azərbaycan dilinin türkiyə türkcəsi ilə kirlədilməsi

Nə üçün türk dili vasitəsilə Azərbaycan dilinə keçən yad mənşəli sözlər istənilmir? Xüsusilə yalnız türk dili vasitəsilə dilə keçmiş yad mənşəli sözlərə qarşı olduqca sərt mövqe sərgilənir. Lakin bu mövqenin səbəbinə dair keçərli bir arqument açıq şəkildə ortaya qoyulmur. Söhbət bu videoda da müzakirə olunduğu və israrla bu etirazın səbəbi soruşulduğu halda, mövzuya dair qaneedici bir cavab verilmir. https://www.youtube.com/live/AVybIJrwFVw?t=1688s

sinonimlər

Hər nə qədər "Dilimizdə qarşılığı olan sözlər varkən, başqa alınma söz işlədilə bilməz." deyilsə də, Azərbaycan lüğətlərinə nəzər salsaq görərik ki, qarşılığı olmasına baxmayaraq, dilə əlavə olunmuş yüzlərlə sinonim alınma söz var. Onlardan bəzilərinə nümunə:

abstrakt (mücərrəd); absurd (cəfəngiyat); adekvat (mütabiq); adres (ünvan); aeroplan (təyyarə); aksioner (səhmdar); aksiya (səhm); aktiv (fəal); aktivlik (fəaliyyət); akuşka (pəncərə); ambisiya (tәkәbbür); antik (qədim); antrakt (fasilə); aprel (nisan); aptek (əczaxana); aqrari (mülkədar); arbitr (münsif); arktik (qütbi); artikulyasiya (məxrəc); arxitektor (memar); arxitektura (memarlıq); aspekt (nöqteyi-nəzər); astroqraf (teleskop); atelye (emalatxana); avans (beh); banket (ziyafət); bankrot (müflis); barelyef (qabartma); biblioqrafiya (kitabiyyat); bioqrafiya (tərcümeyi-hal); boçka (çəllək); bomj (səfil); brak (zay); broşüra (kitabça); bunt (qiyam); buxalter (mühasib); buxalteriya (mühasibat); bürokrat (rəsmiyyətçi); deklarasiya (bəyannamə); deputat (millət vəkili); detal (təfərrüat); diletant (həvəskar); diplom (şəhadətnamə); direksiya (müdiriyyət); direktiv (təlimat); distansiya (məsafə); distillə (təqtir); diversant (təxribatçı); doktor (həkim); doqmat (ehkam); əfyun (tiryək); eksperiment (təcrübə); ekspressiv (təsirli); ekspromt (bədahətən); ekstremizm (ifratçılıq); eliziya (düşüm); emosiya (duyğu); entuziazm (vəcd); etiket (yarlıq); evolyusiya (təkamül); faktor (amil); fata (duvaq); fiasko (uğursuzluq); filtr (süzgəc); format (əndazə); formül (düstur); fors (əda); hibrid (mələz); holl, salon (zal); horizontal (üfüqi); hospital (xəstəxana); hotel (mehmanxana); immiqrant (mühacir); import (idxal, idxalat); improvizasiya (irtical); infinitiv (məsdər); injener (mühəndis); inspektor (nəzarətçi); intellekt (zəka); interes (mənafe); internasional (beynəlmiləl); intim (səmimi); invalid (əlil); julik (fırıldaqçı); jurnal (məcmuə); jurnalist (mühərrir); jüri (həkəm); kabinet (iş otağı); kadr (səhnə); kaktüs (maldili); kalambur (cinas); kalendar (təqvim); kalibr (çap); kalliqraf (xəttat); kanape (divan); kartoqraf (xəritəçi); koalisiya (ittifaq); kolonializm (müstəmləkəçilik); koloniya (müstəmləkə); kommentator (şərhçi); kompaniya (şirkət); kompot (xoşab); konfessional (dini); konspirativ (gizli); konsultasiya (məsləhət); kontinent (qitə); kontrakt (müqavilə); kontribusiya (təzminat); kontrol (təftiş); koridor (dəhliz); korrektor (müsəhhih); kraxmal (nişasta); kredo (əqidə); kuryer (ayaqçı); kvorum (yetərsay); leksiya (mühazirə); market (bazar); matriarxat (madərşahlıq); mesaj (ismarış); metafora (məcaz); metaforik (məcazi); missiya (vəzifə); mister (cənab); monitorinq (nəzarət); monolit (yekparə); monument (abidə); morojna (dondurma); motor (mühərrik); mujik (kəndli); naçalnik (rəis); nemes (alman); nerv (əsəb); nival (soyuq); nord (şimal); obraz (surət); optimist (nikbin); orakul (kahin); order (əmr); orfoqrafiya (imla); oval (yumurtaşəkilli); parad (rəsm-keçid); paralel (müvazi); persona (şəxs); pessimist (bədbin); pilot (təyyarəçi); pistolet (tapança); piyan (sərxoş); planet (səyyarə); plaş (yağmurluq); podnos (sini); poetik (bədii); polemika (mübahisə); portmanat (pulqabı); povidlo (riçal); poza (duruş); pozisiya (mövqe); primitiv (ibtidai); prioritet (birincilik); priz (mükafat); professional (peşəkar); prokuror (müddəi); proses (gediş); prospekt (caddə); qalstuk (boyunbağı); qladiolus (qarğasoğanı); qorodniçi (qalabəyi); qozlu (şahnişin); qrup (dəstə); rasion (cirə); rayon (nahiyə); real (həqiqi); rels (ray); respublika (cümhuriyyət); restoran (yeməkxana); royalizm (padşahpərəstlik); rul (sükan); sektant (təriqətçi); sfera (kürə); sikl (dövr); silistçi (müstəntiq); sinologiya (çinşünaslıq); situasiya (vəziyyət); soldat (əsgər); sovet (şura); sperma (məni); stapel, verf (tərsanə); stil (üslub); stol (masa); stolbaz (vəzifəpərəst); stul (kürsü); sutka (gün); şablon (ülgü, bayağı); şalapay (avara); şef (rəis); şlem (dəbilqə); şofer (sürücü); şpion (casus); ştempel (damğa); ştrix (çizgi, xüsusiyyət); şurup (vint); tabel (cədvəl); taburet (kətil); tarakan (mətbəxböcəyi); tema (mövzu); tendensiya (təmayül); teologiya (ilahiyyat); termin (istilah); tipoqrafiya (mətbəə); tokar (tornaçı); tranşey (səngər); unikal (nadir); union (birlik); unitar (vahid); universitet (darülfünun); uyezd (qəza); venera (zöhrə); verbal (şifahi); vezikül (suluq); viraj (döngə); xozeyin (sahibkar); yurist (hüquqşünas); zalp (yaylım); zarisovka (şəkilçəkmə)

