kanun-i esasi

1876-1924-cü illərdə fəaliyət göstərmiş Türkiyənin birinci konstitusiyası.

1848-ci il Fransız inqilabından sonra Avropanın hər yerində, o cümlədən Türkiyədə də inqilabçı
əhval-ruhiyyə artmışdı.
Frankfurt inqilabı, Macar inqilabı, isveçrə liberal inqilablarının baş verdiyi bu qanlı dövrdə
Osmanlı dövlətinin də daxilində italiya və Fransadaki gənc təşkilatlara bənzər təşkilatlar yaranmağa başladı.
Jön türklər adı ilə birləşən parlamentçi-milliyətçi türklər hökümət daxilindəki dəstəkçiləri ilə birgə keçirdikləri üst-üstə 2 çevrilişdən sonra (Öncə Əbdüləziz sonra da V Mehmet taxttan salındı) taxta ii Əbdülhəmidi keçirdilər. Taxta yeni çıxan sultanın heç bir real hakimiyyəti olmadığından çevrilişçilər elə həmin il Kanun-i Esasiyi elan etdilər.
Sənəd Türkiyənin ilk konstitusiyası olması baxımından böyük əhəmmiyət daşıyır. Ancaq Avropanın Fransa, ingiltərə kimi dövlətərindən fərqli olaraq bu konstitusiya padşahı demək olar ki heç bir şəkildə məhdudlaşdırmırdı. Hətda ona Parlameti ləğv etmək imkanı, günahkar gördüyü
bütün şəxsləri sürgün etmək hüququ kimi səlahiyyətlər verərək mütləqiyyəti bir növ legitimləşdirirdi.
Elə bu səbəblərdən ötürü ii Əbdülhəmid real hakimiyyəti ələ aldıqdan sonra parlamenti (Məclis-i məbusan) ləğv etdi və onsuz da hüquqi olaraq çox da əhəmmiyəti olmayan konstitusiyanı da simvolik hala saldı.
ii Əbdülhəmid ittihad və Tərəqqi cəmiyətinin hərbi çevrilisi ilə taxttan salındıqdan sonra isə parlament yenidən açıldı və konstitusiya yenidən fəal olmağa başladı. Ancaq Balkan və Trablusgarp muharibələrindəki rüsvayçı məğlubiyyətdən sonra həm parlament həm də konstitusiya yenidən hakimiyyət tərəfindən simvolik hala salındı.
1924-cü ildə isə Türkiyə Böyük Millət Məclisi tərəfindən ləğv olundu. Artıq dövr Kanun-i Esasinin yox, Ana Yasanın dövrü idi.

rumıniya krallığı

Valaxiya və Maldova Knyazlıqlarının Fransa ve Rusiya'nın basqısı ilə birləşməsi ilə 1859-cu ildə de-facto, Osmanlı dövlətinin "93 muharibəsi"ndə məğlubiyyətindən sonra isə de-jure yaranmış və 1947-ci il çevrilişi ilə dağılmış dövlət/rejim.

Osmanlı dövlətinə yarım-müstəqil knyazlıqlar olaraq tabe olan Valaxiya və Moldova 1859-cu ildə Fransa imperatoru iii Napoleon'un Avstriya üzərində rumun basqısı qurmaq və Rusiya ilə əlaqələri düzəltmək üçün Rusiya ilə əl-ələ verib ingiltərə'nin qorumasından məhrum Osmanlı dövlətini birləşmiş rumun dövlətini qəbul etməyə zorladı.

