beata beatrix

tesadüf seni önüme çıkarmasaydı, gene aynı şekilde, fakat her şeyden habersiz, yaşayıp gidecektim.
ruminatordan youtube’dakı o videoya, sevgilərlə…

təsadüfən izlədiyim bir belgeselde tanış olduğum o əsər və hekayəsi;

rəssam dante gabriel rossettinin beata beatrix əsəri— bu rəsm, rəssamın həyatının eşqini, rəsmlərinə ilham verən insanı itirməsindən doğan ağrını o qədər dərindən göstərir ki…
narıncı saçları və incə, sümüklü üzü ilə elizabeth, ərinin əsərləri üçün modellik edirdi. amma həyat bəzən çox qəddar olur. afyon( haşhaş bitkisindən əldə edilən narkotik maddə) asılısı olan elizabeth bir gün həddindən artıq dozadan həyatını itirir, rossettinin isə həyatı bir anda alt-üst olur.

rəssam, öz içindəki bu dağıdıcı itkini ifadə etmək üçün dante alighierinin “ La Vita Nuova” əsərindəki beatrice obrazını istifadə edərək, həyatının eşqini — elizabethi ölümsüzləşdirməyə qərar verir. onu həmişə göyərçinə bənzədirdi, və elə buna görə də, “Beata Beatrix” əsərində qızıla çalan bir göyərçinin ağzında haşhaş bitkisini daşıdığını görürük. elizabethin ölümünə yol açan o bitki..

əsərin sağ tərəfində, yuxarıda günəş saatı — beatrice-in, əslində isə elizabethin ölüm vaxtını göstərir. sol tərəfdəki mələk qadının incə ruhunu tutur, sağdakı dante isə, sevdiyi insanı itirməyin o ağır iztirabını yaşayır. elə bir acı ki, onu yalnız yaşayan bilər.
beatrice-in əslində elizabeth olduğu kimi, dante də əslində rossettidir. rəssam sevgilisini həmişə canlı, rəngarəng çəkərdi. amma bu əsərdə beatrice o solğun bədəni və çökmüş gözləri ilə ölümün eşiyindədir.

rossetti sevgisini elə bir səviyyədə yaşayıb ki, bu tabloya baxanda, onun nə qədər dərindən sevdiyini anlamaq çox asandır. onun çəkdiyi hər əsər, bir sevginin nə qədər təmiz, nə qədər saf və nə qədər sonsuz ola biləcəyini göstərir. hər bir detal, rossettinin ürəyindən fırçaya, ordan da tablolarına axır. onun sevgisinə, itkisinin yaratdığı iztirabına bu əsərlərə baxarkən şahid olmaq mümkündür.

rossetti sevgilisinin obrazını dəfələrlə əsərlərinə köçürüb, hər dəfə onun gözəlliyini və ruhunu yenidən canlandırmağa çalışıb. bu rəsmlərə baxanda, bir insanın nə qədər saf, təmiz və dərin sevə biləcəyini anlamaq o qədər asandır ki…
sanki hər fırça zərbəsində elizabethə olan sonsuz sevgisi, onu itirməyin verdiyi ağrı ilə birləşib. onun bu sevgisi, heç vaxt ölməyəcək, heç vaxt unudulmayacaq qədər güclü idi. rəssamın sevgilisinə ithafən yaratdığı rəsmləri görmək belə, kifayər edir ki, bunu ürəyində hiss edəsən.
sevgisini bu qədər gözəl ifadə edən Rossetti üçün saygı duruşu o7

neyləyim

alagözlüm səndən ayrı gecələr
bir il kimi uzun olur, neyləyim..
belə deyib nigar rəfibəyli.

bir çox mənbələrdə alagözlüm adı ilə məşhur olan, əslində isə adı neyləyim olan bu nəğmənin yaranması ilə bağlı müxtəlif faktlar və versiyalar mövcuddur. onlardan birində qeyd olunur ki, bu mahnının sözlərini nigar rəfibəyli xəstə yatağında olarkən yazıb. digər bir versiyaya görə isə yazıçı anarın bu mahnının ərsəyə gəlməsində rolu olmuşdur; o, dostu emin sabitoğludan bu mətnə musiqi bəstələməsini xahiş edib. lakin bütün bu versiyalar içində bir fakt dəqiqdir ki, bu mahnının sözləri nigar rəfibəyli tərəfindən, onun sevimli həyat yoldaşı rəsul rzaya həsr edilib. elə mahnıda xitab olunan alagözlüm də rəsul rzadır.

