sözaltı fotoqrafiya

location: lənkəran

aşağıdakı foto @grammar.nazi -ye gəlsin.

sewol faciəsi

Siz gəmidəsiniz və xəbər alırsınız ki, gəmi batır. Sizə kapitan tərəfindən gələn əmr gəmidən çıxmamağınızdır. Bəs o vaxtı ya kapitanın özü batmaqda olan gəmidən çölə çıxırsa?
Mühüm qeydləri ilə sewol faciəsi!

Sizi çox əvvələ aparacağam. 16 aprel 2014. Saat 7:30 cənubi koreyada olan ferryboat(bərə) 476 nəfər daşıyırdı. 3-cü kapitan Park Han kyul və sükançı (2-ci kapitan) ço-conki gəmidə idi.

Gəminin maenggol kanalına girməsinə

4 km qalmışdı. 3-cü kapitan sükançıya avtopilotdan manuelə keçməyini dedi. Çünki keçəcəkləri kanalda çoxlu su axını olur. Hər şey qaydasında idi və xəritədə hər zaman getdikləri cığır ilə gedirdilər. Kimiləri sükançının o dayaz yerli təhlükəli yerlərdən keçə biləcək qədər təcrübəli olmadığını deyirdi. Amma sükançı bu yollardan fərqli gəmilərlə vaxtı ilə çox keçmişdi. Bəs görək kanala qədər vəziyyət belə stabil qalacaqdı mı?
Saat 08:48
Tələbələrə səhər yeməyi verilirdi.

Onlar gəminin göyərtəsinə doğru yığılışdılar.
Bu zaman 3-cü kapitan sükanda olana gəmini 135 dərəcədən 140-a çevirməli olduğunu dedi. Sükanda olan bunu etdi. Sonra 3-cü kapitan xəritəyə baxıb 140 yox 145-ə çevirməli olduğunu dedi. Sükançı cəld bunu etdi. Nə oldusa bundan sonra oldu. O cəldliklə dönüşdən sonra gəminin sancaq tərəfi sağa əyildi. Gəminin pruva adlı hissəsi yəni baş hissəsi də sağa doğru yönəlmişdi. 3-cü kapitan tez sükançıya gəmini sol tərəfə çevirməyi əmr etdi. Amma sükançı bunu edə bilmədi. Çünki sükan artıq işləmirdi.
Amma hadisəni sonradan sükançıdan soruşduqda o hadisənin 140 dərəcə çevrilmə etdiyindən sonra baş verdiyini dedi. Hətta 145 dərəcə söhbətini sükan sağa-sola get gəl elədiyi zaman gəmini sağa döndürməyə əngəl olmağı üçün edildiyini dedi.
Yəni ortaq səhv gəminin sükanının yanlış və cəld sürətlə idarə olunması və gəmiyə öz limitindən 3 dəfə artıq yükün yüklənməsi onun batmağına şərait yaratmışdı.
Saat 08:49
Gəmi yavaş-yavaş batırdı.

Gəmidəki konteynerlər gəminin bir tərəfinə doğru sürüklənmişdi. Heç konteynerləri də gəmiyə bağlamamışdılar. 1-ci kapitan lee də digər kapitanlarla birgə idi. Sükanda olan şəxs motorları söndürdü. Beləliklə gəmi istiqamət dəyişə bilməzdi. O yanı üstə su ilə hərəkət edirdi.
Saat 08:52
Kapitan gəmidəkilərə hərəkət etmələrinin təhlükə yaradacağını və hər kəsin olduğu yerdə qalmasını əmr etdi.

Anonslar gəminin sərnişin göyərtəsi su basdıqda belə edilirdi. Amma kapitan və yoldaşları gəmidən enirdilər.
ilk təcili yardım zəngini choi duk etmişdi. Yanğınsöndürənlərə zəng etdi və gəminin alabora olacağını dedi. Sonrasında ora xilasedicilər gəldi.(09:33) Amma o vaxt artıq gəmi alabora olmuşdu. Choi duk isə ölü tapılacaqdı.
Saat 09:14
Gəmi 50 dərəcə şəklində əyilmişdi. Bu halda heç kim çıxarıla bilməzdi.


Saat 09:33
Xilasedicilər digər gəmi nəqliyyat xidmətləri və canqurtaran botlarla gəlmişdi. Amma 5 dəqiqə sonra sewol(gəmi) ilə əlaqə kəsildi. Bu saatdan sonra ediləcək tək şey gəmidəkilərin suya atılması idi. 150 nəfər gəmidən atıldı (Gəmi heyəti də daxil). Amma Qalan 300 nəfər isə verilən təlimatdan kənara çıxmamış və gəmidə qalmışdılar. Bunu sewol üzərində uçan helikopter deyirdi və həmçinin gəminin göyərtəsinə heç kim çıxmırdı.

Sərnişinlər hələ də batan 6825 tonluq gəminin içinində qalmaqda idilər.
Con lee (gəminin əsl kapitanı , 1-ci kapitan) və heyət alt paltarları ilə xilasedici bota tullandı.


