aqnostisizm
![]()
Yunancadan "agnostos" "bilinməyən, bilinə bilməyən" mənasına gəlir. Bu kəliməni Thomas Huxley [ haksley ] irəli sürüb.
![]()
(işarəsi)
Ona düşüncəsinə əsasən Tanrı və ya digər metafiziki varlıqlar (ruh, cin və s ) haqqında müsbət və ya mənfi bir şey deyilə bilməz.
Heç bir etiraz edilmir və sadə dildə bunun(Tanrının varlığının) bilinə bilməyəcəyini deyir.
Amma bu kəlimə (agnostos) ortaya çıxmazdan qabaq agnostik olan filosoflar var idi. Məs: antik əsrdə protogoras..
Antik əsrdə yaşayan deistlər də və ya klisə papalarının sözlərindən də aqnostizmə meyilli olduqlarını anlaya bilərik.
"Necə olduğunu bilmədiyimiz Tanrı haqqında edə biləcəyimiz tək şey susmaqla hörmətimizi göstərməkdir."
"Tanrını ucaltmaq üçün gördüyümüz bütün işlər əslində onu sadəcə alçaldar." (Müxtəlif inanclar və ayinlərə əsasən)
Tanrı bilinməz,çünki dil, məntiq bu kimi dində sual yaradan məsələləri tam açıqlaya bilməz və tanrının məqsədini ya da Tanrının olub-olmadığını əminliklə anlaya bilməz. Aqnostisizm bu ideologiyanın tərəfdarıdır.
Hər kəsin bir inancı vardır. Ateistlik də bir inancdır. Bu dini bir inanc deyildir.
Bu sadəcə ideoloji bir inancdır. Elmin açılış mənası həqiqətə yönəlik inancdır.
Bu platonun dövründən belədir. Yəni hər hansı məlumata sahib olmaq elə o məlumata inanmaqla eynidir.
Tanrıya inanışla əlaqədar müsbət və ya mənfi inanclar var. Bu halda aqnostisizm neytraldır.
https://imgur.com/a/vHzXpQS
Əgər Müsəlmanlığı ağ, ateizmi qara olaraq fikirləşsək, aqnostisizm boz rəngi təmsil edər. Yəni xüsusi bir cığırı yoxdur.
Bəzən insanlar aqnostizmə meyil etdikdə əksər məsələyə şübhə ilə yanaşırlar.
"Görəsən, o anamdır?" ,"Mən doğurdan da yaşayıram?" Kimi şübhələrə tutulmaq yersizdir.
Belə ki, gördüyümüz hər şey reallığı əks etdirir. Bizdə şübhə yaradan görmədiklərimizdir. Necə olsa metafizika deyirik. Yəni fizikanın ötəsi bir şey..Hər hansı təcrübə aparmaq, nəticəyə gəlmək mümkün deyil.
Tarix boyu Tanrıya inanmaq 3 səbəbdən baş verib:
1) Ağılcılıq: Biz heyvanlardan üstünük, bizi də kimsə yaradıb. Amma bu Tanrının yaradıcı olduğu mənasına gəlmir.Bu məntiq sizi spinoza kimi kainat mərkəzli bir Tanrıya apara bilər.
2) Təcrübə əsaslı: Kainatı öyrənərsən və deyərsən ki, xüsusi bir nizama sahibdir və bunu nizamın bir yaradıcısı olmalıdır. Ancaq kainatda hər şey nizamlı deyil. Genlərin mutasiyası nəticəsində anormal/patalogiyalı varlıqlar(heyvan/insan) yaranır. Bəziləri çox yaşaya bilmirlər.
3)Xaricdən: Bir vahi ilə, kənardan bir lütf ilə Tanrıya inanmaq. Başına bu kimi hadisə gələn istər şizofren olsun ,istər dəli. Onu görüb və ya eşidibsə bu reallıqdır. Ancaq bu onu öz şəxsi həyatında yaşayır və bizi inandıra bilməz. Bəlkə o adamın səmimiyyətinə, dürüstlüyünə görə inanaram. Amma bu yenə bilmək və ya güvənmək deyil.
Nəticə etibarı ilə Tanrı yenə sual altındadır.
Aqnostisizm Kiməsə inancına görə yarğılamaz, "o kiməsə inancına görə cahildir/ağıllıdır" deməz.