öztürkcə

Dili tamamilə türkçə kökənli sözlərlə doldurma və alınma sözləri dildən çıxarma fikri, ad olaraq olmasa da, fikir baxımından Fuat Köseraifə aiddir. Ad olaraq isə, 1928-ci ildə hərf inqilabını həyata keçirilən dil əncümənin üzvləri tərəfindən 1929-cu ildə istifadəyə başlanmışdır. 1932-ci ildə Türk Dil Qurumunun yaradılması ilə Atatürk tərəfindən dövlət siyasəti halına gətirilmişdir. Lakin praktiki olaraq mümkün olmayacağı görüldüyü üçün 1935-ci ildə bu fikir tərk edilmişdir. Dili tamamilə öztürkçə etmək əvəzinə, terminlərin türkçələşdirilməsi işlərinə başlanmışdır. 1980-ci illərə qədər davam edən terminlərdə öztürkçələşdirmə işləri, 1983-cü ildə Türk Dil Qurumunun bağlanıb, dövlət nəzdində yeni bir Türk Dil Qurumu yaradılması ilə tamamilə sona çatdırılmışdır.

rekordsmen

Azərbaycan dilinin izahlı lüğətində ingilis dilindən götürülmüş kimi görünən, amma əslində ingilis dilində olmayan bir sözdür. Bir çox başqa sözlər kimi, "rekordsmen" sözü də Azərbaycan dilinə rus dilindən keçib və orada "рекордсмен" (rekordsmen) kimi istifadə olunur. Yəni, ruslar bu sözü ingilis dilindən alıblar? Əlbəttə yox. Onlar da bu sözü fransızca “recordman”dan götürüblər. Lakin rus mənbələrində bu sözün ingilis dilindəki “recordsman” sözündən alındığı iddia edilir. Amma bu sözü Oksford lüğətində axtarsanız, heç bir nəticə tapa bilməzsiniz, çünki ingilis dilində bu söz “record holder” kimi yazılır. Bəs niyə bu söz ingilis dili kimi qəbul edilir?

Dilçilikdə belə sözlərə “pseudo-loan” (saxta alınma) deyilir; yəni başqa dildən alınmış, amma o dildə olmayan sözlərdir. Bu tip sözlərin həmin dildən götürüldüyü illüziyasını yaradan səbəb, onların o dildən olan elementlərdən təşkil olunmasıdır. Məsələn, “record” sözü latın mənşəli olsa da, sözün sonuna əlavə olunan “-man” şəkilçisi latın dil ailəsinə deyil, german dil ailəsinə aiddir. Bəs niyə fransızlar, dilləri latın mənşəli olsa da, latın sözünə ingilis şəkilçisi əlavə ediblər? Çünki “record” sözü latın mənşəli olsa da, idmanda ən yüksək dərəcəni ifadə edən məna ingilis dilindən semantik olaraq götürülüb. Yəni, ingilislər fransızlardan aldıqları sözə yeni məna verib, onu fransızlara qaytarırlar. Fransızlar isə bu yeni mənalı sözü ingilis dili kimi qəbul edib, ingilis dilinin qaydalarına əsaslanaraq rekord qıran şəxsi “recordman” adlandırmağı düşünərək lüğətlərinə əlavə edirlər. Bu şəkildə, söz səhvən ingilis dilindən alınmış kimi digər dillərə keçmiş olur.

şahbaz xuduoğlu

Bir vaxtlar “Türkiyə türkcəsini dövlət dili kimi qəbul etməliyik” deyərək gündəm olmuş şəxs. Şahbaz Xudoğlu, Azərbaycan dilindəki bəzi problemləri daha çox diqqətə çatdırmaq üçün belə ironik bir cümlə qurdu, yoxsa bunu həqiqətən ciddi şəkildə söylədi, bir az mübahisəlidir. Əslində, Şahbaz Xudoğlu, Azərbaycanın müxtəlif sahələrində, xüsusən də kitab, tərcümə nəşrləri və təhsil sistemində xarici dillərin üstünlük təşkil etməsindən və bu prosesin Azərbaycan dilini tədricən sıxışdırmasından, bütün elit məkanlarda, restoran və otellərdə rus dilində danışılmasından, yüksək vəzifəlilərin öz aralarında rusca danışmasından, rus məktəblərinin Azərbaycan məktəblərini sıxışdırmasından kimi xroniki problemləri vurğulamağa çalışırdı. Amma insanlar bu problemlərdən danışmaq əvəzinə, Şahbaz Xudoğlunun mövzunu daha diqqətçəkən etmək üçün ironik şəkildə istifadə etdiyi tək bir cümləyə yapışıblar. Şərhlərdə mövcud problemlər barədə danışmaq yerinə, insanlar Türkiyə türkcəsinin necə pis, necə lənətli və necə iyrənc bir dil olduğunu müzakirə edərək, mövzunun əsas hissəsini görməzdən gəldilər. Bir nəfər də çıxıb Azərbaycanda virus kimi yayılan dil problemindən danışmadı.

həmid həmidov

Azərbaycan dilini çox yaxşı bilən azərbaycanlı memar Elçin Əliyev ilə Azərbaycanın paytaxtı Bakıda baş verə biləcək zəlzələ və Bakıdakı binaların vəziyyətini, Azərbaycan dilini çox yaxşı bilsə də, rusca müzakirə edən YouTube kanalı sahibidir. Hətta digər videolar da Azərbaycan və azərbaycanlılarla əlaqəli olmasına baxmayaraq, videoların demək olar ki, hamısında qonaqla rusca danışır. Rus dilində danışmaqla hansı auditoriyaya çatmaq istəyirlər, Bakıda ev alan Moskva sakinlərinə müraciət edirlər? Bilmirəm. Sosial media paylaşımları da təbii olaraq rusca olur. Amma rus dili və rus sektoru ilə bağlı mənfi bir söz desəniz, sizə Azərbaycan dilində cavab verər. Zatən başqa cür ağızından Azərbaycan dili eşitməyiniz mümkün deyil.

ipəzor

Bu söz ilk dəfə 2010-cu ildə Vüqar Bağırlının kayzen.az-da bu sualı verdiyi zaman ortaya çıxıb:

“Gəlin dilimizi öyrənək!” seriyasından növbəti sual: Bu məişət əşyasının tarixi yəqin ki çox qədimdir. Adından da məlum olduğu kimi, işini zor tətbiq edərək görür. Əsas vəzifəsi isə bir Azərbaycan məsəlindəki korla eynidir. Siz isə bu əşyanın adını Azərbaycan dilində yazın!

"mr13" adlı istifadəçi 22 iyun 2010-cu il, saat 17:37-də cavab verib:
"ipəzor. xalq dilində desək şpilka"

"rene" adlı istifadəçi də eyni şəxsə bu sualı verib:
"Birinci dəfədir eşidirəm… Döğrudan belə söz var??"

"bloqçu" adlı istifadəçi də bu şərhlə cavab verib:
"ipəzor — birinci dəfədir eşidirəm. Qeyd etdiyiniz üçün çox sağ olun. Yaxşı ki, bunu da öyrənmiş olduq..."

Rəqəmsal dünyada ilk dəfə bu sözü işlədən "mr13" adlı istifadəçi Kayzen saytında Nadir Zamanov adlı şəxs kimi görünür. Nadir Zamanov bu sözü trol kimi uydurub, yoxsa əvvəllər eşidib yazıb, bu sirrdir. Lakin 2010-cu ildən sonra rəqəmsal dünyada bu sözün istifadəsi getdikcə daha çox olur. insanlar həqiqətən də bu sözün mövcudluğuna inanırdılar. Çünki ətrafınızdakı bir neçə nəfər bu sözü işlətdikdə, siz də avtomatik olaraq bu sözün mövcud olduğunu qəbul edirsiniz. Əslində bu, hər hansı bir yeniliyin sosial imitasiya yolu ilə cəmiyyətdə yayılmasının gözəl nümunəsidir.