Botu idarə edənlərə niyə heyəti birinci daşıdınız sualı veriləndə onlar " sərnişinlərə bənzəyirdi, əyinlərində forma yox idi deyə qəbul etdiklərini söylədilər."
Amma əslində kapitan anons olan yerdə qalmalı və gəmidəkilərə etməli olduğu fəaliyyət barədə göstəriş verməli idi. Onlar isə bunu etmədi.
Saat 12:00 artıq gəmi tamam suya qərq olmuşdu. Təlimatda qalan sərnişinlər isə suda boğulmuşdular.
Yekun: 476 sərnişindən 172-si qurtuldu. 7 ay sonra 295 meyit çıxarıldı. 9 dənəsindən xəbər alına bilmədi. itkin və ölü olan 304 nəfərdən 250-si eyni liseyin şagirdləri idi.
Üstəlik kapitana niyə gəmidəkilərə çıxmamaq təlimatı verdiniz deyəndə kapitan "qurtarma botu gəlməmişdən əvvəl dedim, su soyuqdur, güclü axıntı sürükləyə bilər deyə icazə vermədim" dedim.
Bəs niyə özünüz sonra bota mindiniz deyəndə kapitan " xəritə ilə əlaqədar təlimat verdim, yataq otağına getdim və batma gerçəkləşirdi, mən də bota mindim" dedi. Amma bu cavab yetərsiz idi. Aydın görünürdü ki, kapitan gəmidəkilərə bu barədə açıqlama verməmiş və verdiyi təlimatı dəyişdirməyə cəhd belə etməmişdi. Formasını çıxararaq eqoistliklə özünü sərnişinə bənzədib bota minmişdi.
Heyət təcrübəsiz idi. Həm onlar mərkəzlə heç əlaqə saxlamamışdı. Yardım zəngi göndərən elə bir tələbə olmuşdu.
Gəmidən qurtulan 6 tələbə məhkəmədə demişdir:
" pəncərələr yerdə, qapılar isə tavanda idi.sinifkom su yüksəldikcə qapıya yaxınlaşıb çıxa biləcəyimizi dedi və elə də oldu. Amma dostumuz eşitdiyi təlimatdan kənara çıxmaq istəmədi. Gəminin işıqlarının söndüyünü və yan pəncərələrin tam suyla dolduğunu gördü.(yəni gəmi tamam batırdı.) O da ən nəhayət bizə qoşuldu. Biz gəminin koridorunda idik və dostumuzu oradan çıxartdıq.

(Bəzi sərnişinlər təlimata əks gəlib sağ çıxdı.)
Ancaq su çox güclü idi. Yanımdakı şagirdlərin yarısını dənizə çırpdı. Təcili çıxış qapılarının yanında xilas etməyə gələn adamlar var idi, amma heç biri qapıdan içəri girmədi."
Bu hadisələri orada olanlardan eşitmək daha tük ürpərdici. Hələ ölmədən qabaq ailəsinə son mesaj olaraq göstərilən ekran görüntüləti var ki, vəziyyət daha dəhşətli.

15 may 2014. Gəminin 1-ci kapitanı lee ağır məsuliyyətsizlik səbəbi ilə ömürlük həbs cəzası verildi. Amma həbsinə cinayət səbəbi verilmədi. Digər 14 heyət üzvünə 12-18 il arası cəza verildi. Gəmi kimə aiddirsə ona həbs verilib(çünki normada yüklənmədiyinə nəzarət etməyib.) 6 həftə axtarılan gəmini ticari məqsədlə işlədən şəxsin meyidi tapılıb. (O da gəmini çox yükləyərək daha çox qazanc axtarışında idi. Amma insanların təhlükəsizliyini heç düşünmədi.)
Geriyədönüş qərəzliyi deyilən bir psixoloji termin var, 1970-dən gəlmə. Bu terminə görə əslində olmuş bir hadisə haqqında əvvəlcədən düşünəndə(yəni hadisə baş verməzdən əvvəl) bilmək olar ki, bu bununla nəticələnəcək. Yəni "bunun baş verəcəyi artıq bəlli idi." Bax burda da məsələ budur. Adamlar gəminin normadan 3 dəfə çox yükləyiblər, normal da bağlamayıblar, 33 km/s sürətlə sürürlər və ani döngə həyata keçirirlər. Gəmi batır. Əlbət ki bu olacaqdı.
Üstəlik əlavə yüklənməni gizlətmək üçün gəmini tarazlıqda saxlayan balast suyunu da boşaldıb azaltmışdılar. Bu gəmi manevr etdiyində batması üçün bir başqa səbəb idi.
Əgər bu hadisəyə məsuliyyətsizlik kimi baxırsınızsa heyəti günahlaya bilərsiniz. Həbsə gedən kapitan üçün mütləq yenisi gələcəkdir. Minimum iş yükü ilə çoxlu qazanc əldə etmək istəyən biri isə həmişə var olacaqdır.
Aşağıdakı çəkilmiş rəsm isə o hadisədə gəmidə boğulan 2 məktəbli sevgilinin ayrılışını göstərir:

(youtube: )

mizantropiya

Bəzi yazarların entrilərindən bu problemə sahib olduğunu sezmişəm. Onlara da yoldaş və kömək olmaq niyyəti ilə.. yaxşı oxumalar!
Bu gün sizinlə özüm barəsində danışacağam. Tək mənim dərdim deyil, filosoflarin yazdığı kitabların əsas müəllifi olan bir psixoloji problem..
Bu entrini oxuduğunuzda əslində yazdığım entrilərin və davranışlarımın zəncirvari əlaqəsinin sırf bu pozuntudan qaynaqlandığını hissə-hissə görəcəksiniz.
1] Əvvəla bu nəyin nəsidir?
Mizantropiya əsasən bir şəxsiyyət pozuntusunun əlamətidir. Yəni birini alana biri hədiyyə hesabı.. məndə də passiv-aqressiv şəxsiyyət pozuntusunun bir yan göstəricisidir.
Bu mənə uşaqlıqdan anamın başqaları qarşısında fikir bildirərkən göz ağartması ya da etdiyim hər davranışın sonrasında məni sorğulaması, cəzalandırması ilə ortaya çıxdı. Artıq fikir bildirəməz vəziyyətə gəlmişdim. yeniyetmə vaxtı savadlı qohumların "bu uşaq robotdur" deyə fikir bildirməsi mənim zehnən daş vəziyyətimdən bir az oyatmışdı. Savadlilar məndə tərslik oldugunu anladı. Cahilliklə yoğrulmuş beyinlərə görə mən -hər istənilənə itaət edən uşaq olmaqla normal idim. Qısaca bu edilənlərə rəğmən uşaqkən öz aqressiyamı içimde yaşadım, sakit uşaq idim. Böyüdükdə(şəxsiyyətin formalaşan vaxtı) bu artıq xəstəlik kimi özünü göstərdi. Odur ki, övladınıza uşaqkən fikir bildirməsinə azadlıq verin. Sonrası mənim kimi olmasın.
Unutmayın, uşağa edilən hər bir təzyiq yetkin yaşa çatdıqda edilən təzyiqdən qat-qat təsirlidir. Övladınıza həssas yanaşmağa çalışın.

