it ürəyi

mixail bulqakov-un master və marqarita qədər olmasa da ən məşhur əsərlərindən biridir. bu qısa hekayədə bir cərrah küçədə tapdığı yaralı bir iti insana çevirməyə çalışır, hekayə də elə həmin itin dilindən yazılıb. bəzi hissələrində burjuaziyaya tənqid edib, bəzi hissələrində sistemə qarşı çıxsa da hekayənin digər bir maraqlı hissəsi insanlardakı eqoist düşüncələrin iti necə bir məxluqa çevirdiyidir.

spoiler

fikrimcə insanların mənfi tərəflərini götürən,adını bəyənməyən bu məxluqun bir məmur kimi yüksəlməsi də bulqakovun baxın bu sistemdə kimlər hörmət görür demək formasıdır.

meursault

albert camus tərəfindən yazılan l'etranger (yad) əsərinin baş qəhrəmanı. əslində baş qəhrəman sözünün tam əksi ola biləcək bir personajdır, nə pis nə də yaxşı adam sayıla biləcək biridir. meursault cəmiyyətə yad biridir, insanlar üçün böyük əhəmiyyəti olacaq hadisələrin onun üçün bir fərqi yoxdur.
kitabın ilk cümləsindən bu yadlığı hiss eləmək olur, elə buna görə də ən məşhur giriş cümlələrindən biridir. “bu gün anam ölüb. bəlkə də dünən idi, xəbərim yoxdur”. bu cümlənin originalında (aujourd'hui, maman est morte) fransızcada ana sözü "mere" yerinə daha çox uşaqların analarına səsləndiyi "maman" sözü işlədilib, ancaq meursault uşağa uyğun olmayacaq qədər soyuq qarşılayır bu da bir növ meursaultun uşaqlıqla yetkinlik arasında qalmağına işarədir.
sifarişi verən: qaçaraddımdanenənanənan

a summer's tale

fransız yeni dalğasının (bax: nouvelle vague )

rollo may

1909-cu ildə dünyaya gələn amerikalı psixoloq, varlıq psixologiyasının (baxma: existential psychology) yaradıcısı da sayıla bilər.
rollo may təşviş anxiety haqqında xüsusilə maraqlanırdı, ona görə hər bir insan həyatında bircə dəfə də olsa “niyə yaşayırıq?” sualını özünə verir. bəzi insanlar bu niyələrə sakitləşdirici cavab olaraq bir fikri yükləyir, məsələn inanclı insanlar tanrı fikri ilə təşviş hissini boğa bilir. ancaq bəzən bu sakitləşdiricilərin bir neçəsi belə kömək etmir, bax bu zaman insan ya təşviş hissini qəbul etməyib əziyyət çəkməlidir, ya da bu hissin olduğunu “cəsarət” ilə qəbul edib yaradıcılığa üz tutmalıdır.qeyd edim ki, may cəsarət sözünü termin kimi işlədir və növlərə ayırır : fiziki, ictimai, mənəvi və yaradıcı cəsarət (bax: the courage to create).
rollo may yaradıcılığa, sənətə çox önəm verir, varlığın 4 mərhələsi olduğunu və yaradıcılığın sonuncu mərhələ olduğunu deyir:
saflıq (innocence) - yaşdan aslı olmadan öz azad iradəsini hiss etməyən insan
üsyan (rebellion) - egosu formalaşmağa başlayan, suallar verən və azadlıq istəyən lakin azadlıq məsuliyyəti formalaşmayan insan
sadə (ordinary) - artıq məsuliyyəti dərk edən, bəzən məsuliyyətin sıxıntısından qaçamağa çalışan və tamamilə formalaşmış egoya sahib insan
yaradıcı (creative) - egosunu aşmış və varlıq təşvişini qəbul edib, özünü ifadə etməyə çalışan insan.
(baxma: man’s search for himself),
(baxma: love and will),
(baxma: the meaning of anxiety)

herland

charlotte perkins gilman tərəfindən 1915-ci ildə yazılan ütopik roman. radikal feminizm, veqan qidanlanma, qanunlar kimi məncə yazıldığı tarixə görə çox qabaqcıl olan mövzulardan danışır.
əsərin əsas xəttində yalnız qadınlardan ibarət olan gizli bir ölkəni tapan, gözlədikləri geridə qalmış, vəhşi qadınlar yerinə onlara öz inkişafını sorğuladan qadınları görən 3 nəfərin hekayəsi danışılır.
Bu ölkədə qadınlar onların üzərinə cəmiyyət tərəfindən qoyulmuş bütün yüklərdən azaddırlar, “normal” dünya haqqında danışılanlar onlara qəribə gəlir. ölkəni kəşf edən həmin 3 səyyah getdikcə qadınların ölkəsinə öyrəşir və geri dönməklə bağlı fikir ayrılığı yaşayırlar, içlərindən biri bəlkə də əsərin əsas fikrini bu mübahisələrin birində deyir:
“Biz artıq qarşı cinsi qadın olaraq deyil hər cür işi görən müxtəlif insan olaraq görməyə öyrəşirik.”