Bu söz ilk dəfə 25 aprel 2016-cı ildə (6 il sonra) qafqazinfo saytında Azər Qismət tərəfindən xəbər kimi qeyd edilib:

“Şpilka” sözü “ipəzor” oldu
Mənim dilçi alimlərə böyük hörmətim var. inanın ki, ötən əsrin 60-cı illərində onların əməyi sayəsində Azərbaycan türkcəsi digər türkdilli xalqların dilindən xeyli fərqləndi, yad elementlərdən kifayət qədər təmizləndi. Amma bəzən sözlərin dilimizə tərcüməsi nisbətən gülməli alınır. Bəlkə düz demirəm. Hər halda birtəhər çıxır. Elə götürək “şpilka” sözünü. Neçə illərdir ki, bu söz tərcümə olunmamış qalmışdı. Uşaqlıqdan böyüyənə qədər bu sözün qarşılığını bilmədən adi qaydada evdəkilərdən eşidirdim. Mən böyüdükcə bu söz də böyüyürdü. Nəhayət, onun dilimizdə qarşılığı tapıldı. “Şpilka” oldu “ipəzor”

Bu xəbərdən sonra sosial şəbəkələrdə dilçilik institutu 2 ay ələ salınıb, tənqid olunub. Tənqid həddən artıq çox olanda 14 iyun 2016-cı il tarixində Dilçilik institutunun mətbuat xidmətinin rəhbəri Təranə Şükürlü xəbər saytlarına açıqlama verib:

"Sosial şəbəkədə yayılan bu iddialar heç bir reallığı əks etdirmir. Bu cür sözləri ictimaiyyətə dilçi alimlər təklif etməyib, onlar institutun Elmi Şurasında müzakirə olunmayıb. Sosial şəbəkədə müzakirəyə çıxarılan bu tipli sözlər müəyyən qrup insanların uydurmasıdır."

Bu cür sözlərin dilçilikdə nə adlandığını dəqiq bilmirəm. Bildiyimə görə fransız dilində də zarafat kimi işlədilən, sonradan rəsmi sözə çevrilən “vasistas” sözü var. Almanlar ilk dəfə fransız evlərində gördükləri kiçik havalandırma pəncərəsi üçün fransızlara "was ist das?" (bu nədir?) deyə soruşdular. Fransızlar da almanları ələ salmaq üçün bu sözü “wass-ist-dass” kimi işlətməyə başladılar. Sonralar “vasistas” kimi bu zarafatcıl söz fransız dilinə pəncərə adı kimi daxil oldu.

ortaq türk əlifbası

Çoxları tərəfindən yeni hesab olunsa da, əslində 30 ildən çoxdur mövcud olan 34 hərfdən ibarət əlifbadır. 1991-1994-cü illərdə keçirilən simpozium və konfranslarda bütün Türk dövlətlərinin akademikləri tərəfindən hazırlanıb və təsdiq edilib. Lakin bu əlifba uzun illərdir siyasətçilər tərəfindən tətbiq olunmur. Ötən il Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türk Dövlətləri Təşkilatının toplantısında bu məsələni yenidən gündəmə gətirdi və ortaq əlifba mövzusu təkrar müzakirəyə açıldı.

Ayrıca, Türkiyə və Azərbaycan əlifbalarına yeni hərflər əlavə edilməyəcək. Bu ortaq əlifba əsasən kiril əlifbasından latına keçən Qazaxıstan, Qırğızıstan və hazırda qəribə latın əlifbası işlədən Özbəkistan üçün bələdçi rolunu oynayacaq. Məsələn, Qazaxıstan yeni əlifbasını yaradarkən bu bələdçi sistemə əsaslanacaq və hərfləri öz dilinin fonetik quruluşuna uyğun şəkildə tənzimləyəcək. Məqsəd “ş” əvəzinə “ś”, “sh” və ya “sch” kimi müxtəlif yazım qaydalarının qarşısını almaqdır.

grammar azi

2016-cı ildə Murad Hüseynov tərəfindən Facebook-da yaradılan və dilin düzgün istifadəsini təşviq edərək izləyiciləri maarifləndirməyə çalışan bir səhifədir. Başlanğıcda yalnız yazı səhvləri üzərində fokuslanan səhifə, zamanla müxtəlif dil qaydalarını və orfoqrafiya məsələlərini də əhatə etməyə başlamışdır. Dil ilə bağlı mövzularda Dilçilik institutundan daha aktiv fəaliyyət göstərir. Bu baxımdan təqdirəlayiqdir. istifadəçilər burada dil problemləri barədə müzakirələr aparır və səhvlərin düzgün formasını öyrənirlər. Göze çarpan yeganə hal isə, çox da aşkar etmədən ara-sıra türkofobik bəzi paylaşımlar etməsi və türk dilindən sözlər və ifadələr istifadə edən bəzi azərbaycanlıları, rus dilindən sözlər istifadə edən azərbaycanlılara nisbətən daha çox tənqid etməsidir. səhifənin ən böyük yanılması isə, türk dilinin yalnızca və yalnızca türk serialları ilə Azərbaycan dilinə təsir etdiyini düşünməsidir.

türkiyə türkcəsindən dilimizə keçən sözlər və ifadələr

açıqlama, açıqlamaq, altyazı, anlam, anlayış, anlayışlı, Anlayışsız, arxadaş, aşağılamaq, aşağılanma, aşağılanmaq, aşağılayıcı, ayrıntı, Ayrıntılı, bağlantı, Bağlantılı, bağlantısız, barış, başarı, başarılı, başarmaq, başqan, başqanlıq, bilgi, bilgiləndirmək, bilgilənmək, bilgili, bilgin, bilgisayar, bilgisiz, bilgisizlik, bölgə, canlı yayım, cizgi filmi, coşqu, çaba, çağdaş, çağdaşlıq, çağrı mərkəzi, çözüm, Çözümsüz, dağçı, dağçılıq, dartışma, dartışmalı, dartışmaq, dəmin, dərgi, dəyər, dəyərləndirilmək, dəyərləndirmək, Dəyərlənmək, dəyərli, dəyərlilik, dəyərsizlik, deyim, dış, dişçi, doğal, dolğu, dönəm, durum, duyarlı, duyarlıq, duyarsızlaşma, duyarsızlaşmaq, duyğulandırmaq, duyğulanmaq, düşüş, düzən, düzənləmək, əməkli, endirim, ertələmə, ertələmək, eş, eşsiz, əvət, gecəqondu, gəlişigözəl, görüntü, gözənək, gündəm, güvən, güvenli, güvensiz, içəcək, ilgi, ilginc, ilişik, ilişki, ilişkili, ilişkisiz, incələmə, incələmək, ipucu, iştə, keçərli, keçərsiz, kimlik, mənimsəmək, olay, ortalama, ortam, ödül, ödüllü, ödülsüz, öncə, öncül, öndər, Öndərlik, Önəm, önəmli, önəmsiz, önləm, önləmək, önlənmək, önləyici, öyrənci, öyrəncilik, özçəkim, özəl, özəlləşdirmək, özəlləşmək, Özəllik, özəlliklə, özət, özətləmək, özgün, Özgünlük, özgür, özgürlük, özləmək, paylaşım, qalıcı, qalıcılıq, qavram, qovşaq, qurultay, qurulum, qurum, qutsal, qutsallıq, sağlam, sapqın, seçənək, seçkin, simgə, sinirlənmək, sinirli, sonuc, soyad, soydaş, soyqırımı, sözcük, sözlük, sürək, sürəklilik, sürəksiz, sürəksizlik, tanıtım, tapınaq, taqım, bir taqım, təpki, təpkili, təpkisiz, toparlamaq, toparlanmaq, toparlayıcı, toplantı, toplardamar, toplum, tutqu, tür, türlü, türlü-türlü, uğramaq, uğraşmaq, ulus, uluslararası, uyuşdurucu, uzman, yalçın, yanardağ, yararlanmaq, yarın, yasa, yaşam, yatırım, yayım, yayımlamaq, yazar, yetənək, yetər, yetərli, yetərsay, yetərsiz, yetki, yetkili, yorum, yorumlamaq, yorumlayıcı, yönəlik, yurddaş, yurddaşlıq