indi keçək yan göstəriciyə:-> mizantropiyaya
Cinayət, oğurluq, işgəncə, müharibə sözləri ilə insanlıq daim üz-üzədir. Əksəriyyət sosial şəbəkələrdə sevgi və humanizmdən danışırsa bəs bütün bu baş verənlər nədir? Bəlkə də şüuraltımızda nifrət hissi formalaşır?
Mizantropiya- yunancadan 2 sözün birləşməsindən "misein"-nifrət, "anthropos"-insan deməkdir. Söz əslən Fransızcadan gəlməkdədir. Hərfi tərcümə ilə insanların təbiətinə,davranışına nifrət edir, insanlardan bezib, iyrənir,guvənmir, sevmir. Başqa deyişlə humanizmin tam ziddidir. Əslində tam zidd deyil. Onun ziddi "insanlıq ali varlıqdır və bəşəriyyət sevilməlidir" deyən filantropiyadır. Az əvvəl deyilən mənfi düşüncədə olan şəxslər mizantrop və ya mizantropist adlandırılır.

2] onlara görə insanlar nə ifadə edir?
Onlara göre insan təbiət etibarı ilə(xasiyyətcə) pis olan varlıqlardır. Onlar ya pislik edər, etdirər ya da edənə göz yumar. insan öz mənafeyi uğruna canlıları öldürər,zərər verər və ya təbiətdən istədiyi kimi istifadə edər. Normal insan bir digər insanın davranışına görə nifrət edə bilər. Amma bir mizantrop insanlar ona heç nə etmədikdə belə bəşəriyyətə qarşı qoyduğu qarşıdurma ilə nifrət edərlər.
Yeniyetmə vaxtı şanışer adlı reperin, xüsusilə də "susamam" adlı mahnısında

(youtube: )

aspartam

Coca-Cola şəkərsizdirsə, elə isə ona şirinlik verən nədir? Onun kanserogen maddə olması iddiaları nə dərəcə doğrudur? Niyə soyuq içiniz yazılır?
Aspartam- kimyəvi adı 1 metil aspartil-fenilalanindir. (Aspartat + fenil alanin amin turşusu)

ucuz, süni, az kalorili e951 kodlu kimyəvi maddə yaratmışlar.
Çay şəkərindən 180 dəfə şirindir. Bu o mənaya gəlir ki, əgər onlar kolanı aspartamla yox, eyni dadı şəkərlə vermək istəsələr daha çox şəkər sərf etməli olacaqlar. 1kq aspartam 250 kq şəkərə bərabərdir.
Bəli, sizin kolanız doğurdan da şəkərsizdir, amma ona bu şirinliyi verən aspartamdır.
onu 1965-ci ildə kimyagər ceyms m.şlatter yaratmış,O həmçinin 1980-ci ildə əkində həşəratları öldürmək üçün istifadə olunub. abş 1974-cü ildə onu təhlükəsiz hesab edərək istifadəyə vermişdir.
Sadəcə fenilketonuriya xəstələrinə xəbərdarlıq yazısı ilə verildi. Fenilalainin bir amin turşusudur. Onlar bu turşunu orqanlarında irsi xəstəliyə görə tam mənimsəyə bilmirlər. Xüsusi dozada mənimsəyə bilər. Aspartam da bədəndə fenilalaninə çevrilir. Ona görə qidada qəbul edərkən dozu nəzərə almalıdırlar.
Bu maddə 8 il araşdırıldı. Səlahiyyətlilər təhlükəsizliyini təsdiqlədi və normadan az dozada əhalinin istifadəsinə verdi.
Normada hər şəxs öz kq-ı hesabına 40 milliqram aspartam qəbul edə bilərmiş.
Farmokologiyada, şirniyyatlarda (şirniyyat sexlərində toz halında əlavə edirlər) ,Dietik yeməklərdə, diş məcunundan, saqqıza, marmalad, lokum, şəkərsiz dondurmaya, kalorisi az meyvə şirələrinə,yoqurtlara kimi 6000 müxtəlif məhsulda özünü göstərir.
Aspartam süni dadlandırıcıdır. Əgər bir qidanı davamlı olaraq qəbul edirsinizsə artıq bədəniniz o miqdarda aspartam istədiyindən sizi yenidən onu almağa təşviq edir.
Eyni zamanda asesülfam potasium kimi süni və sukraloz kimi təbii dadlandırıcılardan da istifadə olunur.
Sukraloz şəkərdən 600 qat daha dadlıdır. Amma zərərsizdir.
Coca-cola zero kalorisizdir, çünki qida tərkibli heç nəyi ehtiva etmir. Dadlandırıcı ilə doludur.
Aspartam içkiyə qar xartıltısı effekti verir və aludəçilik yaradır. O içkiyə qatılmazdan qabaq qızdırılır və tərkibində olan zərərli fenol birləşmələri ilə təhlükə saçır.
Kola içirsiniz və siz bəzən əvvəlki kimi olmadığınızı düşünürsünüz. Elə bunlar aspartamdan qaynaqlanır:
-əsəbilik
-piylənmə
-dəridə qaşıntılar
-alzheimer
-uşaqlarda əqli gerilik
- yuxusuzluq (eyni zamanda kofein də təsir edir.)
- bədən turşulaşması
- yaddaşsızlıq
-şəkər xəstəliyi
-depressiya
-psixiatrik problemlər
- yüksək qan təzyiqi
-hipertirodizm( qalxanabənzər vəzi problemi)
-qadınlarda uşaqlıq yolu xərçəngi
- ürək döyüntülərində anomaliya
-maddələr mübadiləsi pozulması (mədəaltı vəzi, yoğun bağırsaqdan və s qaynaqlı)kimi yüzlərcə xəstəliyin bünövrəsini qoyan zərərli amildir.
Buradakıların bəzilərini nevropsixofarmakologiya sahəsində öndə gələn dr. John olney təsdiqləmişdir. (Nevrotoksik təsirlər yaratdığını da qeyd etmişdir.)
aspartamın 40%-i aspartik turşudur. O da siniri oyandırır. 50%-i isə beyin üçün zərərli fenilalanin vardır. 10% metil alkoqol var.
Bəs xərçəng iddiası haradan gəldi?
Siçanlar və meymunlarda aparılan araşdırmalarda aspartam panik ataklar və beyin xərçənginə gətirib çıxardığı faktiki isbat olunub. Amma şirkətlər bunu yalanladı. Səlahiyyətçilər isə bu araşdırmanın əsassız olduğunu söylədilər. Əlbəttə, belə ucuz əldə edilən və şəkərdən dəfələrlə şirin, az kalorili bir maddədən necə imtina etsinlər.
Eyni zamanda italyalı araşdırmaçılar aspartamın siçanlar üzərində təsirində maddənin qanla keçən (irsi) lenfoma və lösəmilərə gətirib çıxartdığı gördü.
Və eyni nəticələrin insanlar üzərində əsassız olduğunu söyləyərək heç öz dediklərinə özlərinin inanmadığı bir qarşıdurma etdilər.
Özləri isə hər şeydən xəbərdardır.
Cola-ya soyuq için yazılır, çünki aspartam 30 dərəcədən sonra fenilalanin və sonrasında kansoregen formaldehidə çevrilir. Ona görə məcburi soyuq için yazırlar!!
Bu danışılanlar sizə adi gəlməsin.
Yaşamınızdan bir neçə insanları çıxararaq ruhi azadlıq tapa bilərsiniz. Eləcə də həyatınızdan alınma yeməkləri.. Çünki bu çökməkdə olan ekologiyada güclə yaşayan bədəninizə artıq yük verir, hətta ölümə aparır.
Edit: colanın tərkibində aromatizator deyərək aspartamın adı gizlənilib. Amma bəzi məhsullarda aydın görmək mümkündür.