Bundan sonraki dövrdə Birləşmiş Knyazlıq (Dövlətin o zamanki adı belə idi) Osmanlı dövlətinə tabe olmağa davam etsə də bu tabelik daha çox formal xarakter daşıyırdı. 1877-1878 Osmanlı-Rus muharibəsindən sonra Osmanlı'ya tabe olmasına baxmayaraq Rusiya tərəfdə yer alan Birləşmiş Knyazlıq müstəqilliklə "Mükafatlandırıldı". 1881-ci ildə isə dövlətin adı rəsmi olaraq Rumuniya Krallığı oldu. (Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki bu 93 muharibəsi ilə birlikdə Rumuniya həm də Dobruca vilayətinə yiyələndi)

1913-cü ildə 2-ci Balkan Muharibəsində Anti-Bolqarıstan tərəfdə qoşulan rumunlar bu muharibədən Dobruca'nın cənubunu da alaraq ayrıldılar.

1916-ci ildə Rumuniya Antant tərəfdə 1-ci dünya muharibəsinə qoşuldu ancaq 1918-ci ildə Alman-Avstriya-Macar qüvvələrinə qarşı tab gətirə bilməyib kapitulasiyaya getdilər. Ancaq buna baxmayaraq Brets-Litovsk müqaviləsində (Almaniya bu müqavilə ilə Rusiya'nı muharibədən kənarlaşdırmışdı) Bessarabya Rumuniya'ya verildi.
1918-ci ilin Noyabrında Almaniya'nın təslim olması ilə birinci dünya muharibəsi bitdi. Ancaq sülh hələ ki Şərqi Avropa'ya çatmamışdı.
Dünya muharibəsi sonunda paris konfransında onlardan tələb edilən şərtləri qəbul etməyən macarları monarxiyanı devirmiş, Çexoslavakiya, Yugoslaviya və Rumuniya'ya qarşı muharibəyə başlamışdı. Muharibənin pis davam etməsindən ötürü Macarıstan bu dövrdə bir çevriliş daha yaşadı və kamunist macar respublikası elan edildi. Keçmiş hökümət kimi itirilən torpaqların geri alınmasına çalışan kamunistlər də muharibəni məğlub şəkildə yekunlaşdırdılar və rumunlar budapeştə girdi.
Bundan sonra macar tarixi üçün acınacaqlı rumun tarixi üçün isə çox böyük əhəmiyyətə sahib müqavilə - Trianon müqaviləsi imzalandı. Macarıstan 5 qat kiçilmişdi. Rumuniya isə 1/3 nisbətində böyüyərək Bukovina və Transilvaniya'ya sahib oldu.
2-ci dünya muharibəsi ərəfəsində və dövründə Rumuniya Bessarabiya və yuxarı Transilvaniya'nı itirdi ancaq Almaniya'nın məğlub olması ilə Transilvaniya geri alındı. Bessarabiya isə sovet idarəsində qaldı. Ancaq monarxiyanın bu zaman fikirləşməli olduğu daha böyük problem var idi - Sürgün.
Qızıl ordunun Buxarest'ə girməsi ilə monarxiya devrilmiş və yeni kamunist rumun dövləti qurulmuşdu artıq.

1480 otrantonun işğalı

Fateh Sultan Mehmet dövründə baş vermiş hadisə.

istanbul'un alınmasından sonra "Kayzer-i Rum" titulunu alan Sultan həqiqətən Roma imperatoru olmaq üçün italiya'nın alınması haqqında planlar qururdu və bu planlarının ilk həmləsi olaraq italiya'nın cənub şərqində, yarımadanın topuğunda yerləşən Toranto şəhərini ələ keçirmək niyyətində idi.
1480-ci ildə Gedik Ahmet Paşa (Halil inalcık onu Napalyona bəzədərdi) liderliyində osmanlı ordusu Toranto'nun fəthi üçün yollandı və şəhər tezliklə ələ keçirildi. Ancaq elə şəhərinin alınmasından bir neçə ay keçməmişdi ki "Böyük Qartal" vəfat etdi. Osmanlı dövləti daxili ixtilaflarla çalxalanmağa başladı və bu səbəbdən Gedik Ahmet Paşa şəhərə 800 əsgərdən ibarət bir qarnizon yerləşdirərək istanbul'a qayıtdı.
Paşanın şəhəri tərk etməsi ilə birlikdə Neapol Kralı Toranto'yu geri aldı və Osmanlı dövlətinin italiya'nı istilası beləliklə sona çatdı.