dilimizə yunan dilindən keçən sözlər

abak, abiogenez, abissal, abuliya, adenoma, aero..., aerodinamik, aerodinamika, aerodrom, aerofotoqrafiya, aeronavtika, aerosəpin, aeroxizək, aforizm, akademik, akademiya, akademizm, akasiya, akmeizm, akrobat, akrobatik, akrobatika, akropol, aksiom, akustik, akustika, alebastr, alfa, alleqoriya, allergiya, amazonlar, amfibiya, amfiteatr, ammiak, ammonium, amnistiya, amorf, amyöb, anafora, analgin, analitik, analiz, analogiya, anarxist, anarxiya, anarxizm, anatom, anatomik, anatomiya, anaxronizm, anaxtar, anekdot, anod, anofeles, anonim, antaqonist, antaqonizm, antarktika, anti..., antibiotik, antinomiya, antiseptik, antiseptika, antiteza, antitezis, antologiya, antonim, antropologiya, antropoloji, antropoloq, antropomorfizm, aorta, apostrof, aptek, aqava, aqnostik, aqnostisizm, aqro..., aqrobiologiya, aqrobioloji, aqronom, aqronomik, aqronomiya, aqrotexnika, aqrotexniki, arifmometr, aristokrat, aristokratiya, aritmiya, arktika, arterioskleroz, arteriya, artrit, arxaizm, arxeologiya, arxeoloji, arxeoloq, arxeoqraf, arxeoqrafiya, arxitektor, arxitektura, arxiyepiskop, asbest, aseptika, asfalt, askarid, asketizm, astma, astrobiologiya, astrobotanika, astrofizik, astrofizika, astronaviqasiya, astronavt, astronavtika, astronom, astronomiya, astroqraf, astrospektroqraf, ateist, ateizm, atlas, atlet, atletika, atmosfer, atom, atomistika, atomizm, atropin, avto..., avtobioqrafiya, avtodükan, avtogen, avtomat, avtomatika, avtomatizm, avtoqələm, avtoqraf, avtoqrafiya, avtoxizək, azot, bakteriologiya, bakterioloji, bakterioloq, bakteriya, ballistika, balzam, bandur, bandura, baptist, baptizm, bar, barbar, barbarizm, barit, barometr, baroqraf, baza, bazis, berillium, biatlon, biblioqraf, biblioqrafiya, bio..., biocoğrafiya, biofizika, biologiya, bioloji, bioloq, bioqraf, bioqrafiya, biosfer, botanik, botanika, brom, bronx, bronxit, coğrafiya, delfin, delta, demaqogiya, demaqoq, demiurq, demokrat, demokratik, demokratiya, demokratizm, demoqrafiya, dendrari, dermatin, dermatologiya, dermatoloq, despot, despotik, despotizm, diabet, diafraqma, diakritik, dialekt, dialektal, dialektik, dialektika, dialektizm, dialektologiya, dialektoloji, dialektoloq, dialoji, dialoq, diametr, diapazon, diaqnost, diaqnostik, diaqnostika, diaqnoz, diaqram, diaspor, diatermiya, diatez, diatonik, didaktik, didaktika, difterit, difteriya, diftonq, difteritli, dilemma, dina, dinamik, dinamika, dinamit, dinamizm, dinamo, dinamometr, disharmoniya, disk, dizenteriya, doqma, doqmat, doqmatik, doqmatizm, doza, drama, dramatik, dramatizm, dramaturgiya, dramaturji, dramaturq, draxma, ebonit, efir, eklektik, eklektisizm, eklektizm, ekliptika, ekologiya, ekoloji, ekonomist, ekonomizm, eksklüziv, ekstaz, ekzema, ekzoqamiya, ekzotermik, ekzotik, ekzotika, elastik, elastiki, elegiya, elektrik, elektrod, elektrodinamik, elektrodinamika, elektrolit, elektrolitik, elektroliz, elektromaqnetizm, elektromaqnit, elektrometallurgiya, elektrometr, elektrometrik, elektrometriya, elektromexaniki, elektron, elektronika, elektroskop, elektrotexniki, ellinist, ellinizm, ellinlər, ellips, ellipsis, ellipsoid, elliptik, emblem, embriologiya, embrioloji, embrioloq, embrion, embrional, emfizema, empirik, empiriokritik, empiriokritisizm, empirizm, endemik, endemiya, endokard, endokardi, endokardit, endokrin, endokrinologiya, endokrinoloq, endoqamiya, energetik, energetika, energiya, enerji, ensefalit, entomologiya, entomoloji, entomoloq, entuziast, entuziazm, eolit, epidemik, epidemiologiya, epidemioloq, epik, epika, epikriz, epikürizm, epilepsiya, epileptik, epiloq, epiqon, epiqraf, epiqrafik, epiqrafika, epiqram, epitet, epizod, epizodik, epos, eritrositlər, erotik, erotika, erotizm, erq, estet, estetik, estetika, estetizm, etan, etika, etil, etilen, etimologiya, etimoloji, etimoloq, etiologiya, etioloji, etnogenez, etnoqraf, etnoqrafik, etnoqrafiya, etnoqrafizm, evfemistik, evfemizm, evkalipt, evrika, exinokokkoz, əlif, ərğənun, falanqa, fantast, fantastik, fantastika, fantaziya, fanus, faringit, farmakologiya, farmakoloq, fayton, faza, fazometr, femida, feniks, fenologiya, fenoloji, fenoloq, fenomen, fəlsəfi, fənər, filantropiya, filarmoniya, filatelist, filateliya, filatelizm, filologiya, filoloji, filoloq, filosof, fito , fizik, fiziokrat, fiziologiya, fizioloji, fizioloq, fizioterapevt, fleqmatik, fon, fonem, fonendoskop, fonetika, fonetist, fonologiya, fonoloji, fonometr, fonoqraf, fonoqram, fonoskop, fonoteka, fosfat, fosfor, fosforit, fosgen, foto, foto..., fotogenik, fotokeramika, fotolitoqrafik, fotolitoqrafiya, fotoliz, fotomağaza, fotometr, fotometriya, fotomexanika, fotomexaniki, fotoqraf, fotoqrafiya, fotoqravüra, fototeka, fototeleqraf, fototeleqram, fototerapiya, fotoxromiya, fotoxronika, fraza, frazeologiya, frazeoloji, frenologiya, gen, genealogiya, genealoji, genetik, genetika, genezis, geo…, geobotanika, geodeziya, geofizik, geofizika, geologiya, geoloji, geoloq, geomorfologiya, geomorfoloji, geparin, gigiyena, gimnast, gimnastika, gimnazist, gimnaziya, ginekologiya, ginekoloji, ginekoloq, gips, gipsolit, giqant, giqantizm, harmoniya, hegemon, hegemonizm, hektar, hekto..., hektoqraf, helio..., heliotexnika, helium, helmintologiya, hematogen, hematologiya, hepatit, hermafrodit, heroqlif, heterogen, hidrat, hidravlik, hidravlika, hidrid, hidro..., hidroaerodrom, hidroakustik, hidroakustika, hidrobiologiya, hidrodinamik, hidrodinamika, hidroenergetika, hidrofon, hidrogen, hidrogenerator, hidrogeologiya, hidrogeoloq, hidroinkubator, hidroliz, hidrologiya, hidroloji, hidroloq, hidrometeorologiya, hidrometeoroloji, hidromexanika, hidroqraf, hidroqrafik, hidroqrafiya, hidrosfer, hidrostansiya, hidrostatika, hidroterapiya, hidrotexnik, hidrotexnika, hidrotexniki, himn, hiperbola, hiperbolik, hiperboloid, hipertonik, hipertoniya, hipnoz, hipotenuz, hipotoniya, histologiya, histoloji, histoloq, homeopat, homeopatik, homeopatiya, homogen, hormon, hormonal, horoskop, ideologiya, ideoqrafiya, ideoqram, ideya, idilliya, idiom, idiot, ikebana, ion, ionizasiya, ippodrom, iris, işemiya, isterik, isterika, isteriya, istorioqrafiya, ixtiol, iyerarxiya, izomerlər, izotoplar, kafedra, kaleydoskop, kalliqraf, kalliqrafik, kalliqrafiya, kardiologiya, kardioloji, kardioloq, kardioqraf, kardioqrafiya, kardioqram, katalitik, kataliz, katalizator, kataloq, katar, katarakt, kateqoriya, katet, kateter, katod, katolikos, katolisizm, katorqa, kefal, keramika, keratin, keratit, kəstanə, kibernetika, kilsə, kimoqraf, kinematoqraf, kinematoqrafiya, kineskop, kinetik, kinetika, kino, kino..., kinodrama, kinodramaturgiya, kinodramaturq, kinokomediya, kinomexanik, kinoteatr, kinoxronika, kirəmit, klimatologiya, klimatoloji, klimatoloq, klinik, klinika, klinist, kodein, klinikaçı, kokklar, kolit, kolloid, kolloidal, koma, komedioqraf, kometa, komik, komizm, korifey, kosmetik, kosmetika, kosmik, kosmodrom, kosmologiya, kosmoloji, kosmonavt, kosmonavtika, kosmopolit, kosmopolitik, kosmopolitizm, kosmoqonik, kosmoqoniya, kosmos, krater, kristal, kristallizator, kristalloqraf, kristalloqrafiya, kub, kubmetr, kristallik, labirint, lakonik, laringit, larinqologiya, larinqoloq, larinqoskop, lastik, leksem, leksik, leksika, leksikologiya, leksikoloq, leksikoqraf, leksikoqrafiya, lemma, leykemiya, leykosit, leykoz, liman, limon, lipoid, lira, lirik, lirik-dramatik, lirik-epik, lirika, lirizm, lisey, litologiya, litoqraf, litoqrafiya, liturgiya, loqarifm, lotos, maksimalist, malaxit, mancanaq, manometr, mantiya, maqma, maqnetizm, maqnezium, maqnit, maqnitofon, maqnitola, maqnitometr, marazm, mastika, mastit, mavzoley, meduza, megera, melanxoliya, melinit, melodik, melodika, melodiya, melodram, melodramatik, melodramatizm, meningit, meqa, metafizik, metafizika, metafora, metaforik, metallik, metallurgiya, metallurji, metallurq, metamorfoz, metastaz, metateza, meteor, meteorit, meteorologiya, meteoroloq, metod, metodika, metodist, metodologiya, metodoloji, metodoloq, metol, metonimiya, metr, mexanik, mexanika, mexaniki, mexanisist, mexanisizm, mexanist, mexanizator, mexanizm, meyoz, mezon, məngənə, mif, mifologiya, mifoloq, mikoz, mikro..., mikrob, mikrobiologiya, mikrobioloji, mikrobioloq, mikrofon, mikroklimat, mikron, mikroorqanizm, mikroskop, mikroskopik, mikroskopiya, mimik, mimika, mimoza, miokard, miokardit, mistika, mitoz, mitropolit, molibden, monada, monarxist, monarxiya, monarxizm, monastır, monist, monistik, monizm, monolit, monoloq, monoqrafik, monoqrafiya, monoqram, monoteist, monoteizm, monotip, morfem, morfinist, morfinizm, morfologiya, morfoloji, morfoloq, morfonologiya, morfonoloji, naftalan, naftalin, narkomaniya, narkotik, narkoz, nefrit, nekroloq, nektar, nektari, neo..., neoantrop, neolit, neologizm, neon, nevralgiya, nevrit, nevrologiya, nevroz, neyro..., neyron, nimfa, nistaqm, nitr..., nitrasiya, nitro..., nitroqliserin, nom, nomarx, nostalgiya, obelisk, oda, oftalmologiya, okean, okeanoqraf, okeanoqrafik, okeanoqrafiya, oksid, oksigen, oktaedr, olimp, olimpiada, olimpiya, oliqarxiya, omeqa, omonim, omonimik, omonimika, omonimiya, onkologiya, onkoloji, onkoloq, onomastika, optik, optika, orakul, orfoepik, orfoepiya, orfoqrafik, orfoqrafiya, orgiya, orijinal, ornitologiya, ornitoloji, ornitoloq, orogen, oronim, oroqrafik, oroqrafiya, orqan, ortit, ortodoks, ortodoksal, ortoped, ortopedik, ortopedist, ortopediya, oxra, oykonim, ozon, ozonator, pafos, paleoantrop, paleolit, paleontologiya, paleontoloq, paleoqraf, paleoqrafiya, paleozavr, paleozoy, pandemiya, panoram, panorama, panteist, panteizm, panteon, pantomima, papirus, parabola, parabolik, paraboloid, paradoks, paradoksal, paralel, paralelepiped, paralelizm, paraleloqram, parametr, paranoyya, paraqraf, paratif, parazit, parazitizm, parazitologiya, parazitoloq, paremiya, parez, parodiya, patogenez, patologiya, patoloji, patoloq, patriarx, patriarxat, pauza, pedaqogika, pedaqoq, pediatr, pediatriya, periferiya, perigey, perimetr, periskop, peritonit, petroqrafik, petroqrafiya, pifos, piramida, piramidon, piroksilin, pirotexnik, pirotexnika, planet, planetari, plastik, plastika, plastilin, plazma, plevra, plevrit, plutokrat, plutokratik, plutokratiya, plutonizm, pnevmatik, pnevmatika, pnevmoniya, podaqra, poema, poetik, poetika, poeziya, polemika, poliartrit, polietilen, polifonik, polifoniya, poliklinika, polimerlər, polineziya, poliomielit, polip, poliqlot, poliqon, poliqrafik, poliqrafiya, polisemiya, politexnik, politexnikum, politexnizm, politoloq, pozitivist, praktik, praktika, praktikant, praktikum, praktisizm, praqmatika, praqmatist, praqmatizm, prizma, problem, problematik, problematika, professional, profilaktik, profilaktika, profilaktori, proloq, proqnoz, protein, protez, protokol, protoplazma, prototip, psixeya, psixi, psixiatr, psixiatrik, psixiatriya, psixika, psixologiya, psixoloji, psixoloq, psixopatiya, psixopatologiya, psixopatoloji, psixopatoloq, psixoterapevt, psixoterapevtik, psixoterapiya, psixoz, qalaktika, qanqren, qastrit, qlaukoma, qliserin, qlükoza, qnoseologiya, qnoseoloji, qonit, qonokokk, qrafa, qrafem, qrafik, qrafika, qrammatika, qrammofon, radioloq, rapsodiya, raxit, raxitizm, reostat, revmatik, revmatizm, ritm, ritmik, ritmika, ritorik, ritorika, romb, romboid, santur, sapfir, sarkazm, sarkofaq, sarkoma, saxarin, selen, semafor, semantika, semasiologiya, semasioloji, semasioloq, sepsis, seysmik, seysmologiya, seysmoqraf, seysmoqrafiya, seysmoqram, sfera, sferik, sifon, sikl, siklon, silindr, silindrik, sillabik, simfonik, simfonist, simfoniya, simfonizm, simmetrik, simmetriya, simpatiya, simptom, simvol, simvolik, simvolist, sinaqoq, sindikalist, sindrom, sinekdoxa, sinod, sinonim, sinonimika, sinonimiya, sinoptik, sinoptika, sintaksis, sintaktik, sintaqmatika, sintetik, sintez, sinxron, sinxronik, sinxroniya, sinxronizm, sirroz, sistem, sistematik, sistematika, sistit, sitogenetika, siyenit, şizofreniya, şırınqa, skelet, skeptik, skeptisizm, sklera, sklerit, skleroz, skumbriya, sofist, sofizm, somatologiya, spazma, spazmatik, sperma, spermatozoid, stadion, statik, statika, statist, stenoqrafiya, stereometriya, stereoskop, stereotip, stomatologiya, stomatoloji, stomatoloq, strategiya, strateji, strateq, streptokok, strixnin, sxem, sxematik, sxematizm, sxolastik, taktik, taktika, talant, talassemiya, tavtologiya, taxeometr, taxeometriya, taxikardiya, teatr, teizm, tektonik, tektonika, tele..., telefon, telefonoqram, telekino, telemexanika, telepatiya, teleqraf, teleqram, teleskop, tema, tematik, tematika, teologiya, teorem, terapevt, terapiya, termo..., termodinamika, termometr, termoqraf, termos, termostat, texnik, texnika, texnikum, texnologiya, texnoloji, texnoloq, tezis, timpan, tip, tipologiya, tipoloji, tipoqraf, tipoqrafiya, tiran, tireoidin, titan, titanit, toksemiya, toksik, toksikologiya, toksikoloq, toksikoz, toksin, tomoqrafiya, ton, tonal, toponimika, toponimiya, topoqraf, topoqrafiya, tormoz, tragediya, tragik, tragizm, trapesiya, travma, travmatizm, travmatologiya, traxeya, traxoma, trilogiya, triqonometrik, triqonometriya, tromb, tromboflebit, tromboz, tropik, uran, urologiya, uroloji, uroloq, utopik, utopist, utopiya, varvarizm, venerologiya, veneroloq, xalsedon, xaos, xaotik, xarakter, xarakterik, xarakteristika, xartiya, ximer, xlor, xlorator, xlorofil, xloroz, xolerik, xolesistit, xolesterin, xor, xorist, xristian, xrizantem, xrom, xromatizm, xromosfer, xromosom, xromosomlar, xronika, xronikal, xronologiya, xronometr, xronometraj, xronoskop, yepiskop, yod, yodoform, zefir, zona, zonal, zonallıq, zoo..., zoocərrahlıq, zoogigiyena, zoogigiyenik, zoologiya, zooloji, zooloq, zootexnik, zootexnika, zootexniki