tailand mətbəxi

Bundan əvvəl sizə Hindistanda cənazə mərasimi haqqında yazmışdım. indi isə bir az yaxınına budist təqviminə görə(hal-hazırda) 2566-ci ildə olan ucuz və kasıb ölkə olan Tailanda gedirik.

Tailand dini ritualları, tropik meyvələri, ada və sahilləri, turistik yerləri, ilan-fil-festivalları, longneck qəsəbəsi (uzunboylu insanlar yaşayır.), təbiəti və ən əsası mətbəxinə görə çox məşhurdur.
Tropik meyvələr:



Təbiəti:

Görməli yerlər:


(Longneck qəsəbəsi)
Bazarın içindən keçən qatar:

Festivallar:


Bazarlar:


Gecə həyatı:

Sizə min-bir yemək resepti verməyəcəm. Əgər ora bir turist olaraq getsəniz görə biləcəyiniz "street food" adı ilə böcəklərin, müsəlmanlıqda dinə zidd heyvanların (it, timsah, donuz və s)



yemək kimi küçələrdə servis edilməsi qəribə gələ bilər ki, bu entri onlar haqqındadır.
Danışacağıq:
1) Tailand küçə yeməkləri nələrdir? Qiymətləri? Dadları nəyə bənzəyir?
2) böcək yeməyin elmdə yeri
3) böcəkdən iyrənmə
4) onlarda olan protein dəyəri, bu proteinin toz halına salınması
5) Gələcəkdə böcəklərin alternativ bir yemək kimi verilməsi, böcəyə təşviq

<<1>> Ona keçməzdən əvvəl kluad toy (fried banana) adlanan bu yemək var ki, bazarda və restoranlarda görə bilərsiniz. Deməli yaşıl bananların üstünə qazlı su, düyü unu, şəkər və ən sonda da krem əlavə edib hind qozu və ya susama batırıb qızardırlar. Bu tailandda daha çox uşaqlar arasında məşhur şirniyyat idi.

Ma leng tod dedikləri qızardılmış böcəklər

(heyvanlar aləminin 3/4-ü) (tailanddan əlavə ısanda və şimalda həm bangkokda, həm də chiang mai kimi böyük şəhərlərin bazarlarında tapıla bilər.


Bu porsiya 6 dollardır.





Uzaqdan baxsanız, çeşidbəçeşid çərəz kimi görəcəklərinizə yaxından baxsanız avqust böcəkləri, tarantula, əqrəb, qırmızı qarışqa, hamam böcəyi, soxulcan, ipək böcəyi, cırcır böcəkləri, arı yumurtaları, qarışqa yumurtaları, termitlər, çəyirtkə eyni zamanda oranın yağışlı vaxtına düşsəniz bambuk qurdları da tapa bilərsiniz. Ardıcıl düzüldüyünə görə tailandın qatarı "express train" adını verirlər.
Bambuk qurdlarını tapmaq üçün 3 gün yeriyirlər, çadır qururlar, koloniyalı(çox böcək olan) ağac tapdıqda ağacı kəsirlər və diri-diri yağa atıb yeyirlər. Hətta qızartsalar belə 3 ay onları yemək üçün saxlamaq olarmış. Qət edilən məsafənin çoxluğu belə onlara zövq verirmiş. Sırf qurd uğruna.
Bu qurdun 1 kilosunu 3 abş dollarına satılır. Mal hər 100 km uzaqlıqda qiyməti 1.20 dollar artır. Bazarlara isə 15 dollara gəlib çıxır.
Düyü ilə yeyilən bu böcəklərin pir porsiyasında 9.6 qram protein var. Ən çox proteini olan 1 posriyada 19.8 olmaqla böyük su böcəyidir. Bu böcəyin dadı qızardılıb ədviyyatlarla verildikdə "lays" cipsisinin dadını xatırlatdığı deyilirdi.
Bəzən gün sonunda manda dərisi (jele kimi) qonaqlara verilir.
Qızardılmış yağdan sonra böcəklərin popkorn ya da xərçəng kimi yavan dadı olur. Ona görə kaffir limon yarpaqları, acı bibər və sarımsaqla qızardırlar.
Ən ləzzətlisi qarışqa, ən dadsızın isə hamamböcəyi olduğu deyilib.
Bəzən alıcılar-> turistlər böcək yemək istəmirlər şorba (isandada) və ya qayğanaq yeyirlər. Amma elə onların içində qarışqa yumurtası və ya ipək qurdları ola bilir.
Eləcə də siz narahat olub sırf yeni dad axtarışı ilə bir neçə böcəyi qabınıza qoyarkən bilməlisiniz ki, hətta sizə verilən sous bəzən nam phrik maegda deyilən su böcəklərindən hazırlanır. (Arada)
Böcəklərin hər biri fərqli qiymətdədir, amma şəklini çəkmək 10 baht yəni təqribi 50 qəpikdir.
Hind, çin, cənub-qərbi asiya mətbəxinin qarışığı olan tailandda hind qozu və ədviyyatlar elə bu küçə yeməklərində tez-tez istifadə olunur.
Ümumən, 1400 böcək növü yeyiləbilən olaraq qəbul edilib.
<<2>> entemofoji- böcəklərin mədəniyyət və bioloji(protein) cəhətdən , qida kimi yeyilməsidir. Tibdə antrope-entomofaji deyilir. Günümüzdə asiya, afrika, Latın amerika başda olmaqla 2 milyar insan 1900-dən çox böcək növünü yeyir.
Bpcəklər qida kimi əsasdır, çünki inkişaf etməmiş ölkələrdə tapa bilmədikləri ət, taxıl, süddə olan qida dəyərlərinin böcəkdən alınması üçündür.
Ən çox Yeyilən böcək növləri:
>31 % coloeptera (qıl qanadlı)
> 18% lepidoptera (pulqanadlı)
> 14% hymoneptera (zarqanadlı<- avqust böcəyi bura aiddir.)
> 13% orthoptera (düz qanadlı)
> 10% hemiptera (yarım qanadlı)
Dediklərinə görə yeyərkən ətrafları və qanadları dişləri arasına keçərək xırt səsi verir, amma fərqli mədəniyyətləri tanımaq üçün yeməyə dəyərmiş.
<<3>> patogen (xəstəlik) və toksik riskləri var imiş. Fda təşkilatı bu işə nəzarət edir və böcək fermaları açırlar. 2017-ci ildə bu bazarın gəliri 55 milyon dollar, 2024 də isə ~45 faiz daha artacaqdır.
alıcılar böcəkləri yeməkdə məqsəd görmürlər. Onlar faydalarını bildikdən sonra psixolojik (+damaq dadı, din, mətbəx fərqliliyi kimi) səbəblərdən(iyrənmə) yemək istəmirlər. Amma bəziləri onları toz halına salıb çörəyə və makarona qata bilirlərmiş.



