bədii ədəbiyyat oxuyan bikar insan

amma digər tərəfdən hər şey vaxt itkisi də deyilmi ki? tamam qəbul edirəm bədii ədəbiyyat oxumaq vaxt itkisidir amma digər hər şey kimi. yəni, nəticədə öləcəyik elə deyil mi nə etsək vaxt itkisi sayılacaq. çünki elə həyat vaxt itkisidir, vaxtını nəyə sərf edəcəyindir. həyatını elmə adaya bilərsən, amma nəticədə öləcəksən, bir neçə ixtiran olsa belə kitablarda adın keçsə belə sən həyatını buna xərclədin və bu da vaxt itkisidir. demirəm elm öyrənməyin, bədii ədəbiyyat oxumayın və ya musiqi dinləməyin. zatən biz buna görə gəlmişik bu dünyaya vaxtımızı dolduraq və gedək. amma qarışa bilmərik kim vaxtını nə ilə doldurur, bu onun həyatıdır, istər qız üçün oxusun, istər intellektual görünmək üçün, istərsə də həqiqətən nəsə qazanmaq üçün bu onun seçimidir. o vaxtını buna sərf etməyə razıdırsa, bizə nə düşüb ona bikar ya da məşğul demək?

r-kompleks

ikinci dünya savaşından sonra bir çox alimi bir sual narahat edirdi:

afrika və cənubi amerikanın inkişaf etməmiş cəmiyyətlərində rast gəlinən ilkəl ruh halı necə oldu da, italiya və almaniya kimi elmə, incəsənətə və fəlsəfəyə qatqıları olmuş bir mədəniyyətdə də ortaya çıxmışdı? xüsusilə kant, hegel kimi filosofları, eynştein kimi alimləri, goethe kimi yazarları, wagner kimi böyük bəstəkarları yetişdirən alman cəmiyyəti necə oldu da hitler kimi birinin arxasından gedərək 20 milyon insanın ölməsinə səbəb oldu? hitler onlara nə etmişdi də məntiqlərindən istifadə edə bilmirdilər?

əslində isə əsl sual bu idi: məntiqli insanların məntiqsiz davranmağa başlamasına səbəb nə idi?

bu sualın cavabını uzun bir müddətdən sonra araşdırmacı mac lean, “r-kompleks”, yəni ilkəl sürünənlərin məntiqi ilə açıqladı. adını da onsuz r ingiliscədə reptile yəni sürünənlər kompleks qarmaşıq ruh halını təmsil edən complex sözlərindən götürmüşdür.

bəs r-kompleks əslində nədir?

r-kompleks beyində bir bölgənin adıdır. mac lean-ə görə beynin 3 əsas bölgəsindən biri olsan r kompleksi ən ilkəl olanıdır və təkamül ilərlədikcə azalar, insanlarda böyük bir qismi beyin qabığı tərəfindən örtülər.

bu ilkəl beyin adı bizə aşağılayıcı kimi görünsə də həyatda qalma instiktinin mərkəzidir. beynin bu bölgəsini ağıl və məntiq deyil də, daha çox instiktlər idarə edər. bu instinktlərin birinci öncəliyi ölməməkdir. ikincisi isə çoxalmaqdır. əslindı bu bölgənin verdiyi əmr sadədir: “həyatda qal və çoxal.”

beynimizdəki r-kompleks ilan, kərtənkələ kimi sürünənlərin beyni ilə çox oxşardır. amma yaxşı xəbər isə odur ki, r-kompleks insan beyninin bir hissəsini sürünənlərin beyninin isə tamamını təşkil edir. macleanın müşahidələrinə görə bu ilkəl beynin xarakteristikaları aşağıdakılardır:

1. düşünməz, avtomatik və instinktlərə əsasən hərəkət edər.

2. hərəkətləri təkrarlara əsaslanır, vərdiş halını alar.