həssas olmaq

həssas olmaq ətrafı daha çox dərk etməkdir əslində, həssas insanlar gözəlliyi də,çirkinliyi də daha dərindən hiss edirlər, daha möhkəm duyğularla qavrayırlar.
uşaqlıqda anamın çayı əli yanmadan götürə bildiyini görəndə necə təəccüblənirdimsə indi də bəzi insanların gözəl bir mənzərə qarşısında təsirlənməməyinə, kədərli bir hadisəyə gözləri dolmamağına təəccüblənirəm. andré marchand deyib ki, “bəzən meşəyə gedirəm və mən ağaclara baxmaq yerinə onlar mənə baxırmış kimi gəlir, onlarla danışıram sanki” - həssas olmaq da elə budur, ətrafındakı varlıqların sənin varlığına daha dərin izlər qoymağı. ona görə də həssas olmaq zəiflik kimi göstəriləndə qarşı çıxmadan dayana bilmirəm, bütün bu varlıqların səs küyünü heç bir qorunması olmadan qavramaq necə zəiflik ola bilər axı.
həssas olmaq həm də xırdalıqlara fikir verməkdir, daha açıq qavrayışları olduğundan həssas insanlar eyni anda daha çox xırdalığa fikir verir, bir çox insanın görmədiyi detallarda necə deyərlər boğulurlar. əgər qarşınızda həssas biri varsa, səs tonunuza belə fikir verib, ona uyğun danışa bilər, bu da həssas insanlarda çox vaxt sosyal sıxıntı (bax: anxiety) olmasına gətirib çıxarır.
bu başlıqda uzun uzun danışa bilərəm ancaq sözü uzatmamaq üçün son olaraq - dünya həssas qəlblər üçün cəhənnəmdir. sifarişi verən: dasein

tələbəlik xatirələri

ölkədəki təhsil səviyyəsi ilə belə insana şirin gələn xatirələrdir.
çətin keçilən imtahanlar, limitə yaxın qb saymaq, bal hesablama proqramında hər cür ehtimallarla imtahana giriş balını hesablamaq, imtahanda oxumadığın sualın düşməyi - bunları yaşayanda nə qədər çətin görünsə də indi uzaqdan həyatın ən rahat dövrü kimi gəlir. bəlkə bəziləri üçün məsuliyyətlər elə o dövrdə başlayıb ancaq mənim üçün uşaqlığın hələ tam bitməyən qayğısızlığı və yetkinliyə girişin gətirdiyi azadlıq hissinin birləşməsi idi. qrup olaraq da zarafatcıl mühit olduğundan hələ də görüşəndə gülərək danışdığımız xatirələrlə,həm sevmək, həm qəlb qırılmaqları, ümidsizlik, varlığını sorğulamaq kimi qəribə hisslərin birləşib gözünün önündə canlanmağıdır. həyatın traileri kimidir həm də, həyatda olacaq hər şeyin daha rəngli və qısa formada sizə göstərilməsidir.
bəzən universitetin qarşısından keçəndə diqqətlə baxıram, sanki özümü dostlarımla birlikdə uzaqdan görə bilərəm kimi gəlir, sonra da bir gülümsəmə ilə keçir. nostalgiya gözəl hissdir ancaq bu hissə çox qapılmadan dadında yaşayıb sonra adi həyatına davam edəsən gərək ki, nə vaxtsa bu günlərinə baxanda da eyni gülümsəməni yaşaya biləsən.