Biri 500 baht-dır, yəni 25 azn.


<<4>> bir cırcır böcəyinin 100 qramında 68.7 % protein varkən qırmızı ətdə bu 68,7 faiz, morina balığında 28.5 %-dir.
onlarda həmçinin ammonium turşusu da vardır. (50-80% -> yüksək protein səviyyəsi) (insanlara vacib)
insan bədəni ondakı proteinin cırcırda 76.2-i, un qurdunda 75,7 faiz proteini üəbul edirmiş.
Həmçinin böcəklərdə yağ və omeqa yağ turşusu da var.
Bədəni örtən xitin qat ->lif qaynağıdır. Bu qatı mənimsədikdə bədən daha yaxşı protein qəbul edir və bağırsaq florasını yaxşılaşdırır.
Təcrübə: gündə 25 dəfə cırcır böcəyi yeyən şəxsin nəcis nümunələrində yaxşı (probiotik) bakteriya sayı 5,7 dəfə artdı.
Böcəklərin quru ağırlığının 5-20 faizi karbohidratdır. Karbohidrat , yağ da enerji mənbəyidir.
Funfact: maine-dəki məhkumlara yemək kimi xərçəng əti verərmişlər. məhkumlar bunu sevmədi. Amma həmin yeməyi restoranda servis edərək bu kimi seafoodlar məşhurlaşmağa başlandı.
<<5>> gələcəkdə (2050) ətə tələbat artıq ildə 455 milyon ton olacaq. Bunun üçün heyvan fermaları və əkinçilik artacaq. Amma bu zaman böcəyi yeməyə də tələbat artacaq. Ət olmadıqda yeməyə bitkilər, saxta ət, tək hüceyrəlik proteinlər də formalaşacaqdır.
Böcəkləri çoxaldacaqlar. Çünki həm qidadan əlavə , onlar insan və heyvan ifrazları ilə qidalanacaq. Beləliklə təbiətdəki dövrana qoşulub üzviləşdirəcəklər.
Funfact: bir cırcır böcəyinə eyni miqdarda başqa heyvana da yem verildikdə donuz və ya hin heyvalarında 2 dəfə, qoyundan 4 dəfə, danadan 6 dəfə çox qidanı ifraza çevirmişdir, yəni bu böcəklərin standart heyvandan daha çox qidalana biləcəyini göstərir. Eyni zamanda böyükbaş heyvanlara nəzərən az metan, sera, ammonyak yayarlar.
Bitkilər, böyükbaş heuvanlar çox su qəbul edirlər. 2050 də əhali 9 milyard olacaqsa , bu hallar ciddi su qıtlığına səbəb olacaq. Amma böcəklər az su qəbul edəcək.
Heyvan və bitkilərə ərazi lazım olacağından ağacları kəsəcəklər. Amma böcəklər üçün bu lazım olmayacaq.
Təşviq üçün 2013 -cü ildə fao -> qida və əkinçilik mərkəzi sarı un qurdunun yeyilə bilinəcək olduğu və faydalarından deyərək təşviq etməyə çalışdı , bu təsirli oldu.
Sonluq: Siz böcəklər və onu yeyənlər haqqında mənfi düşünürsünüz, amma haradan bilmək olar, bəlkə də o qəbul etdiyiniz protein tozunun tərkibindədir?

trepanasiya

indiki müasir dövrümüzdə başımız ağradıqda

dərman qəbul edir ya da xəstəlikdən şübhələniriksə həkimə müraciət edir, diaqnoz qoyulur və müalicə edilir.
Bəs eramızdan əvvələ qayıtsaq.. Başınız ağrıyır deyə kəllə sümüyünüzə deşik açılması və bir ömür boyu o deşiklə gəzmək?