rəsul rza və nigar rəfibəyli cütlüyü azərbaycan ədəbiyyatında yalnız qələmləri ilə deyil, həm də böyük sevgiləri ilə məşhur idilər. onların ömür yolu nağıl kimi keçmişdi; nağıl kimi maraqlı, keşməkeşli və sürprizlərlə dolu. həyatda və yaradıcılıqda qoşa addımlayan bu iki sənətkarı ölüm belə ayıra bilmədi. hər ikisi eyni ilin yüz günü ərzində dünyasını dəyişir. bu yüz gündə nə nigar rəfibəyli rəsulun ölümündən xəbər tutur, nə də rəsul rza nigarın xəstəliklə mübarizə apardığını öyrənir. elə “neyləyim” mahnısı da hüzün dolu həmin 100 gün ərzində yaranır.

lakin bu mahnıya qədər ömür yolunda 44 il birgə addımlayan nigar və rəsul bir-birinə yüzlərlə sevgi dolu sətir ünvanlamışdı. nigar rəfibəyli sovet dönəmində “xalq düşməninin qızı” sayılırdı. onun babası ələkbər bəy gəncədə tanınmış xeyriyyəçi, atası xudadat bəy rəfibəyli isə avropada təhsil almış ziyalı idi. azərbaycan xalq cümhuriyyəti dönəmində ilk səhiyyə naziri olmuş və gəncə şəhərinin varisi seçilmişdi. lakin xudadat bəy sovet rejimi dövründə repressiya edilərək güllələnir. nigar rəfibəyli bu illərdə bəy qızı olması səbəbindən çoxlu əzab-əziyyətlər çəkir. xalq düşməninin qızını sevmək və onunla ailə qurmaq isə o dövrdə cəsarət tələb edirdi.

gənc cütlüyün ilk tanışlığı 1931-ci ildə sabir bağı yerində yerləşən maarif evində keçirilən “əbədi gecə”də baş tutur. bundan sonra illərlə kino studiyasında birgə çalışırlar. ilk görüşdən üç il sonra, 1934-cü ildə cütlük nişanlanır və 1937-ci ildə ailə həyatı qurur. lakin bir neçə il sonra başlayan böyük vətən müharibəsi səbəbilə bu yeni ailə müvəqqəti olaraq ayrılır. rəsul rza ön cəbhəyə yollanır, nigar isə bakıda rəsulun həsrəti ilə gözəl şeirlər yazmağa başlayır. “neyləyim” nəğməsinin sözləri də o illərdə, nigarın rəsulu gözlədiyi uzun və həsrətli gecələrin birində qələmə alınır. görünür, elə buna görədir ki, bu mahnıda səmimi həsrət, iztirab və hüzün hiss olunur.



şeir 1950-ci ildə azərbaycan jurnalında çap edilir. gənc emin o zamanlar kitabxanada oxuyub, bəyəndiyi şeirləri qeyd dəftərçəsinə yazırmış və beləcə, neyləyim şeiri emin sabitoğlunun dəftərçəsinə düşən şeirlərdən biri olur. uzun illər yaddan çıxaraq bəstəsini gözləyir. anar və emin sabitoğlu dost olduğundan, bəstəkar tez-tez bu ailəyə qonaq gəlir və təsadüfi deyil ki, emin sabitoğlu həm rəsul rzanın, həm nigar xanımın bir neçə şeirinə mahnı bəstələyib.
özünü daha çox ailəsinə, övladlarına, qayğılarına həsr edən nigar xanım, vaxt tapdıqca ruhunu sarıb incidən şeirlərini qələmə alır və bəzən onları emin sabitoğluya da göstərərək rica edərdi ki, “emin, sənin də vaxtın və imkanın olduqca bu şeirlərə bax. bəlkə, hansınasa mahnı yazdın.”. həqiqətən də emin sabitoğlu nigar rəfibəylinin bəzi şeirlərinə mahnılar qoşub. onların sırasında, güllərim, əsən yellər və sırf rəsul rzaya həsr olunan aman ayrılıq nəğmələri vardır.


nigar rəfibəyli lirikasında kövrəklik,həzinlik bir çox bəstəkarların diqqətini çəkir. lakin, nigar xanımın şeiriyyatını ən gözəl vəsf edən mahnı məhz neyləyim oldu. bu mahnı müəyyən mənada rəsul rzanın vəfatına həsr edilmiş rekviem kimi də qəbul etmək olar. belə ki, yüksək təzyiqə görə dəfələrlə uzun-uzadı müalicələr alan rəsul rza 1981-ci ildə növbəti dəfə mərdəkan xəstəxanasına yerləşdirilir. həkimlər vəziyyətinin riskli olduğunu bildirib, həyəcandan uzaq durmağı tövsiyə edirlər. rəsul rza ömrünün son illərini xəstəxanada başa vurur. o, xəstəxanada müalicə aldığı zaman həyat yoldaşı nigar xanım da müalicəylə bağlı moskvaya getməyə hazırlaşır. moskva səfəri barədə xəbəri atasına yazıçı anar çatdırmalı olur. lakin xəbəri alan kimi rəsul rzanın halı qəfildən pisləşir və o, 1981-ci il aprelin 1-də, 70 yaşında dünyasını dəyişir.