Yunanca sözlərə fransızca söz və şəkilçi gətirilərək yaradılmış sözlər:
alleqorik, antarktik, arktik, arterial, aseptik, asfalt-beton, astronomik, avtobioqrafik, avtomaşın, avtomatik, avtoportret, barometrik, biblioqrafik, bioqrafik, dinamo-maşın, disharmonik, fizioterapevtik, fonetik, fonometrik, fotoatelye, fotobomba, fotolampa, fotometrik, fotomontaj, fotoqrafik, fotoreportaj, fotoreportyor, gigiyenik, gimnastik, hidroplan, ideoqrafik, kinoaktrisa, kinoaktyor, kinoartist, kinoatelye, kinojurnal, kinokadr, kinorejissor, kinoseans, sinonimik

Yunan və Latın mürəkkəb sözlər:
aeroport, anormal, aqrominimum, avtoreferat, avtosistern, biostansiya, diapozitiv, episentr, fotoaparat, fotoelement, fotolaboratoriya, fotomaterial, fotoobyektiv, genosid, hemoqlobin, hidrolokasiya, hidrolokator, hidroturbin, homoseksualizm, ixtiologiya, ixtioloq, kinoaparat, kinofabrik, kinofestival, kinomontaj, kinooperator, monokl, monoplan, mikroelementlər, naftol, pantopon, streptosid, teleobyektiv, televiziya, televizor, texminimum

Yunan və ərəb mürəkkəb sözlər:
aqrokimya, aqroməntəqə, avtomüfəttiş, biokimya, elektrokimya, elektrokimyəvi, fiziki, fotokimya, fotokimyəvi, fotomüxbir, fotoşəkil, fotosurət, geokimya, geokimyəvi, hidrokimya, hidrotəyyarə, izoxət, kinofaciə, kinoşəkil, mikroiqlim, texniki, zoobaytar

Yunan və fars mürəkkəb sözlər:
aqroşəhər, coğrafiyaşünas, dramnəvis, dəftərdar, dəftərxana, filosofanə, fotoqrafxana, kinoşünas, metalşünas, mikrotərəzi, teatrşünas, teleqrafxana

Alman və yunan mürəkkəb sözlər:
kartoqraf, kartoqrafiya, kartoqram, kartoteka, kurortoloq, raketodrom, rentgenologiya, rentgenoloji, rentgenoloq, rentgenoqrafiya, rentgenoqram, rentgenoskopik, rentgenoskopiya, rentgenoterapiya, sinkoqrafiya