Bəli, bəli, biz trepanasiya haqqında danışırıq.
Çox uzaqda deyil, elə Azərbaycanın Çalağantəpə məntəqəsində (e.ə 4-cü minillikdə) aparılan arxeoloji qazıntılar nəinki həkimlik peşəsinin olduğu, hətta trepanasiyanın da mövcudluğunu göstərir.
>Trepanasiya (lat: trepanatio) müvafiq nahiyə və ya boşluğun əldə edilməsi, kəllə sümüyünün dəlinməsi üçün aparılan cərrahi müdaxilədir.

Buna bənzər kəllənin yarılması kraniotomiyadır. (Lat cranii)
Beyinin gicgah nahiyəsində kəllənin pullu hissəsinin rezeksiyası, əsasən beyinin dislokasiyası nəticəsində xəstənin vəziyyəti kəskin pisləşdiyi zaman edilirdi.( miqren, travma, zehni xəstəliklər, nöbət-> panik atak)
Bir digər iddia qədimdə insan depressiyada olduqda içinə şeytan girildiyi zənn edilir və başında deşik açılırdı.

ilk misirdə olduöu güman edilir. 16-cı əsrdə də ağır gedişatlı miqren xəstələrində beyində miqren ağrısını "qara soxulcan" etdiyi deyilirmiş.
Bunu edənlər inka imperatorluğu olub. Peru kəlləsi təxminən milladdan öncə 400-200-cü illərdə əməliyyat edilib. Əməliyyatdan 2 həftə sonraya qədər yaşaya bilib.
Yunanlar, çinlilər, perular, romalılar etmişlər. Orta əsrlərdə daha bu edilmədi. Amma indidə beyində travmatik zədələnmə olduqda təzyiqi azaltmaq üçün hələ də deşik açırlar.
( indi bildiniz ki, tibbi drellər bəzən də nə üçün istifadə olunur.)
Sanitariya qaydalarını əsas götürsək bu prosedur uyğun deyil. Amma əməliyyatdan sonra onilliklər boyu sağ qalındı. Kəllə sümüyü ətrafında sağalmalar müşahidə olundu. -> mayami üniversiteti, david s.kushner və digərləri.
Bu proses müasir nevrologiya çıxana qədər davam etdi. Yüzlərlə kəllədə edilərək bu prosesdə və istifadə olunan alətlərdə inkişaf özünü göstərdi.
Sağ qalma faizinə baxsaq
E.ə 400-200-cü illərdə 40%
E.ə 1400-1000 53 %
Amerika-vətəndaş müharibəsində 46-56 %( funfact: bu müharibə zamanı həkimlər xəstələrdə infeksiya yaratmaq üçün kəllədəki qəlpələri çirkli əllərlə götürür, yaraya təmas etdirir və sterilizasiya olunmamış alətlərdən istifadə edərmişlər.)
inka imperiyası dövründə 75-83%
Sağ qalanlar olurdu, amma bəziləri sonra ölürdü. Sağ qalmanın əsas səbəbi yarılan yer ətrafında maye yığılaraq mikrobun keçməməsi və infeksiya yaranmamasına bağlı idi.
Həmin o mayeyə "dura" deyirdilər. (E.ə 1000-ci illərdə ölənlərin kəlləsini açıb sağlam şəxslə müqayisə etdiyinə dair tapıntılar var.) Dura sonrakı dövrlər də açılan yarığın membranı üzərində özünü çox da göstərməməyə başladı.
Odur ki, keçmişdə yaşasaydım deməzdən qabaq 2 dəfə düşünün və müasir texnologiyalarla əhatə olunmuş bu dövrümüzdə yaşamaqdan zövq alın.

ağ xalat

Heç sizə maraqlı gəlib ki, (həkim xalatı) ağ xalat necə yaranıb? Niyə ağ rəng? Nə üçün o şotlandiyada qadağa olunub? niyə sonradan əsl həkim xalatı qolu qısa, düyməsiz, cibsiz oldu?
Ağ xalatı keçmişdə roma senatosu önündə olanlar geyinirdi. iştirakçıların saf və təmiz olduqlarını bildirmək üçün. 1800-cü illərin sonlarına doğru həkimlər yaxşı bir şöhrətə malik olduqlarını bildirmək üçün elə elm adamları kimi ağ xalat geyməyə başlamışlar.
Ağ xalat müasir dövrümüzdə həkim və pasiyent arasında gigiyenik zona olaraq qəbul edilmişdir.
Ta əvvəllər, yəni həkim xalatı icad olunmamışdan qabaq həkimlər xəstələrini adi(gündəlik) geyimlərində qarşılayarlarmış. Sadəcə əməliyyat zamanı ona önlük və xüsusi qolluq taxarmışlar. Yəni, gigiyena üst səviyyədə olmayıb.
Məşhur rus cərrahı nikolay piroqov (1810-1881) ilk dəfə həkimlərə ağ xalat geyməyi təklif etmişdir. Onun haqqında həmkarları deyirmiş ki, o çox təmizkar bir həkimdir. Sarğı materiallarını belə mikroskopla yoxlayarmış.
Piroqovun fikrinə əsasən üzərində işləyib Ağ xalatı yaradan ingilis həkimi cozef lister ( 1827-1912) olmuşdur.
Ağ xalata gigiyenik zona demişdik. Birmingen universiteti buna şübhə ilə baxıb.
Oradakılar müxtəlif sahələrdə çalışan 100 həkimin xalatını bir yerə gətirmiş və mikroskop altında analizdən keçirmişlər.
Xalatların əksəriyyətində qızılı stafilokokk ( üzüm salxımına oxşayan bakteriyalar) var imiş. Bir neçə il sonra Merilend üniversiteti bu bakteriyaların(eləcə də xəstəliklərin) bir xəstədən digərinə keçdiyini ortaya atmışlar.
Elə düşünməyə başladılar ki, xəstəlik həkim xalatının qolları, düymə və cibləri ilə ötürülür. Sonra düyməsiz, cibsiz, qolları qısa xalatlar tikildi.