nigar rəfibəylidən rəsul rzanın vəfatını gizləyirlər. üstəlik bir neçə gündən sonra onun özünə moskvada xərçəng diaqnozu qoyulur. o ərəfədə onun moskvada rusdilli kitabı çap olunur və nigar xanımı hədsiz sevindirirdi. amma qəlbinin dərinliklərində o, rəsul rzanın vəfasızlığından gileylənirdi. o məqamda onun 3 övladının çiyinlərinə həqiqətən də çox böyük yük, məsuliyyət düşür. övladları rəsul rzanın vəfatını nigar xanımdan, nigar xanımın xəstəliyini də rəsul rzadan gizlədirdilər. hətta, nigar xanımın ad günündə ona rəsul rzanın adından böyük bir gül buketi də göndərirlər. və bu zaman nigar xanım artıq həyatda olmayan rəsuluna salam göndərir.

rəsul rzaya vəfatından sonra bir çox şeirlər, məqalələr itfah edilir. lakin, bunların ən təsirlisi neyləyim mahnısı olur. emin sabitoğlu bu mahnını rəsul rza dünyasını dəyişdikdən dərhal sonra, ömrünüm sayılı günləri qalan nigar xanımın qəlbini az da olsa sevindirmək məqsədiylə yazır. deyilənlərə görə, o vaxt nigar xanımın bir çox təzə şeirlərini gözdən keçirsə də, illər öncə kitabxanada qeyd dəftərçəsində yazdığı, neyləyim şeirinin üstündə dayanır.
mahnı ilk dəfə akif islamzadənin ifasında lentə alınır.>
daha sonra gülağa məmmədov iddia edir ki, bu mahnını ilk dəfə o oxuyub. arxiv axtarışlarından sonra məlum olub ki, bu mahnının sözlərinə elə emin sabitoğlu başqa bir nəğmə yazıb, belə bir mahnı yazmağı özünün də yadından çıxıb. və bu mahnını da gülağa məmmədov ifa edib. lakin, araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, gülağa məmmədovun ifasındakı neyləyim mahnısının lent yazısı günümüzə gəlib çıxmamışdır.
> lenti xəstəxanaya nigar xanımın yanını gətirirlər və nigar xanım mahnıya saysız qulaq asır. hətta anar bu haqqda müsahibələrin birində vurğulamışdı: anarın bacısı fidan, anara deyib ki “apar bu mahnını, anam hər dəfə qulaq asır, artıq dözə bilmirəm.”.
nigar xanım elə ilk vaxtlardan musiqiyə aşiq olur və dəfələrlə dinləyib, xəyala dalır. xəstəxanaya yanına gəlməyən rəsuldan incikliyini bu mahnı ilə soyudub. nigar xanım rəfibəyli, rəsul rzanın vəfatından 100 gün sonra, 1981-ci il iyul ayının 9-unda bakıda vəfat edir.

neyləyim mahnısı sonralar populyarlaşaraq bir çox müğənni tərəfindən ifa edilir. mahnının instrumental versiyaları isə rəmişin, humay qədimovanın və türkiyədə yaşayan balaban ifaçısı əlixan səmədovun ifasında mövcuddur. piano ifası da xüsusi olaraq vurğulanmalıdır.

(youtube: )

(youtube: )

strategiya oyunları

secret hitler
secret hitler, strateji və blef üzərində qurulmuş sosial deduksiya oyunudur. mafya oyununun daha maraqlı versiyası kimidir.

secret hitler oyununun məqsədi iki əsas fraksiyadan birinin (liberallar və faşistlər) qalib gəlməsidir. liberallar faşistlərin və hitlerin planlarını dayandırmağa çalışır, faşistlər isə gizli olaraq hitleri kansler vəzifəsinə seçmək və ya faşist qanunlarını qəbul etdirərək qələbə qazanmağa çalışır. oyunun qaydaları və oynanma prosesinin ətraflı şəkildə izahı:

oyunçuların rolu
1. liberallar: oyunçuların çoxu liberal olur və onların əsas vəzifəsi faşistləri və hitleri müəyyən etməkdir.
2. faşistlər: sayca azlıq olan faşistlər bir-birini tanıyır və gizli şəkildə hitleri dəstəkləyirlər. onların məqsədi faşist qanunlarını keçirmək və hitleri qalibiyyətə gətirməkdir.
3. hitler: faşistlərin lideri, lakin oyunun əvvəlində öz kimliyini gizlədir. hitler, digər faşistlər tərəfindən qorunur və gizli şəkildə kansler seçilməyə çalışılır.