Şəhərdə qalan qarnizonun taleyi isə müəmmalıdır. Kimi mənbələr əsgərlərin Neapol Kralı tərəfindən muzdlu qoşun olaraq alındığını və Milan muharibələrində istifadə edildiyini kimi mənbələr isə qətlə yetirildiklərini deyir. sifarişi verən: Apollo

on iki adalar

Hazırda Yunanıstan'ın əlində olan Rodos və ətrafındaki adaların ümumi adı.

Bölgə Qanuni Sultan Süleyman'ın 1522-ci il səfəri ilə birlikdə imperiyaya birləşdirilmişdi.
Osmanlı dövlətinin 1912-ci ilə qədərki tarixi boyunca bölgə türk hakimiyyətində qaldı.
Ancaq 1911-1912 Osmanlı-italiya muharibəsində italiya Osmanlı dövlətinin üzərində basqı quraraq Liviya işğalını tanıtmaq üçün Rodos və digər ətraf adaları işğal etti.
1912-ci ildə imzalanan Uşi (1. Lozanna müqaviləsi) müqaviləsi ilə adalar italiya'ya verildi.
1923-cü ildə Türkiyə, müstəqillik muharibəsindən sonra Lozanna müqaviləsində digər osmanlı mülkləri ilə birlikdə 12 ada üzerindəki haqq və iddialarından vaz keçdiyini elan etti.

italiya'nın ikinci dünya muharibəsindən məğlub ayrılması ilə birlikdə 12 ada muharibədə müttəfiqlər tərəfdə mövqe tutmuş yunanıstan'a verildi.

Günümüzdə isə hələ də Türkiyə gündəminde "Atatürk adaları Lozannada verdi!" kimi axmaq çıxışların əsas mövzusu olaraq qalmağa davam edir. (Bir Allah'n qulu da çıxıb demir ki a kişi o lozanna o lozanna deyil) sifarişi verən: adsızinsan

ı osman

Osmanoğulları bəyliyinin qurucusu, alp, qazi. (1299/1302-1324)

Anadolu səlcuq sultanlığına bağlı söğüt şəhərinin uc bəyi olan atası Ərtoğrul bəyin vəfatı ilə birlikdə (Ya qardaşları və əmisi ilə mübarizə apararaq ya da muharibəsiz şəkildə) bölgənin hakimi olmuşdur.

Uc bəyi olduqdan sonra 1288-ci ildə ilk böyük miqyaslı qələbəsini qazanaraq Karacahisar'ı ələ keçirmişdir. Bu qələbədən sonra Konya'daki səlcuq sultanından fərman alaraq uc bəyliyindən sancaq bəyliyi səviyyəsinə yüksəlmişdir.
1299-cu ildə Bilecik, Yarhisar, Yenişehir və inegöl'ü ələ keçirmiş və bundan sonra da Bursa və iznik'ə yönəlmişdir. 1302-ci ildə iznik'i muharsirəyə alması ilə birlikdə tarixin seyrini dəyişdirəcək bir hadisənin baş verməsinə vəsilə oldu.
Bizans imperatoru imperiyanın ilk paytaxtı olmuş iznik şəhərinin muhasirəsini qırmaq üçün ordusu ilə birlikdə istanbul boğazını keçərək bölgəyə gəldi.
Koyunhisar adlanan yerdə baş verən döyüşdən Osman bəy qalib ayrıldı.
Bir sancaqbəyi olaraq Bizans imparatorunu məğlub etməsi Osman bəyə böyük şan-şöhrət qazandırdı və anadolunun dörd bir yanından alplar Osmanın tabeliyində axınlara qoşulmaq üçün söğütə gəldilər.
Koyunhisar muharibəsindən sonra Osman Bəy 1308-1315-ci illər arasında Bitinya bölgəsində fəthlərə davam etdi və Karahisar daxil bir neçə qala və şəhərə sahib oldu.
Həyatının son illərində yaşı və podaqra xəstəliyinin kəskinləşməsindən ötürü bəylik siyasi olaraq sakit bir dövrə girdi. 1320/1324-cü ildə isə vəfat etti və taxta oğlu orxan çıxdı.

