edirəm bir dəfə emosionallığı kənara qoyub bir olanları fikirləşin. əldə olunan nəticə müsbətdir yoxsa yox? müsbət olduğu axı danılmazdır! heç bir müharibədə heç bir tərəf hər istədiyinə nail olmur. bir il əvvəl qarabağı niyə azad etmirdik? bu suala bir cavab verməyə çalışın. böyük ehtimal cavab rusiya qoymazdı olardı. ancaq daha doğru cavab isə, beynəlxalq siyasi vəziyyət imkan vermirdi. indi də o müqavilədə daha sərt şərtlər qoymağımıza beynəlxalq siyasi vəziyyət imkan vermədi. xalq çox da istəsin erməniləri ordan qovmaq. axı bu alınan şey deyil! və yaxşı ki də deyil! siz elə bilirsiniz dövlətimizin tam rahat qərar vermək iradəsi var? o iradədən heç rusiyada da yoxdur. rusiya bu gün desə ki, qayıdın 27 sentyabrdakı təmas xəttinə yoxsa dərbənddən girib gedəcəm qarabağa. sizcə nə baş verəcək? buna getməzlər axı. gündəlik həyatımızda necə ki, tam sərbəst deyilik, bizim sərbəstliyimiz başqalarının sərbəstliyinin başladığı yerdə bitir, eləcə də ölkələr də tam sərbəst qərarlar qəbul edə bilmirlər. bu normaldır və burda sentimentallığa heç bir yer yoxdur. hər bir oyunçu əlində olan kartlar qədər oynaya bilir. 20-ci əsrin əvvəlində sovet qoşunları qarabağa girib erməni üsyanını yatıranda, azərbaycanın lehinə qərar verdilər. 90-cı illərdə elçibəy onları azərbaycandan çıxaranda onlar ermənilərin lehinə qərarlar qəbul etdilər. hamı vəziyyətə görə oynayır.

45 gün ərzində sanki malibu istirahətində olan müxalif media təzədən işə başlayıb. hakimiyyətin bu sazişi imzalamağına qəti qarşı çıxırlar. millətin həssas yerindən istifadə etmək istəyirlər, 20 yanvar hadisəsini yada salırlar. təəccübləndikmi? xeyr! normaldırmı? bəli! ümumiyyətlə gürcüstan, ermənistan misalından sonra qərbpərəst müxalifətdən tamamilə qorxmağa başlamışam.

bu münaqişə yəqin ki, burda bitməyəcək. sülh olması əladır da, problemli bölgənin yoxa çıxması, nə rusiyaya, nə türkiyəyə, nə də qərbə maraqlıdır. ani məğlubiyyət yəqin ki, ermənistanda daha millətçi siyasətçilərin hakimiyyəti ələ keçirməsinə gətirib çıxaracaq. xaricdəki diaspora ermənistan üçün daha ciddi çalışmağa başlayacaq. rusiya türkiyəni də bura buraxmaq bahasına həm azərbaycan torpaqlarına yenidən girmiş oldu, həm də ermənistana sugar daddysinin kim olduğunu göstərdi. sərf edəcəkmi bilmirəm. azərbaycanda isə iqtidarın da, müxalifətin də əlinə yeni "narrative" düşdü. hərə bunu öz xeyrinə işlətmək istəyəcək. məğlub olan tərəfin barışmaq istəməsi daha az ehtimaldır. bu təşəbbüs qalib tərəfdən gəlməlidir. ermənilər birinci müharibədən sonra bunu etmədilər. bizim indi buna şansımız var. yaxın illərdə realist səslənmir. ancaq məncə nə vaxtsa sülh olmağını azca da istəyən insan indidən xırda da olsa addımlar atmalıdır. bəlkə nə vaxtsa erməni millətçiliyinin də təsirini azaltmış olarıq.
yenə xəyallara daldım deyəsən.

P.S. bir də ki, sosial mediada bu temadan yavaş-yavaş uzaqlaşın. Gedin modellərin götünə, ya da six pack-larına baxın, ancaq siyasət barədə oxumayın. maraqlısı və qorxulusu odur ki, sosial media sizə görmək istədiyinizi yox, hirslənib reaksiya verdiyiniz içəriyi daha çox göstərir. çünki məntiqlidir, xoşladığınız şeyə like qoyub keçərsiniz, ya da heç bunu da etməzsiniz. ancaq sizi qəzəbləndirən xəbəri başqaları ilə bölüşüb, şərh vermək ehtimalınız çoxdur. beləcə bu tip məlumatlar daha tez yayılır və sizə göstərilir.

ikinci qarabağ müharibəsi

azərbaycan əsgərinin tam qələbəsi ilə bitən müharibə. müharibə bitdi, məncə artıq məsələyə kənardan baxıb, şərhimi bildirə bilərəm. humanitar və hüquq baxımından ən yaxşı kompromisin tapıldığına inanıram.
(bax: igid odur basdığını kəsməyə)
əgər döyüşlər davam etsə idi və erməni əhali tamamilə qarabağdan getsə idi, doğurdan da bu bir humanitar fəlakət olacaqdı. nə qədər milli qisas hissimizi doyursa da.
bu anlaşmanın gətirdiyi babat bonus var ki, o da naxçıvanın blokadasının qaldırılmasıdır.

gələk indi elephant in the room-a. müqaviləyə bir daha nəzər yetirdim, orda dağlıq qarabağ ətrafı bölgələrdən erməni qoşunları qeyd şərtsiz çıxarılır. dağlıq qarabağın içindəki erməni hərbi texnikası və hərbi birləşmələri barədə isə bir şey deyilmir. çox güman ki, müqavilənin başqa xırda detalları var ki, ictimaiyyətə açıqlanmır. təxmin edirəm ki, orada erməni hərbi birləşmələri qalmayacaq. əksi məntiqsizdir, belə çıxır ki, ermənistanın da orda hərbi kontingenti yerləşdirilir? yoxsa, ölkələrimizin yeni xəritələri cızılmalıdır? məntiqsizdir, orada heç bir erməni əsgəri qalmayacaq.
xankəndi, xocalı, ağdərə bizə qayıtmalı idi deyənlərə gəldikdə isə, bircə onu demək istəyirəm ki, o bölgələr bizə qayıtdı zatən. bütün qaçqınlara haradan çıxarılıbsa ora da yerləşmək hüququ veriləcək. o cümlədən dağlıq qarabağın azərbaycanlı əhalisinə. başqa nə istəyirdiniz? erməni əhalinin o bölgələrdən getməyini? mümkün olan şey deyil axı. bu on illiklərlə bizim üstümüzdə ləkə kimi qala bilərdi.
P.S. cavid ağanı təkrarlamaq istəmirəm, ancaq mən də bu aydan b2 rus dili kursuna yazılmışdım. tam yerinə düşdü. sizə də məsləhət görürəm. swh