oyunun başlanması
- oyunun əvvəlində hər kəsə gizli kartlar verilir. bu kartlar oyunçunun rolunu göstərir (liberal, faşist, hitler).
- faşistlərin gizli şəkildə bir-birini tanıması üçün oyunun əvvəlində hər kəs gözlərini yumur, faşistlərsə gözlərini açır. amma hitler gözlərini açmır, əlini qaldıraraq yalnız faşistlərə kim olduğunu bildirir.

oyunun gedişi
1.oyunun gedişində prezident seçilməsi prosesi baş verir. oyunçular sıra ilə, saat əqrəbi istiqamətində prezident seçilir və öz növbəsində kansler vəzifəsinə bir oyunçunu namizəd göstərir.
2. daha sonra səsvermə başlayır. bütün oyunçular bu hökumət namizədliyinə səs verir. əgər səs çoxluğu ilə qəbul olunarsa, həmin şəxslər prezident və kansler olaraq fəaliyyətə başlayır. əgər səs çoxluğu sağlanmazsa, hökumət təyin olunmur və səsvermə təkrarlanır.
3. qanunların qəbul edilməsi prosesində isə:
- prezidentə kartlar arasından random üç qanun kartı verilir (biri liberal, digərləri faşist; biri faşist digərləri liberal; üç faşist və ya üç liberal da ola bilər. bütün bu halların hər birinin avantaj və dezavantajları var.). prezident bu kartlardan birini çıxarır( çıxarılan kart digər kartların üzərinə qoyulur və bu 3 kartı prezidentdən başqa heç kim görə bilməz) və iki kartı kanslerə verir.
- kansler bu iki kartdan birini seçir( digər kart da tərs şəkildə kartların üstünə qoyulur) və onu tətbiq edir.
- hökumət hansı qanunu tətbiq etdiyini açıqlayır (liberal və ya faşist). yəni, seçilən kartda liberal və ya faşist yazılmasından asılı olraq, kart oyun löhvəsi üzərinə qoyulur.



məqsəd və qələbə şərtləri:
oyun lövhəsində liberal qanunlar və faşist qanunlar üçün ayrılmış yerlər var. hər dəfə bir qanun qəbul edildikdə, lövhədə uyğun yerdə kart açılır və irəliləmə göstərilir. bu proses oyunçulara hansı fraksiyanın qalib gəlməyə yaxın olduğunu göstərir.

- liberalların qələbəsi:
1. əgər 5 liberal qanun qəbul edilərsə
2. və ya oyunçular hitleri uğurla müəyyən edərək onu öldürərsə (daha irəli mərhələlərdə bəzi oyunçulara silah verilə bilər).

- faşistlərin qələbəsi:
1. 6 faşist qanunu qəbul edilərsə.
2. və ya hitler kansler olaraq seçilərsə, amma bu anadək ən azı 3 faşist qanunu qəbul edilibsə.

oyun əlavə taktika və detallarla doludur. oyunda yalan danışmaq və manipulyasiya etmək çox vacibdir. faşistlər özlərini liberal kimi göstərməyə çalışır və liberallar əslində kimə güvənəcəyini bilmir. oyunun əsas həyəcan və marağı da burdadır.
prezident və kansler seçildikdən sonra, digər oyunçular onların kimliyini müəyyənləşdirmək üçün müzakirələr aparır, ittihamlar irəli sürür və səsvermə yolu ilə qərarlar qəbul edir.
irəliləyən mərhələlərdə prezident xüsusi güclər əldə edir, məsələn, kiminsə rolunu öyrənə bilər və ya kimin kansler seçiləcəyini təyin edə bilər.
bir sözlə oyunda qalib gəlmək üçün ləçər kimi oynamaq lazımdır. dostlarla oynamaq üçün ən maraqlı seçimlərdən biridir.
oyunun orijinalı ingilis dilindədir(yəni, kartlarda olan təlimatlar və.s) və amazon, ebay kimi platformalarda satılır. qiyməti 18-50 dollar aralığındadır, məncə bahadır :d, amma yenə də almağa dəyər. bundan əlavə, onlayn formatda da mövcuddur. özüm virtual olaraq oynamamışam. açığı, heç düşünmürəm də ki, realda oynamaq qədər maraqlı olsun. bəlkə, hansısa anticafelərdə tapmaq olar, maraqlanmaq lazımdır. məlumatı olan varsa, bölüşər, zəhmət olmasa. ^^