Önəmli bir neçə məqam:
Osman bəyin nə zaman müstəqil hökmdar olduğu ilə bağlı 2 əsas iddia var. 1. versiya Aşıkpaşazadə'nin 15-ci əsrdə yazdığı "Tevahir-i Ali Osman" əsərinə əsaslanır. Aşıkpaşazadə'nin yazdığına görə (Aşıkpaşazadə Osman bəydən 100 il sonra yaşamışdır) Osman bəy 1299-cu ildə müstəqilliyə nail olmuşdur. Tarixçi Halil inalcık bu versiyanın tamamilə siyasi məqsədlə yazıldığını və (2009-cu il Teke-tek verlişində demişdir) nağıldan başqa bir şey olmadığını demişdir. Halil inalcık Osman bəyin muassiri olan Pachmeres'e əsaslanaraq Osman'ın 1302-ci ildə Koyunhisar'daki qələbəsindən sonra bir xanədan qurucusu səviyyəsinə qalxdığını iddia edir ki elə bu iddia Osman'ın nə zaman hökmdar olduğuna aid 2. əsas versiyadır.

Osman bəyin adının bir neçə latınca mənbədə "Otman" vəya "Utman" deyə yazılmasına bağlı olaraq Osman bəyin adının əslində Ataman olduğu ilə əlaqəli fikirlər var olsa da bu fikir çox da ciddi qəbul olunmur. Zira latıncaya transliterasiya edilən və deformasiyaya uğrayan bir çox ad var və bu deformasiyaya uğrama adın əsas versiyasının nə olduğu ilə əlaqəli bir sübut kimi verilə bilməz.

prussiyadakı kral

1701-ci ildə Friedrich Wilhelm tərəfindən qəbul olunmuş titul.

Brandenburq-Prussiya Markqrafı olan Friedrich-in prestijini artırmaq üçün Kral tituluna ehtiyacı var idi. Ancaq Müqəddəs Roma imperiyasının qanunnaməsinə əsasən Bohemiya Krallığıdan başqa imperiyaya üzv heç bir dövlət Krallıq tituluna sahib ola bilməzdi. Bu səbəbdən Friedrich Müqəddəs Romaya daxil olmayan ancaq öz mülkü olan Prussiya Hersoqluğunu Krallıq elan etdi. Lakin "Prussiya Kralı" titulunu ala bilmədi. Zira Şərqi Prussiya Friedrich-in mülkü olsa da Qərbi Prussiya Polşa mülkü idi. Bu səbəbdən "Prussiya Kralı" titulunu almaq polyakları qəzəbləndirə bilərdi. Axırda Friedrich heç kimin əsəbinə toxunmayacaq yeni bir titul, "Prussiyadakı Kral" titulunu uydurdu. Bu titul Böyük Friedrich Şərqi Prussiyanı alana qədər qüvvədə qaldı.

prussiya krallığı

1701-1918-ci illər arasında mövcud olmuş alman krallıq.

1525-ci ildə Teuton başkahini Albert Protestantizm'i qəbul etdi. Bundan sonra özünü Prusiya Hersoqu elan edən Albert müstəqil Prusiya dövlətini yaratmış oldu.

1618-ci ildə Brandenburq'un hakim sülaləsi olan Hohenzollern'lər Prusiya'da hakimiyyətə gəldi. Bundan sonraki dövr Brandenburq-Prusiya Qraflığı dövrü adlanır.