Müxtəlif dinlər var və müsəlmanlıqda da insanların günah və səvab hesabına cəzalandırılacağı və ya mükafatlandırılacağı, əvvəlcədən bilinən bir qismətlə getdiyi, Tanrının onlardan nələrsə gözlədiyindən bəhs olunur.
Aqnostisizm bunları sadəcə insanın həyatı daha rahat anlasın deyə sadələşdirilmiş rəvayət olduğunu deyir.
Əksər molladan soruşulsa əslində Adəm və Həvva bir bənzətmədir, çünki bu reallıqla uyğun gələsi bir şey deyil. Lut Kavmi bir bənzətmədir, Tanrı öz yaratdığını həlak etməz ya da şeytan bənzətmədir, o bizim nəfsimizdir, iradəmizdir.Cənnət və cəhənnəm bənzətmədir, çünki ruhani bir yerdə dabanından yanmaq ya da topuğundan xəncər keçirmək mümkün deyil. O bənzətmə bu bənzətmə olduqda ortalıqda din qalmadığını iddia edir və bunu çox irəliyə götürsək peyğəmbər də bənzətmə, Tanrı da bənzətmədir-ə gəlib çıxacaq. Din bu barədə sərhədi bilməlidir. Belə baxsaq Quran da ateizmi təbliğ edir. Əgər Tanrının heç nədən yaranmadığını nəzərə alsaq, onda Tanrı da ateistdir.
Bir insan Aqnostik olduqda da nəyəsə qarşı inancı ola bilər.
"Tanrı ola bilər" deyib yaşayanlar var. Buna zəif aqnostluq ya da teistik aqnostluq deyilir. Bir başqa halda "Tanrı yoxdur." Deyib şübhədə qalan Ateistik aqnostluq da var. Hər iki halda Tanrının mövcudluğu haqqında dəqiq bir şey deyə bilmirlər.
Kimsə deyə bilər ki, "Tanrı ya vardır ya da yoxdur. Birinə inanmalısan.". Amma məsələ belə deyil. Kimisi var , Tanrının olduğuna inanir və olmamış kimi yaşayır. Kimisi isə Tanrı yoxmuşcasına yaşayır, ancaq dinin gətirdiyi məcburiyyətləri edir.
Kimsə dindən çıxanda böyük ehtimal başqa bir dini bəyəndiyi üçün deyil də, öz cəmiyyətinin ona yeritdiyi dini dəyərlərə qarşı çıxmasından irəli gəlir.O özünü o dinə uyğun görməz.Buna ibnül-vakt deyirlər. Yəni yaşadığı zəmanənin uşağı olmaq və o dəyərlərə tabe olmaq.
Keçmişdə başqa Ateizm var idi, sonra dawkins-in gəlməyi ilə militan ateizmi ortaya çıxdı. Yəni bir ateist digər ateistlə eyni fikirdə olmadığı kimi bir agnostik də digərləri ilə eyni fikirdə deyil.
Quran-i Kərimin o dövrdə (7-ci əsr) yazıla bilməmə imkanını demək doğru olmaz, çünki 5000 il əvvəldən Misir piramidlərinin də necə yaranması sual altındadır.
Quran-i Kərimi Peyğəmbərlər gətirib onların həyatı isə hər mənbədə fərqlidir. Yəni peyğəmbərin özü sual altındaykən necə ola bilər ki, yazdırdığı kitaba inanaq deyə düşünürlər.
Aqnostlar axirət haqqında Tanrı varsa cənnət və cəhənnəm ayırımının olmayacağını düşünərlər. Onlara görə pis bir insanın sonsuz əzaba tutulması ya da yaxşı bir insanın sonsuz mükafata layiq olması mənasızdır.
Bu eynən yolda səni dişləmiş bir iti tutub bir otaqda saxlayıb illərlə işgəncə etməyə bənzəyir. Axı biz bizə pislik edənə bağışlamağı bilirik. Kin və intiqamın pis bir şey olduğunu anlayır və necə olur ki, buna qarşı gələn o "mərhəmətli" Tanrıya itaət etməliyik deyə düşünərlər.
Deistləri dindən soyudan elə dindarların özü və tətbiq etdikləri qatı sistem dinsizlərin etdiyi təsirə görə qatbaqat çoxdur.