Latın və yunan mürəkkəb sözlər:
faktoqrafiya, kalorimetr, kalorimetriya, karbid, koaquloqram, kriminologiya, kulturologiya, limfositlər, linotip, matriarxat, millimetr, milliqram, motodrom, mutagen, piktoqram, radiobiologiya, radiologiya, radiotelefon, radioteleqraf, radioteleqram, radiotexnik, radiotexnika, radon, sellüloid, serologiya, simpozium, sinologiya, sosiologiya, sosioloq, spektroskop, spiroxet, stratosfer, subtropiklər, subyekt, sulfat, sulfidin, sulfit, superfosfat, taksometr, terminologiya

maq (əsli fars, yunan sözü)
nərgiz, (əsli yunan, fars sözü)
komediya (əsli latın, yunan sözü)
xormeyster (Yunan və Alman mürəkkəb söz)
fotosinkoqrafiya (Yunan, alman və yunan mürəkkəb söz)
fotohəvəskar (Yunan, ərəb və fars mürəkkəb söz)
antisemit, antisemitizm (Yunan və ibrani mürəkkəb sözlər)
semitologiya, semitoloji (ibrani və Yunan mürəkkəb sözlər)
aeroklub, hidromonitor, kinofilm, zoopark (Yunan və ingilis mürəkkəb sözlər)
antifaşist, kinolent, kinossenari, kinostudiya, tragikomediya (Yunan və italyan mürəkkəb sözlər)
antisovet, kinooçerk, kinopovest, mikrorayon, sofistika (Yunan və rus mürəkkəb sözlər)
aptekçə (Yunan və türkcə şəkilçili mürəkkəb söz)
atomistik (Alman dilindən yunan sözü)
anarxo-sindikalist, anarxo-sindikalizm, arxaik, ballistik, balneoloji, dekada, diplom, ensiklopediya, hipnotizm, idealizm, idiomatik, kartoqrafik, orkestr, qrammatik, semantik, simvolizm, termodinamik,tipaj, tipik, toksikoloji, toponimik, travmatik, velodrom, xoreoqrafik, xronik (Fransız dilindən yunan sözlər)
ampermetr, kilometr, kiloqram, kiloqrammetr, mineralogiya, mineraloq, patefon, planerodrom, şapiroqraf, şifroqram (fransızca və Yunanca mürəkkəb sözlər)
seroloji, subtropik (latın və Yunanca mürəkkəb sözlər)
travmatoloji (ingilis dilindən alınan yunan söz)
filmoskop, filmoteka, spidometr, tankodrom (ingilis və Yunan mürəkkəb sözlər)
qalvanometr, voltmetr (italyan və Yunan mürəkkəb sözlər)
diametral, diaqonal, kamfora, katolik, konus, metal, muzey, pirat, sxolastika, tonus, topoqrafik (əsli yunan, latın sözləri)
pantokrin (Monqol və yunan mürəkkəb söz)
qeyri-antaqonist, qeyri-simmetrik, müridizm (Ərəb və yunan mürəkkəb sözlər)
bəlsəm, büllur, dəftər, əfəndi, əsatir, fəlsəfə, iksir, kimya, malxulya, miqnatis, musiqi, qanun, qulunc, sofi, üstürlab (əsli yunan, ərəb sözləri)
dyaçok, dyakon, kubatura, kubik, kubizm, kubok, kukla, qarmon, spartakiada (rus dilindən alınan yunan sözlər)

nadir qafarzadə

Türkləri və Türkiyəni çox sevməyən müğənni. 2011-ci il noyabrın 10-da ANS TV-də yayımlanan Günəbaxan verilişində müğənnilərin dünyadakı qiymətləri ilə bağlı verilən “Tarkan toylara 300 min dollara gedir, sizin buna münasibətiniz necədir?” sualına əsəbləşərək, “Mən başa düşmürəm Tarkan kimdir ki? O məni tanımırsa, mən onu dünəndən tanımıram. iyrənirəm Türk kanallarından. Türkiyə Azərbaycana əxlaqsızlığı, mənəviyyatsızlığı gətirib. Nə Türkiyə, Türkiyə salmısız siz? Türklər gəlib bizim əxlaqımızı pozdular. Torpaqlarımızın 20%-ni ermənilər alıb, qalanını da gedin türklərə verin” cavabını verərək yayımı tərk etmişdir. Verilişinin ertəsi günü Türkiyə xalqına qarşı işlətdiyi təhqiramiz ifalərdən heç də peşmanlıq hissi keçirmədiyini demişdir. Bu hadisələrdən sonra, Facebook-da onun üçün yaradılmış “Anti Nadir Qafarzadə” səhifəsi üçün “Mənə qarşı səhifə yaradıblar? Əcəb ediblər! Onların damarlarında azəri qanı axmasına və milli düşüncələrinə şübhə ilə yanaşıram. Əsl Azərbaycan olan şəxs belə şeylər yazmaz. Ulu öndərimiz demişkən, mən fəxr edirəm ki, mən Azərbaycanlıyam.” deyərək etiraz etmişdir. 2023-cü ildə Türkiyədə baş verən və 40 mindən çox insanın ölümünə səbəb olan 6-7 fevral 2023 türkiyə zəlzələsinə baxmayaraq, əyləncəli ad günü məclisi təşkil etdiyinə görə etirazlara söyüşlə cavab vermişdir. Rasim Balayev, Şeyx Əbdül Mahmudov kimi xalq artistləri onu qınayanda “Əcəb etmişəm. Cəhənnəmə tənqid etsinlər. Bezdim artıq” deyərək özünü müdafiə etmişdir. indi isə Türkiyədə tətildə ac qaldığını, türk yeməklərinin pis olduğunu deyib, Bakıdan ona yemək göndərilməsini istəyib.

azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti

2021 orfoqrafiya lüğətinə türk dilindən yeni sözlərin daxil edildiyi lüğət.

• aşağılamaq (alçaltmaq, hörmətdən salmaq, təhqir etmək) = Türk dili islahatları zamanı “həqarət, mühəqqər, mübtəzil” əvəzinə yaradılmış söz semantik olaraq Azərbaycan dilinə keçmişdir. Köhnə Azərbaycan lüğətlərində “aşağı salmaq, endirmək, azaltmaq, salmaq” kimi mənalar olsa da, yeni lüğətlərdə yavaş-yavaş “təhqir etmək” kimi bəzi mənalar 2000-ci ildən sonra yaranmışdır. Sonuncu orfoqrafiya lüğətinə əlavə edilən “aşağılanma, aşağılanmaq, aşağılayıcı” sözlərinin izahı olmasa da, Google və korpus axtarışlarında türkcə mənada işləndiyi görünür.

• altyazı (subtitr) = 1970-ci illərdən türk dilində istifadə olunan bu söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• bilgilənmək (biliklənmək), bilgiləndirmək (bilikləndirmək) = Türk dili islahatı zamanı təklif edilən sözlər arasında olmasa da, dövrün qəzetlərində bilgi sözü vasitəsilə məlumatlanmaq, məlumatlandırmaq mənasında işlənən sözlər 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• bilgin (bilikli, savadlı) = Türk dili islahatı zamanı köhnə mətn axtarışlarından çıxarılaraq alim sözünün yerinə əlavə edilən söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• coşqu (həvəs, şövq, ruh yüksəkliyi) = 1941-ci ildə təhəyyüc əvəzinə yaradılmış söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• çağrı mərkəzi (zəng mərkəzi, çağırış mərkəzi) = “Çağrı” sözünün istifadəsi çox qədim olsa da, “çağrı mərkəzi” ifadəsi Türkiyədə ilk dəfə 1997-ci ildə IBM Türkiyə iş elanında işlədilib və 2021-ci ildə Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə əlavə edilib.

• dağçı (alpinist), dağçılıq (alpinistlik, alpinizm) = 1932-ci ildə Türkiyədə ilk dəfə olaraq alpinizm idmanının başlanması və yayılması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər zamanı yaranan “dağcı” və “dağcılık” sözləri 2021-ci il Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətinə daxil edilib. Mənası ilə bağlı heç bir izahat olmasa da, Google və korpus axtarışlarında türkcə mənada istifadə edildiyi görünür.