1701-ci ildə Müqəddəs Roma imperiyası daxilində Bohemiya xaric hər hansısa bir Krallığın mövcud olması qadağan olduğundan özünü Kral elan etmək istəyən Brandenburq-Prusiya Hersoqu Friderich imperiya xaricində olan mülkü Prusiya'nı Krallıq, özünü də Prusiya'daki Kral elan etdi. Bununla da Prusiya'nın Krallıq dövrü başladı.

Prusiya Böyük Friderich'in hakimiyyəti dövründə gücləndi və Sileziya'ya sahib oldu. Reç-Pospolita'nın bölüşdürülməsində iştirak edən Prusiya şərqdə də genişləndi. Napoleon muharibələrindən də qalib ayrılan Krallıq Almaniya'nın qərbində bir çox mülklər əldə etdi.

1864-67-70-ci illərdə Otto von Bismarck'ın siyasəti nəticəsində Prusiya Almaniyanın birləşdirilməsinə nail oldu.
Alman imperiyasının elanından sonra Prusiya digər kiçik alman dövlətləri ilə birgə öz formal Krallıq xarakterini qoruyub saxladı.

1918-ci ildə Almaniya'nın birinci dünya muharibəsindən məğlub ayrılmasından sonra monarxiya devrildi. Bununla birlikdə Prusiya'nın da Krallıq dövrü başa çatdı.

alman konfederasiyası

1805-ci ildə Napoleon Bonaparte'ın dağıtdığı Müqəddəs Roma imperiyasının yerini doldurulmaq üçün 1815-ci il Viyana Konqresindən sonra yaradılmış formal xarakterli alman ittifaqı.
Avstriyanın lideri olduğu Konfederasiya 1867-ci ildə ləğv edildi. Bundan sonra Avatriya, Macarıstan ilə birlik elan etdi və Avstriya-Macarıstan imperiyası yarandı. Konfederasiyanın Avstriyadan sonra ən böyük dövləti Prusiya isə Şimali Alman Konfederasiyasını elan etdi.

almaniyanın birləşdirilməsi

Kiçik Alman Knyazlıqlarının Prusiya ilə birləşməsi nəticəsində alman siyasi birliyinin yaranması hadisəsi.

1848-ci il fransız inqilabından sonra avropanı yenidən inqilabi əhval-ruhiyyə bürümüşdü. Bu inqilabi əhval ruhiyyə almaniyaya da təsir etmiş, alman siyasi birliyinin qurulması demək olar ki hər almanın xülyasına çevrilmişdi. Nəticədə fransadaki çevrilişlə eyni ildə, 1848-də Almaniyada böyük bir inqilab başladı. inqilabçılar Prusiya Kralının liderliyində bütöv alman dövlətinin yaradılmasını istəyirdilər. Bununla yanaşı parlament və liberal islahatlar da tələb edən inqilabçılar bu tələblərini Prusiya kralına bildirdikdə öz mütləqiyyətini itirmək istəməyən Kral içində Otto Von Bismarck'ın da olduğu muhafizəkar siyasətçilərin də təkidi ilə tələbləri rədd etdi. Bundan sonra inqilab zorla yatırıldı. Ancaq təsiri heç sönmədi.

1862-ci ildə keçmiş Petersburg və Paris səfiri, Konfederasiya deputatı, liberallara nifrəti ilə tanınan Otto von Bismarck Prusiyanın baş naziri təyin edildi. Bismarck 1848 inqilabında inqilabçıların əleyhində davransa da alman siyasi birliyinin tərəfdarlarından idi.