3. yeni şeylər öyrənməyə qapalı, dəyişimə olduqca qarşıdırlar.

bu r-kompleksinin beynimizdəki yeri beyin sapıdır. beynimizlə bədənimizin birləşdiyi yerdə yerləşən bu beyin sapı həmçinin diqqətin də mərkəzidir. çox əhəmiyyətli bir yerdə yerləşdiyinə görə r-kompleks nə zaman hərəkətə keçsə, ağıl və məntiq artıq istifadə edilə bilməz. normal vaxtlarda düşünmə, planlamaq, qərar almaq kimi işlər görən beynimiz utanc verici də olsa təhlükə anında düşünən beynimizi bir kənara buraxıb bütün ipləri nu ilkəl beynimizə verər. ən təhlükəli anlarda düşünə bilməməyimizin də əslində səbəbi budur.

başdakı sualımıza dönsək artıq onu bilirik ki, hitler almanların beynindəki r-kompleks hissəsini aktiv hala gətirmişdir və bunu təkcə hitler yox tarixdə yüzlərlə lider etmişdir.

bəs bu liderlər buna necə nail olurdular?

araşdırmalara görə, insan beynində r-kompleksin aktiv hala gətirilməsi üçün əsas 2 yol var.

1. bir qrupa daxil etmək. insanları “biz və onlar” şəklində ayırmaqdır. şübhəsiz, bir-biri ilə əlaqələri güclü olan qruplara daxil olan insanlar bir müddət sonra düşünməkdən, ağlını istifadə etməkdən uzaqlaşar, çünki buna gərək olmaz.

2. əlbəttə, qorxu ilə. əgər bir oğru banka girib silahını çıxardıb havaya atəş açsa o an təhsil səviyyələrindən asılı olmayaraq hər kəs yerə uzanacaq və beyinlərindəki r-kompleks aktiv hala gələcək. bunu yaxşı bilən liderlər də eyni şeyi edirlər. bir xarici düşmən göstərərək qorxuya əsaslanan bir siyasi propaqanda ilə insanları r-kompleks səviyyəsinə gətirirlər. əgər gerçək düşmənlər yoxsa belə xəyali xarici düşmənlər yaradırlar.

bunu etmək üçün 3 üsuldan istifadə edirlər:

1. düşmən göstər.

2. mübarizə duyğusunu qışqırt.

3. düşündürmə.

daima münaqişələr yaratkı tərəflər düşünə bilməsinlər. insanların ağlına deyildə instinktlərimə xitab et.

bəs cəmiyyət “r-kompleks” liderlərində nə tapırlar?

araşdırmalara görə, əsl həyatlarında uduzan, zəif, kompleksli insanlar zənn edirlər ki, bu cür gücü və iqtidarı təmsil edən liderlər üzərindən, onları əzən müdirlərindən, üst siniflərindən intiqam alırlar.

r-kompeksə xitab edən liderlərin ən böyük sirri özlərini bir “intiqam vasitəsi” təqdim etməkdir. onlar daima uduzanlara oynayaraq qazanarlar.

mesajları belədir: “mən də sənin kimiyəm, lakin sənin olmadığın bir yerdəyəm, seçiminlə mənə güc ver, mən də sənin nifrət etdiyin hər kəsdən əvəzini çıxım.”

bu tip liderlər asanlıqla iqtidara gələ bilərkən, gedişlərində böyük problemlər çıxardarlar. çünki iqtidarlarından pisə istifadə edərək özlərindən başqa alternativ olmamağa çalışarlar. bu tip liderlər deyə bilərik ki cəmiyyətlər üçün zəka testidir.

yazıda mümin sekmanın və sedat şenermanın yazılarından istifadə olunmuşdur

insan

qarşımdan keçən insanlara və bu binaların həmən arxasındakı binaya, daha doğrusu binanın ön divarlarına baxıram. nəyə görə önümdəki bu qədər mənzərədən bu ikisindən bəha etdiyimi bəlkə də ilk naxışdan anlamaya bilərsiz, amma həqiqətən aradakı oxşarlığı da görməyə bilmərsiniz. bəli insanlarla binalar arasındakı və ya daha dəqiq cismimizlə divarlar arasındakı. hər ikisi də necə güclü gizlədicidir. bəli önümdəki binaya baxıram, bəzi evlərdə işıqlar yanılıdır bəzilərində sönülü. bəli önümdəki divarlara və pəncərələrə baxıram, və xaricdən necə də hər şey normal və adi görsənir. ya o divarların arxasında nə baş verir? neçə acıları, neçə sevincləri gizlədir bu divarlar və biz heç birini görmürük. bəlkə də bu saniyələrdə mən baxan vaxtı sərxoş biri arvadını döyür, bəlkə də bir uşaq ilk addımını atdı, ya da bir ata uşaqlarını başına yığıb nəsə öyrədir, bəzilərində 1 saata dönəcək atasın gözləyir, bəziləri isə heş zaman dönməyəcək olan ataların. bəzi evlərdə ay sonuna necə çıxa biləcəyi düşünülür, bəzi evlərdə həyat çox çətindir, bəzilərində isə çox asan. bəzi evlərdə ümidlər ölür, bəzilərində yeni ümid doğur. amma mən bunlarım heç birini görə bilmirəm, tək göedüyüç önüçdəki divarlar, hər cürə acını sevgini bilən şahid olan amma bunu bizdən gizlədən divarlar. ya önümdəki insanlara nə deməli? eynilə divarlar kimi qəraqdan necə də sıradan görünürlər, sanki içlərində o qədər acını sevinci sevgini ümidi ümidsizliyi kədəri yalnızlığı keçirmirlər. qıraqdan hamısı divarlar kimi qatı və bərk görsənirlər, çünki gizlədirlər. özlərini. ruhlarını. yaşadıqlarını. hiss etdiklərini. düşündüklərini. sevgilərini. içlərindəki məsumiyyəti. gizlədirlər, çünki gizlətməlidirlər yoxsa zəif görünərlər. bunqədər güc sevdalısı olan insanlardam kim zəif görünmək istərki. amma nifrətlərini gizlətmirlər, kinlərini də və şübhələrini. nifrətlə baxırlar bir birlərinə oysa içlərində gülümsəmək istəyərək.. amma gülümsəmirlər, bunqədər cəsarətləri yox. bunu etmirlər çünki gülünc görünməkdən qorxurlar, gülümsədikləri insanın onlarım həqiqətən kim olduğunu, həqiqətən necə zəif və sevgiyə möhtac olduğun başa düşməsindən qorxurlar. amma nifrətin onları gücləndirdiyini, bir divar kimi qatı etdiklərini. amma ya divarları qıra bilərsək? başa düşəcəyik deyilmi bir birimizə necə də bənzədiyimizi, necə də bir birimizə ehtiyacımız olduğunu və bir birimizi necə də sevdiyimizi. gülümsəyin, dostlar, gülümsəyin çünki bu daha çətindir.