Bu ağ xalatın rəngi sonra tünd rəngə çevrildi. (ağ təmizliyi, saflığı, güvəni bildirirdi. Bəzi xəstələr o zaman həkimin yanında özlərini rahat ifadə edə bilərkən, bəzi xəstələr ağ xalat sindromuna malikmişcəsinə təzyiqi artır və həyəcanlanırdılar.) Ən vacib nüans həkim xalatları hər gün işdən sonra və hər əməliyyatdan sonra dəyişilməlidir.
Ağ xalat və onun təmizliyi hələ də gündəmdədir.
2008-ci ildə şotlandiyada ağ xalat istifadəsi qadağan edildi. ingiltərədə istifadə edilməməsi tövsiyə edildi. (infeksiya artışının qarşısını almaq üçün və həkim-pasient arasında sərhədin qaldırılıb pasientin özünü rahat ifadə etməsinə görə .(psixoloqlar təsdiqlədi.) Amma həkimlər qarşı çıxdı və dedilər ki, ağ xalat bizim simvolumuzdur.
Buna baxmayaraq, qadağalar davam edir.
Rusiyada isə uzun müddətdir ki, təcili yardım şöbələrində həkimlər rəngbərəng geyinirlər.

qara qutu

Qara qutu özündə informasiya yığır. 2015 germanwINgs təyyarəsinin fransada alp dağlarına dəyməyi barədə gerçəklər qara qutu ilə araşdırıldı. Səslərə qulaq asdıqda pilot andreas lubitzh-u ( köməkçi pilotu) kabinənin çölünə kitləmişdir. Çünki Səs qeydlərində pilot qapını döyərək bağıra-bağıra " allah üçün aç qapını" demiş və sərnişinlərin çığırtıları ona qoşulmuşdu. Amma pilot təyyarəni çaxmaqda qətiyyətli idi. Pilotun evini araşdırdıqda zibilə atılmış kağızlarda "intihara meyilli" olduğu və "iş üçün uyğun olmamağı" haqqında yazılmışdı. Beləliklə səbəb aydın olmuşdu.
Bəs nədir qara qutu?
Təyyarə qəzalarında təyyarə parça-parça olsa və ya dənizin dibinə getsə belə dərhal pilot kabinəsindəki son danışıqları yazan qara qutular axtarılır. Bu qutularda 2 fərqli quruluş var, biri cvr(cockpit voice recorder- kabinə səs yazan cihaz-> telsizlə idarə mərkəzi ilə, sərnişinlərlə danışdığı səslər də daxil olmaqla), fdr( flight data recorder) - uçuş zamanı məlumatı qeyd alan cihaz-> motorun dəyəri, elektronik cihazlardakı dəyişkənlik,təyyarənin hərəkəti də daxil olmaqla son 25 saatı) Əksər vaxtlarda qorxunc qəza xarabalığı arasında tapılan bu qutular sayəsində qəzanın səbəbləri araşdırılır. O suya 6000 dərinliyə düşəndə belə 1 ay siqnal yayır.

Qara qutunun ilk prototipi David Varren tərəfindən ixtira edilmişdir. Bu ixtiranin əsas yaranış səbəbi isə Davidin atasını 1934-cü ildə baş vermiş Bass Strait təyyarə qəzasında itirməsi olmuşdur.

Təyyarənin havada rahat uça bilmasi, uzaq məsafələrə az yanacaqla gedə bilməsi mümkün olduqca onun yüngül materialdan hazırlanması ilə əlaqədardır. Bu materiallar daha çox aluminium va plastikdir. Kabinədəki səsləri və uçuş məlumatlarını yazan hər iki qutu da paslanmayan poladdan düzəldilmişdir. En və uzunluqları təqribən 25 santimetr, dərinliyi 12-13 santimetrdir. Qutuların kənar qalınlıqları 6-7 mm-dir. Qutular bundan başqa istiyə və yanğına dözümlü olmaqla ( 1100 dərəcəyə 30 dəqiqə, 260 dərəcəyə 10 saat dayanıqlı )birlikdə plastiklə əhatə olunmuş və maye köpüklə də təchiz edilmişdir.


Qutular o qədər möhkəmdir ki, dənizə düşmüş bir təyyarənin qutuları hətta 7 il sonra çıxarılıb və yenə də dinlənilmişdir. Əvvəllər qutular qanadların birləşmə nöqtəsinə yaxın bir yerə yerləşdirilirdi. Bu bölgə təyyarənin ən ağır qismi olduğuna görə düşmə anında ağır hissələr qutuların üstünə düşərək zərər verə bilirdi. Sonralar isə bu qutular təyyarənin quyruq hissəsinə qoyulmağa başlandı. Əlbəttə, bu təyyarənin quyruq hissəsindəki oturacaqların daha etibarlı olduğu demək deyil, ancaq bu yerə qoymaqda məqsəd qutuların təyyarənin xarabalığından uzağa düşməsini təmin etməkdir.


Təyyarə qəzalarının səbəbləri müxtəlifdir. Havada bir formada firlanaraq yerə düşən təyyarələrdə sərnişinlərin sağ qalma ehtimalı yoxdur. Buna görə də təyyarənin hazırlandığı material bu baxımdan vacib deyil. Təyyarə yerə bütöv halda çırpılsa da, düşən bir liftdə olduğu kimi, yolçular toqquşmanın şiddətindən həyatlarını itirərlər.
Qutu bəzən tapılmaya da bilər: 11 sentyabr 2011-də newyorkdakı əkiz qüllələrə dəyən malezya təyyarəsinin qara qutusu.
Qara qutu deyirik, 2-ci dünya müharibəsində o cür texnologiyalar (radio,naviqasiya və s) qara qutuların içinə qoyularmış. O təyyarə qutusunu da qara seçdilər ki, düşmənlərə tapılmasın. Amma 1967-ci ildə qanuni olaraq onu açıq narıncı rəngə boyadılar. (Asan tapılsın deyə)

Bu barədə təyyarə qaçırma, həmçinin öz hekayəsini yazan chuck palahniuk-un ("fight club" filminin əsaslandığı kitabın yazarı da olmuşdur.) 2018-ci ildə yayımlanan "survivor" romanı da var.