Bismarck Almaniyanın birləşdirilməsinə Danimarkanın əlində olan Holstein və Shlezvik bölgələrinin alınmasından başlamaq istəyirdi. Zira bu bölgələrin əhalisinin əksəriyyəti alman idi. Hətda Holstein Alman Konfederasiyası daxilində idi. Lakin Bismarck'ın buraları almaqda ona ən böyük maneə ingiltərə idi. Zira ingiltərə Danimarkanı Prusiyaya qarşı şimaldan təzyiq vasitəsi kimi istifadə edirdi və Danimarkanın zəiflədilməsi tərəfdarı deyildi. Bu səbəbdən Danimarkanın ram edilməsi üçün Bismarck'a müttəfiq, müttəfiq tapmaq üçün isə fürsət lazım idi. Çox keçmədi ki bu fürsət yarandı.

1815-ci ildə Viyana konqresi ilə birlikdə Napoleon Bonaparte'ın yaratdığı Varşava Knyazlığı Rusiyaya birləşdirilmişdi. Ancaq Rusiya Polşaya xüsusi status vermiş, Polşanın konstitusiya ilə idarəsinə razı olmuşdu. Lakin bu konstitusiya çox keçmədi ki lazımsız bir kağız parçasına çevrildi və Çar buranı yenidən mütləqiyyət ilə idarə etməyə başladı. Bunun nəticəsində polyakların ruslara olan nifrəti daha da artmış və bu nifrət 1863-cü ildə inqilaba dönüşmüşdü.

Polyak inqilabı ilə əlaqəli, demək olar ki bütün nüfuzlu Avropa dövlətləri Rusiya əlaeyhində qərarlar vermişdi. Hətda Fransada "Polyak qardaşlarımızı xilas etmək üçün Varşavaya yenidən ilərləməliyik!" kimi şüarlar səslənməkdə idi. Bu Rusiyanı böyük bir panikaya salmışdı ki "qurtarıcı" Bismarck Rusiyanın imdadına yetişdi və Rusiya tərəfindən çıxış etdi. Bundan sonra onsuz da polyak mövzusunda çox da həvəsli olmayan ingilislər neytral mövqe aldı. Fransa isə ingiltərə olmadan Prusiya və Rusiyaya qarşı muharibə edə bilməyəcəyini anlayıb inqilabın boğulmasına müdaxilə etmədi. Bismarc bu inqilab vasitəsiylə özünə lazım olan müttəfiqi, Rusiyanı əldə etmişdi. Artıq lazım olan yeganə şey Danimarka ilə muharibə üçün bəhanə tapmaq idi. Bəhanə isə tezliklə qapını döydü.

1864-cü ildə Danimarka kralı yeni Danimarka konstitusiyasını Alman Konfederasiyası daxilindəki Holstein'də də tətbiq etməyə cəhd etdi. Ancaq Prusiya buna qarşı çıxıb qərarın ləğvi üçün Danimarkaya ultimatum göndərdi.
Avstriya isə bu münaqişədə Danimarka ilə muharibəyə can atmırdı. Ancaq Prusiyanın tək başına muharibə etməsinə icazə vermək Konfederasiyanın prezidenti olan Avstriya üçün böyük bir prestij zədəsi demək idi. Bu səbəbdən Danimarkanın ultimatuma rədd cavabından sonra Prusiya ilə birgə Danimarkaya muharibə elan etdi. Danimarka bu 2 nəhəng güc qarşısında dayana bilmədi və tezliklə məğlub oldu. Məğlubiyyətin ardınca imzalanan Gastein müqaviləsi ilə Danimarka Holstein'i Prusiyaya Shlezvik'i isə Avstriya'ya verdi. Lakin Bismarck bu müqaviləni bəyənməmişdi zira o Shlezvik'in də Prusiyaya birləşdirilməsini istəyirdi. Buna görə də Avstriyanı muharibəyə cəlb edərək həm onun alman dövlətləri üzərindəki təsirini sındırmaq həm də Shlezvik'ə sahib olmağa cəhd etdi və cəhdi baş tutdu.