həyatın nə qədər gözəl olduğunun anlaşıldığı anlar

dostoyevskinin sözləriilə başlamaq istərdim: həyatdan qorxmayın. yaxşı və gözəl bir şeylər etdiyinizdə həyat o qədər gözəl ki.
bəli həyatı gözəl edən şey etdiyimiz yaxşılırlardır, kiməsə etdiyimiz köməkdir. qəlbinizi pislik edərək qaraltmayın dostlar. bəlkə də mənim kimi istədiyimiz həyatı yaşaya bilmirik, səhv insanlar səhv yerdədirlər, əsl dəyərlilər itib batır. onsuz hamımız bilirik ki, dünya ədalətli deyil, yıxılanı əzər, güclüylə birlikdə olar. amma siz belə olmayın dostlar. siz yıxılanla birlikdə olun. cəsur olun ən önəmlisi. itirəcək bir şeyimiz yox ki, ən uzağı öləcəyik, ki aramızda yaşamağı bu qədər sevən var ki? itirəcək bir şeyimiz yoxdur qəlbimizdən, hiss etdiklərimizdən və hiss etdirdiklərimizdən başqa. bəlkə də ən lüks həyatı yaşaya bilmirik, amma əminəm ki, o həyatı yaşayanların belə hiss edə bilməyəcəyi rahatlığı hüzuru və ən önəmlisi sevgini hiss edə bilərsiniz. sevildiyinizi, sizə sadəcə sizə görə dəyər verildiyini hiss edərsiniz, yoxsa o hətatı yaşayanlar kimi hər gecə yatmazdan əvvəl məni həqiqətən sevən biri varmı deyə düşünmərsiniz. çox gözəl səslənir həə? etməyiniz lazım olan sadəcə paylaşmaq, sevginizi, bildiklərinizi və sahib olduqlarınızı. həyatı bütün çirklərinə və pisliklərinə baxmayaraq gözəlləşdirməyə çalışmaq, sevmək, kiməsə gözəl bir şey öyrətmək, insanları dinləmək. amma sizə asan bir həyat söz vermirəm, hətta çətin olacaq əlbəttə yıxılanlarla birlikdə olmaq. güclülərlə birlikdə olmaq əlbəttə daha asandır. amma oxuduğum bir sözdə deyildiyi kimi asan bir həyat sadəcə zəiflərin arzusudur.siz zəif deyilsiniz elə deyilmi? bu dünyada şübhəsiz pis insanlar var, hətta çoxdurlar, sizin işiniz onlarla deyil, onlar nifrət belə etməyəcəksiniz, sizin hədəfiniz dünyanın hər yerində kıpır kıpır, gülən, yardım edən o gözəl insanlar. dünyanın hər yerində var bu cür insanlar. yenə gözəl bir insanın dediyi kimi, bu insanlardan birinə rastlamadınızsa, bu insanlardan biri olun.

xəyal quraraq yatmaq

xəyallar. bir insana verilmiş ən gözəl hədiyyələrdən biri. ruhumuzun və əsl mənliyimizin ehtiyacı. bizim əslində kim olduğumuzu bizə xatırladan mükəmməl bir şey. hamımızdakı güc istəyini ortaya çıxarar. elə deyilmi? uşaqlıqdan indiyə qədər qurduğunuz xəyallara göz atın bir, hanısında cüzi də olsa güc, hakimiyyət istəyi görəcəksiniz. qədimlərdə necə insanların içindəki vəhşiliyi öldürməj üçün pulsuznhladiator döyüşləri keçirilir, oraya baxanlar qurbanın yaşayın yaşamamasına qərar verərək güc orqazmı yaşayırdılarsa bir nöqtəyi nəzərdən xəyallar da eyni məqsədə xidmət edir. hamımızın bu qədər yaxşı, humanist edən şeylərdir xəyallar. insana verilmiş ən gözəl dözüm vasitəsidir. səhərlər istəmədiyimiz həyatı yaşamağa məcbur olarıq, gecələr isə kontrol bizdə, nə istərsək edə bilərik artıq. insanı tanrı edən şeydir cəyaklar, çünki həqiqətən hər şey edə bilərsoiniz, hətta özünüzü tanrı kimi xəyal edərək big bangı, sonra kainatı insan irqini yaradar, zamanda irəli geri gedər, işıq sürətinə çatar hətta keçə də bilərsiniz. xəyallar mükəmməl şeylərdir, onsuz bu həyata dözmək olardı mı, bilmirəm.

yalnızlığın ən çox anlaşıldığı anlar

bir yalnız olmaq var, birdə yalnız hiss etmək. məndə ikincisidir. yalnız olmaqdan qurtulmaq asandır bəlkə də, bir dost taparsan və ya sevgili, qurtularsan. amma əgər yalnız hiss edirsənsə özünü, qurtulmaq çox çətindir. gün ərzində deyirəm də, gülürəm də, amma bunları edərkən belə yalnız hiss edirəm özümü. və bilirsiniz mi, əgər insan ikiüzlü deyilsə özünü yalnız hiss edəndə ətrafındakılara yaxşı davrana bilmir. bəzən yalnız hiss edirəmsə yalnız qalmalıyam düşünürəm və hər kəsi incitməyə başlayıram, ən sevdiklərimi və məni ən çox sevənləri belə. qorxuram, bir gün həqiqətən yalnız qalacam, ətrafımda mənə dəyər verən bu qədər insan olmasına baxmayaraq özdə.