azərbaycanlı qızların oğlanlara nisbətdə daha mühafizəkar olması

bu başlığa bir fikir də mən bildirmək istəyirəm. ilk yazılanlarla razıyam, ümumiyyətlə bizim cəmiyyət kimi daha az mühafizəkar hala keçməyimizə hələ çox var məncə. ilk növbədə mühafizəkar olmağı əxlaqlı olmaqla eyniləşdirmək məsələsi həll olunmalıdır, mənə görə mühafizəkar olmamaq "mən axı qızam bunu etməməliyəm" düşüncəsini yıxmaqdır, məsələn qızlar danışığına, geyiminə fikir verməlidir və s.
insanlar başa düşməlidir ki, qadınların öz haqqını tələb etməsi onların fahişə olmaq istədiyi demək deyil əksinə elə qadınların bir əşya, xidmət kimi satılması qadın hüquqlarına qarşıdır.
qızların daha çox mühafizəkar olmasını yıxmaq üçün ən çox təhsilə güvənmək lazımdır ancaq bu bir nəsilin təhsilli olması ilə həll olunacaq bir şey deyil. normal dünyagörüşlü ata ana olmalıdır ki, qız övladlarına da azad fikir, özünə dəyər kimi anlayışları doğru ötürsün ya da ən azından qız övladının təhsil hüququnu əlindən almasın ki, həmin qız özü oxuyub öz fikrini formalaşdırsın. istər qız istərsə də oğlan nə qədər savadlı , dünyagörüşlü olarsa özünü düzgün ifadə etməyi bacararsa həm öz ətraflarında bir şey dəyişə bilərlər, həm də gələcək nəsilə daha az düzəltməlik travmalar ötürəcəklər. mən bu mövzuda şanslı olduğumu düşünürəm, çünki valideynlərim qatı mühafizəkar olmayıb, bəzi fikirləri olub ancaq zamanla mən bunları dəyişə bildiyimi düşünürəm. təbii ki, ilk dəfədən qəbul etməyiblər çünki bu onların gerçəyidir və illərdir az qala qanımıza işləmiş bəzi şeyləri bir sözlə yıxmaq mümkün deyil, ona görə də izah edərək, səbrlə doğru ilə səhv arasındakı sərhədi dəyişmək lazımdır.
son olaraq qızların daha mühafizəkar olması həm də oğlanların bir az müasir düşüncəli qız görəndə ona fürsət kimi baxmasından da asılıdır. yaxın ətrafımda da, öz təcrübəmdə də görmüşəm ki, bəzi hallarda qarşına bir problem çıxmamağı ( yolda gülərək gedəndə söz atan birinə qarşı və s.) üçün özünü daha mühafizəkar göstərməli olursan.
"qızlara yox deməyi və oğlanlara yox cavabına hörmət etməyi öyrədin"

yalnızlığın ən çox anlaşıldığı anlar

bu gün kinoteatr üçün bilet alırdım, yer seçməyə çatanda cüt-cüt dolmuş yerlərin yanında öz yerimi tək görəndə yalnızlığımı hiss elədim. bilirəm, sadəcə sıralama elə görünmüş ola bilər ancaq ən çox yalnız hiss elədiyim anlardan biri oldu mənim üçün. az qala bir əsrin dörddə biri qədər yaşamışam həmişə də çalışmışam özümü inkişaf etdirim, amma hələ də münasibətləri, insanları başa düşə bilmirəm ya da ətrafımdakılar məni başa düşmür. sanki mən başqa bir dili öyrənmişəm və doğma dili bu olan insanlarla danışmağa çalışıram, ona görə də dost ya sevgili fərq etmədən yaxınlaşdığım hamı ən yaxşı halda bir addım uzaqda qalır, sözlərimin bir qat daha dərininə keçə bilmirlər.
səhv başa düşülməsin özümü qeyri adi dərəcədə ağıllı biri saymıram sadəcə bəzən özümü heç yaşanmamış bir zamana ya da xəritədə olmayan bir məkana aid hiss edirəm.

maurice merleau-ponty

1908 doğumlu fransız filosof. əsasən fenomenologiya, ekzistensializm kimi mövzularda yazmışdır. jean paul sartre və simone de beauvoir ilə birlikdə les temps modernes adlı ədəbi solçu jurnalının yaradıcısıdır.
jean paul sartre dan fərqli olaraq daha çox incəsənət üzərində düşünmüş, sözün əsl mənasında sənətsever biri olmuşdur. merleau-pontye görə dünyanı, ətrafımızdakı hər şeyi öz varlığımızla gözlərimiz başda olmaqla digər hiss üzlərimiz vasitəsilə dərk edirik (perceive). hər şey dərk edilən və dərk edən olaraq ayrıla bilər və varlığımız bu ikisinin tam kəsişməsindədir, yəni biz özümüzü eyni anda həm dərk edirik, həm də bu zaman dərk edən də yenə özümüzük. yazıçı dərk etdiyi hissləri dildən istifadə edərək bizə ifadə etməyə çalışır, bu zaman cümlə müəyyən məntiq qaydalarına əməl etməlidir, lakin rəssamlar bu cəhətdən daha azaddırlar yəni rəsm əsərlərində əsasən də impressionizm, ekspressioniz kimi müasir cərəyanlarda bir məntiq olmadan saf hissləri ötürə bilirlər.

henri matisse

maurice merleau-ponty matisse haqqında l'oeil et l'esprit yəni göz və ruh əsərində belə demişdir.
"özlüyündə görülən xəttlər yoxdur əslində, almanın kənar xətti, tarlanın və düzənliyin kəsişməsi burada və ya orada deyillər: baxılan nöqtənin ya gerisində qalırlar, ya da irəlisindədirlər, gözümüzü ayırmadan baxdığımızın həmişə arasında ya da arxasında şeylər tərəfindən göstərilmiş ancaq özləri bir şey deyildir...
və matisse- nin qadınları demək olar ki, qadın deyillər, qadın olublar. matisse bizə öz kənar xəttlərimizi fiziki gözlə deyil də bir yarpağın damarları kimi, hərəkət və sükut sisteminin bir hissəsi kimi görməyi öyrədib. matisse-nin xəttləri nə əsldə olan əşyanın saxtası nə də xəttdir artıq, ağ kağızın vecsizliyində açılmış bir qanunsuzluqdur, özündə qazılmış bir quyu və ya boşluqdur."