zəfəran

-> yabanıdır
-> mədənidir.( entridə söhbəti gedilən budur.)
iranda bu qiymətli bitkinin fırıldaqçılığı ilə məşğul olanların əlləri kəsilərmiş. Ona görə almaniya nünberq şəhərində 14-cü əsrdən etibarən xaricdən gətirilən zəfəranın dəqiqliyini yoxlamaq üçün mütəxəssislər vardı. Zərdəçal sarı, zəfəran qırmızı rəngdədir. Bəziləri ağırlığını artırmaq üçün zəfərana zərdəçal qatardılar. Amma bunu tanımaq elə də çətin olmur. Ona görə vaxti ilə zəfəran toz halında deyil, ləçək halında satarmışlar. Özü sonrakı istehsal üçün faydalı bitkiləri ləçəklərini suya batıraraq test edərmişlər.
1374-cü ildə bu bitki uğruna savaş olmuşdur, özü də adı "zəfəran müharibəsi". Tacirlər livandan isveçrəyə böyük bir zəfəran partiyası aparıblar. Baron bercburq onıara hücum edib. Baron və ordusu zəfəranı gptürüb qalaya sığınır. Tacirlər qəzəblənir qalanı 14 həftə mühasirəyə alırlar. Və ən somda zəfəranlarını geri ala bilirlər.
ingiltərədə 150 il yaşayan qadın yağ, çörək və zəfəranla qidalandığını deyir əsas.
Plini elder (qədim roma yazıçısı) isə deyir ki, bağında zəfəran yetişdirən ölmür.
Amma müasir tətdiqaqatlar deyir ki, zəfəran ahıl yaşda görmə pozğunluğunu aradan qaldırır.

Bu zəfəranın illik norması 1 qramdır!! Artıq doz ağır zəhərlənməyə və ölümə səbəb ola bilərmiş.


Bu bitkinin adı homer və hippokratın əsərlərində yer alıb.
Gəlin tanış olaq:
Azərbaycada elə bitkilər yetişir ki onların dünyada analoqu(bənzəri) yoxdur.bu cəhətdən ətrinə, rənginə və müalicəvi əhəmiyyətinə görə hazırda qram qızıldan bahalı olan abşeron zəfəranı azərbaycanın milli( maddi) sərvəti hesab edilə bilər.


Dünyada müalicəvi, həmçinin müqəddəs çiçək hesab edilən zəfəranın becərilmə tarixi 34 min il bundan əvvələ təsadüf edilir. Avropaya 16-cı əsr səlib yürüşləri zamanı gəlib. Bəzi mənbələrdə qeyd olunub ki, bu müalicəvi bitki Avropaya ərəb istilaları zamanı aparılıb. Qədim misir, babilistan, iran və digər asiya ölkələrində romada təbiblər zəfəranla bir çox xəstəlikləri müalicə etmişlər. Zəfəranın abşeron yarımadasına gətirilməsi isə təxminən 8-9 əsrlərə təsadüf edir. Abşeronun yumşaq qışı, isti yayı zəfəranın becərilməsi üçün çox əlverişli olmuşdur.
Bu unikal çiçəyin ilk sənədli sübutu e.ə 3 min əvvəl həmçinin parça rənglndirilməsində istifadə olunub və mesopotomiyada tapılıb.
Zəfəranın dünya lideri olduğu yer irandır, amma mütəxəssislər ən yaxşı onun hindistanda (kaşmir) yetişdirildiyi deyilir.
Biz bu çiçəyə gerbin sol tərəfində təsvir edilmiş yüklü dəvənin hər tərəfində açmış zəfəran çiçəyinin şəkli onu göstərirdi ki, zəfəranın vaxtı çatanda quru yerdə də çiçəkləyə bilir.


Azərbaycanda ən keyfiyyətli zəfəran Bilgəhdə yerləşir. Çiçəyi mədə-bağırsaq /öd kisəsi, sarılıq, qaraciyər, yuxusuzluq kimi xəstəliklərinin müalicəsində və həzmə köməkliyində əvəzsizdir. Onu hətta iyləmək belə baş ağrısı, göyöskürək və ağciyər xəstəliklərini aradan qaldırır.
Zəfəran qəbul etmək əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırır, yaddaşı qüvvətləndirir. Maraqlıdır ki, bu "ağıllı bitki" ayrı-ayrı dərmanların təsirini də aradan qaldırır.


Azərbaycan dilində də ərəb dilində də "zəfəran" -> ərəbcə sarı deməkdir, ispanca "azarfan", ingiliscə "safran", italyanca "zaferano", hind dilində "zuffran" adlandırılır.
Zəfərandan ətirli ədviyyat kimi "zəfəranlı aş", "zəfəranlı piti" adlanan xörəklərdə istifadə olunur.
Zəfəran bahalı bitkidir, çünki onun yetişməsi üçün xüsusi qulluq və uyğum hava şəraiti lazımdır.
Abşeron yarımadasında( kiçik Asiyadan gətirilib. 1941-ci ildə hər il yarımadada 600 kq zəfəran əldə edilirmiş. -> iyul, avqust ayı ) bu qiymətli bitkidən məhsul almaq mümkündür,


Zəfəranın çox növü var. Sadəcə biri mədənidir, onun da altında soğanaqlar var və o o soğanaqlarla bitki çoxaldılır. Yarpaqları uzun, ensiz və tünd yaşıl rəngdədir.
Hər çiçəkdə 6 ləşək olur. 1 kq ədviyyat toplamaq üçün 200 min ləçək lazımdır. Qiyməti 8619 azn olur. 1 qramı təqribi 10 manata gəlir.

Bütün işlər əl ilə aparılır. 3 həftə vaxt aparır 1 kilosu. Həmçinin Ona görə bahadır.
Diametri 1-2 sm olan soğanaqlılar az çiçəkləyir. Diametr böyüdükcə çiçəklərin sayı artmağa başlayır.
Ən böyük zərərverici dovşan və siçanlardır. Dovşan zəfəranın yarpağını, siçan torpaqaltı soğanaqlarını yeyir. Onun üçün ora sinkfosfidli buğdalar əlavə edirlər. Beləliklə məhv olurlar.
Sklerotina və rizostoniya göbələkləri də onun üçün həmçinin zərərlidir. Rizostoniya yarpaqları saraldır, soğanağın içinə keçir və zəfəran eləcə yetişmiş olur. Belə bitkiləri tez oradan ayırmaq lazımdır, əks təqdirdə yayılacaq. Əkin qabağı ora formalinlə dərmanlanmalıdır.