uşaq ağlı ilə inanılanlar

böyüyüncə daha azad, daha xoşbəxt olacağımıza inanmaq. nə bilə bilərdim ki, əsl onda azadam, böyüyüncə insan azad ola bilmir. nə bilə bilərdim ki, xoşbəxtlik valideynin oynamağa icazə verdiyi kiçik bir sahədə gizlidir. nə bilərdim ki xoşbəxtlik axşam evə qayıtmalı olacağım vaxta qədər idi. getməyə icazə verilməyən məhəllələrdə, qayıtmaq üçün qoyulan saatlardan sonra xoşbəxtlik yox idi. mən isə düşünərdim ki, xoşbəxtlik orada gizlidir. deyərdim ki uşaq ağlımla : " qoy böyüyüm o məhəllələrə də gedəcəm, evə istədiyim vaxt qayıdacam və xoşbəxt olacam". gördüyünüz kimi uşaq ağlı idi mənimki. böyüdüm və o məhəllələrə də getdim və istədiyim vaxt da qayıdıram. amma xoşbəxtliyi tapa bilmədim. xoşbəxtliyim uşaqlığımda qaldı. uşaq olmaq istərdim, uşaqları açıq bir şəkildə qısqanıram. çünki bir şey istədiyində istədikləri şey olana qədər ağlayırlar. mən ağlasam baxmazlar da insanlar, hətta sevinərlər, istədiyimi etsələr belə içlərində əzilməyimin onlara verdiyi güc hissindən edərlər. ona görə də insanların içində çox ağlamıram. amma tək olanda ağlayıram. bəzən çox ağlayıram. amma bilirəm ki, bu ağlamağım uşaqların ağlamağı ilə eyni deyil. çünki uşaqlar ağlamaqların həqiqətən istədiklərin aldıqlarında, xoşbəxt olduqlarında kəsirlər, mən isə ağlamağı kəsirəm və əmin oluram ki, hələ də xoşbəxt deyiləm.

təsbeh qaqaş

nəsli kəsilməmişdir, sadəcə bir növdən digərinə çevrilmişdir. makasinlər nike-la, butulka şalvar gen şalvarla əvəz olunsa də beyin düşüncə eynidir, dəyişən sadəcə formadır. yenə azlıqlarla məzələnir və əllərində güc olsa təsbeh qaqaşdan da daha bərbad ola bilərlər. təsbeh qaqaşlar əgər nə qədər iyrənc də olsa eynisini ana bacısına edilməməyin istəyərək çox kiçik də olsa empatiya sahibi idilərsə, indikilər də o da yoxdur. əvvəl meyxanaya qulaq asanlar sonra repe keçdilər niyə elə bunun da səbəbi gördülər ki, artıq digərləri dəyişir və azlıq olacaqlar. bəli bu insanlar dəhşətli dərəcədə azlıq olmaqdan qorxurlar. əvvəl meyxana ilə ritm tutanlar daha sonra battle raplara qoşuldu meyxanaya qulaq asanlara lağ etdilər. inanın dəyişim sadəcə üzdədir. ən çətin momentə düşəndə içlərindəki təsbeh qaqaşlar üzə çıxır. dünən timidusun entrysimdəki kimi bəlkə də homofob olmadıqlarını deyən bu insanlar dava zamanı ilk petux deyə söyəcək. ( məlum entry #213463) və bir gün sayıları daha çoxalanda yenə az qrup təşkil edən insanları sıxışdıracaqlar ki necə yavaş yavaş edirlər. özlərini avropaya oxşatmaq istəyəndə başa düşmədilər ki sadəcə görünüşlərin bənzədə bilərlər, beyinlərin düşüncələrin dəyişmədikcə və ya belə deyək öz ağıllarından istifadə edəcək gücdə olmadıqca.