• dişçi (stomatoloq, diş həkimi) = Türkiyədə “diş hekimi, diş doktoru” ifadələri rəsmi olaraq işlənsə də, danışıq dilində “dişçi” ifadəsi kifayət qədər yaygındır. Azərbaycan dilində çox işlənməsə də, 2021-ci ilin orfoqrafiya lüğətinə daxil edilib.

• dolğu (üz filləri) = Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk illərində istifadə olunmağa başlayan və inşaat dolğusu, divar çatlağı dolğusu, üz dolğusu, dodaq dolğusu, diş dolğusu kimi bir çox sahədə ümumi mənada istifadə edilən söz Azərbaycan dilinə ancaq ingiliscə “facial filler”, yəni üz filləri mənasında əlavə edilmişdir.

• duyğulanmaq (doluxsunmaq, təsirlənmək, toxunmaq, emosional olmaq), duyğulandırmaq (emosional hiss etmək) = Türk dili islahatı zamanı təxəssüs, mütəxəssis olmaq sözləri əvəzinə yaradılmış sözlər 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• düşüş (eniş, düşmə, azalma) = Türkiyə türkcəsində müxtəlif mənalarda istifadə edilən söz 2021-ci ilin orfoqrafiya lüğətinə əlavə edilib.

• görüntü (şəkil, kadr, təsvir, mənzərə), görüntülü (video, təsvirli) = Türk dili islahatı zamanı baxış, nümayiş mənasında yaranan amma şəkil, kadr, təsvir mənalarında işlənen söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• gözənək (məsamə, pora) = 18-ci əsrin sonlarında Türkiyə türkcəsində hər hansı bir əşyanın üzərindəki kiçik dəlik kimi işlənməyə başlayan söz, türk dili islahatı zamanı “məsamə, rövzən” sözlərinin yerinə işlənməyə başlayır. 2021-ci ildə Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil olan sözün mənası ilə bağlı heç bir açıqlama olmasa da, türkcə mənaları ilə xüsusi olaraq “üzdəki məsamələr” üçün işləndiyi görünür.

• içəcək (içki) = 17-ci əsrdən etibarən Türkiyə türkcəsində məşrubat mənasında işlənən söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• incələmək (tədqiq etmək, diqqətlə yoxlamaq, araşdırmaq), incələmə (tədqiqat, araşdırma, müayinə) = Fransua Meninskinin “Thesaurus linguarum orientalium Turcicae-Arabicae-Persicae” kitabında qeyd olunan söz türk dili islahatı zamanı tədqiq sözü əvəzinə dilə əlavə edilmişdir. Azərbaycan lüğətlərində incələnmək, incələtmək felləri olsa da, mənaları incə, zərif etmək kimi görünür. 2000-ci illərdən sonra təfərrüata varmaq mənasında işlənməyə başlayan feil sonradan tədqiq etmək, diqqətlə yoxlamaq, araşdırmaq mənalarını qazanmış və 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• qalıcı (daimi, davamlı, möhkəm), qalıcılıq (davamlılıq, daimilik) = Türk dili islahatı zamanı müxəlləd sözü əvəzinə yaradılmış söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• qurulum (quraşdırma) = 1990-cı illərin əvvəllərində fərdi kompüterlərin yayılması zamanı əməliyyat sisteminin quraşdırılması üçün istifadə olunmağa başlayan söz 2021-ci ildə Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilib. Mənası ilə bağlı heç bir izahat olmasa da, Google və korpus axtarışlarında türkcə mənada istifadə edildiyi görünür.

• özçəkim (selfi) = 2014-cü ildə TDQ-nin “selfie” sözünün əvəzinə yaratdığı söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir. Ancaq Türkiyədə bu sözün istifadəsi cüzidir.

• paylaşım (paylaşma, bölüşmə) = 2000-ci illərdə Türkiyədə forum saytlarında internet məqalələri üçün istifadə olunmağa başlayan bu söz Azərbaycanda Facebook ilə birlikdə işlənməyə başlayıb və 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə əlavə edilib.

• seçənək (alternativ, variant, seçim) = 1971-ci ildə TDQ tərəfindən “alternativ” sözü əvəzinə yaradılmış “seçenek” sözü 2021-ci ilin Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə əlavə edilib. Mənası ilə bağlı heç bir izahat olmasa da, Google və korpus axtarışlarında türkcə mənada istifadə edildiyi görünür.

• simgə (simvol) = Türk dili islahatı zamanı simvol sözü əvəzinə yaradılmış söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir. Bu söz Azərbaycan lüğətlərində kompüter termini kimi göstərilsə də, korpus və Google axtarışlarında türkcədə olduğu kimi rəmz, emblem, işarə mənalarında işləndiyi də görünür.

• tanıtım (təqdim, təbliğat, reklam) = 1960-cı illərdə fransızca “lansman” sözünün yerinə işlənməyə başlayan bu söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilib. Mənası ilə bağlı heç bir izahat olmasa da, Google və korpus axtarışlarında türkcə mənada istifadə edildiyi görünür.

• tapınaq (mədəd, ibadətgah, səcdəgah) = Türk dili islahatı zamanı mədəd sözü əvəzinə yaradılmış söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• toparlanmaq (toplanmaq, özünu ələ almaq, sağalmaq, geri qaytarmaq), toparlayıcı (bərpaedici?, konsentrator?, kommutator?, hab?) = 1876-cı ildə Əhməd Vəfik Paşa tərəfindən cəm etmək, düşmən əsgərlərini toplayıb qovmaq mənalarında lüğətə əlavə edilmiş “toparlamak” sözü bu prosesdə türk dilində fərqli mənalar qazanmışdır. Sonuncu orfoqrafiya lüğətinə əlavə edilən sözlərin izahı olmasa da, Google və korpus axtarışlarında türkcə mənası ilə işləndiyi görünür. Lüğətlərə daxil edilməsə də, “toparlamaq” (yığışdırmaq, qablaşdırmaq, düzəltmək) sözünün istifadəsi mövcuddur.

• toplardamar (vena) = 1963-cü ildə TDQ-nin “verit” sözünün əvəzinə yaratdığı söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• tutqu (ehtiras, ibtila, şövq, vurğunluq) = 1942-ci ildə TDQ tərəfindən ehtiras, ibtila sözləri əvəzinə yaradılmış söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir. Mənası ilə bağlı heç bir izahat olmasa da, Google və korpus axtarışlarında türkcə mənada istifadə edildiyi görünür.

• uzman (ekspert, mütəxəssis) = Türk dili islahatı zamanı mütəxəssis sözü əvəzinə yaradılmış söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.

• yetənək (qabiliyyət, istedad) = Türk dili islahatı zamanı qabiliyyət sözü əvəzinə yaradılmış söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir. Mənası ilə bağlı heç bir izahat olmasa da, Google və korpus axtarışlarında türkcə mənada istifadə edildiyi görünür.

• yönəlik (üçün, üçün nəzərdə tutulan) = 1950-ci illərdə türk dilində sifət kimi işlənməyə başlayan söz 2021-ci il Azərbaycan orfoqrafiya lüğətinə daxil edilmişdir.