Yazılmış kitablar insanların yaxşılığına doğru təşviq etsə də yalanlarla beyninin yuyulduğuna inanır. insanı qorxudur ya da huri və sonsuz yeyəcəklə mükafatlandıracağına inandırtmağa çalışdığını düşünür.
Günümüz insanları artıq biri öldükdə çox da təəssüflənmir. "Necə olsa yanında huriləri var" ya da "o biri dünyaya gedib görəcəm" deyir. Aqnostisizm bu və bu kimi düşüncələrə qarşı çıxır.
Ümumiyyətlə, qədər(qismət) nədir?
Qədər müsəlmanlara görə əvvəlcədən yazılıb sadəcə qəza ilə qədərin yolunu dəyişmək olar.
Aqnostiklər isə belə bir halda azad iradənin olmadığını deyərlər. Əgər Tanrı varsa biz bitmiş bir filmi oynayırıq deyirlər.
Bir rəvayətə görə: "Bağdatda Bir gənc bazarda gəzirmiş. Yeriyərkən təsadüfən qolu kiməsə dəyir, başını qaldıranda görür ki, bu əzraildir. Əzrail ona tərs-tərs baxar. Gənc Onun elə oradaca onu öldürəcəyini sanır və qədərə əks gəlib bir yol ilə qaçmağı düşünür. Peyğəmbərə bir küləklə özünün Hindistana apartmağını deyib və əlavə edib ki, Hindistana aparsanız o mənim sürətimə çata bilməz . Peyğəmbər bunu qəbul edir və küləklə onu yollayır, gənc artıq Hindistandadır.
Əzrailə soruşublar ki, niyə ona tərs-tərs baxdın. Əzrail də deyib ki, mən onu Hindistanda öldürəcəkdim, o isə Bağdatdadır. " demişdir. Yəni adam yenə də öz qədəri ilə getmişdir.
Aqnostisizmə görə həyatın mənası nədir?
Əgər siz bir dinə aidsinizsə, o din sizə sanki bir paket təqdim edər. "Sən haradan gəlibsən,hara gedəcəksən, bu hərəkətləri edib bu hərəkətləri etməyəcəksən,mənə itaət edəcəksən" deyə-deyə sizə bir cığır çəkər.
Amma dindən ayrılmış biri özünü boşluqda hiss edər. Bir dinə sahib olan sonrakı həyatının olduğunu anlayar, sadəcə bu həyatın gələcək üçün bir hazırlıq mərhələsi olduğunu düşünər və bir məqsədin vardır, ancaq ateistlər və Aqnostiklərə (demək olar ki) görə 1 həyat vardır. Dindən çıxmaq cəmiyyətdən , mədəniyyətinizdən,qohumlarının inandığından , əvvəlki həyat tərzinizdən və kimliyinizdən uzaqlaşmaq deməkdir.Çünki təkcə Tanrı inancını deyil, eyni zamanda onun gətirdiyi həyat tərzini də itirirsiniz. (Aqnostik olduqda)
Sizə verilən bir həyatı mənasızca yaşamayın. Tanrı yoxdursa niyə yaxşılıq edirəm, niyə yaşayıram şəklində düşünməyin.
Bu eynən bunun kimidir: əgər tualetə gedəcəyiksə niyə yemək yeyirik, axı biz o yeməyin dadından zövq almağa, qarnımızı doyurmağa çalışırıq.
Görmədiyin yerləri gör, oxumadığın kitabı oxu, özünü inkişaf etdir, yəni yaşamağına məna qat deyə düşünərlər.
Əgər həyat sonsuz olsaydı, yəni həyata o qədər bağlı olsan (yaşamağa) onda həyatda məna tapmaq və tapmamaq eyni olacaqdı. Tapmazsan,Çünki nəyin doğru olduğunu düzgün analiz edə bilməzsən. Tapsan belə Daha çoxunu istəyərsən, pul ya da güc hərisliyi kimi.
Aqnostiklər yaşadığı həyatın mükəmməl olduğunu və ən yaxşı şəkildə yaşamalı olduğunu düşünərlər.
Mənbə: Dəqiq olaraq yoxdur. Aqnost ikən öyrəndiyim məlumatlardan..
)