1864-cü ildə Prusiya-Avstriya muharibəsi başladı. Bütün avropa dövlətləri muharibənin Avstriya qələbəsi ilə nəticələnəcəyini düşünürdü. Prusiyanın 350.000, Avstriyanın isə 850.000 nəfərlik qoşuna sahib olması bu fikrin əsas səbəbi idi. Ancaq hər şey təxmin edilənin əksi oldu. 1866-cı ildə Avstriya Sadowa'da ağır məğlubiyyətə uğradı. Bundan sonra Prusiya qoşunları Praqaya girdi. Prusiyalıların Budapeştə iləriləyib Macarları yenidən inqilab etməyə sövq edəcəyindən təşvişə düşən Avstriya tələsik Prusiyanın tələblərini qəbul edərək sülh bağladı. imzalanan sülh ilə birlikdə Alman Konfederasiyası dağıldı və Prusiyanın başçılığı altında Şimali Almaniya Konfederasiyası yarandı.

Bundan sonra Almaniyanın birliyi üçün lazım olan yeganə şərt Cənubi Almaniyanın da alınması idi ki, buralar Avstriyanın məğlubiyyətindən sonra Fransa təsir dairəsində idilər. Görünür Bismarck'ın yenidən muharibəyə ehtiyacı var idi.

1870-ci ildə ispaniyada vərasət problemi yaranmış və ispan hökuməti alman Hohenzollern sülaləsini taxt-taca sahib olmaları üçün dəvət etmişdi. Ancaq bu Fransa imperatoru iii napoleon'u təşvişə saldı. Əgər hohenzollern sülaləsi ispaniyada hakimiyyətə gəlsə idi Fransa 2 tərəfdən muhasirəyə alınacaqdı. Bu səbəbdən Fransa olduqca sərt hətda təhqiramiz ifadələrlə bu sülalə dəyişikliyini tanımadığını və dərhal qərarın ləğv edilməsini tələb etdi. Ancaq fransızların bu həddən artıq reaksiyası onun beynəlxalq arenadaki prestijini aşağı saldı və alman dövlətləri üzərindəki təsirini də sildi. Nəticədə bu ciddi siyasi təzyiq muharibəyə döndü və Fransa 1870-ci ildə Şimali Alman Konfederasiyasına muharibə elan etdi. Muharibədə Cənubi Alman dövlətləri Prusiya tərəfində oldu.

Muharibə özünə inamı yüksək olan fransızlar üçün böyük bir rüsvayçılıqla nəticələndi. Sedan döyüşündə çox ağır məğlubiyyətə uğradılar və imperator Napoleon əsir alındı. 1871-ci ildə almanlar Parisi tutdular və həmin il, Parisdə, Versal sarayında Almaniya imperiyası elan edildi. Fransa ilə imzalanan müqavilə ilə almanlar həm də Elsas-Lotaringiyaya sahib oldular.

Bununla da Alman siyasi birliyi quruldu.

vəqa-i xeyriyyə

1826-cı ildə Sultan II Mahmud tərəfindən yeniçərilərin məhv edilməsi hadisəsi.

Sultan III Əhməddən etibarən osmanlı sultanlarının yenilik arzusu daim yeniçərilər tərəfindən yarıda kəsilmişdir. Bu vəziyyət imperiyanın iqtisadi sosial və hərbi islahatlar keçirməsinin qarşını alır, ölkənin çöküşünü sürətləndirirdi. Sultan Mahmud şahzadəliyi dövründə əmisi III Səlimin və qardaşının yeniçərilər tərəfindən taxtdan salınmasına şahid olmuş. Ölkəyə xeyirdən çox ziyan verən bu zümrənin aradan götürülməsinin zərurətini görmüşdü. Ancaq Mahmud yeniçərilərə qarşı özündən əvvəlkilərin əksinə mülayim yanaşmış və hakimiyyətinin başlarında onlara güvən vermişdi.
Sultan yeniçəriləri məhv etmək üçün öncə uləmanı yanına çəkdi. Ardınca yeniçəri rəisliyinə özünə yaxın Hüseyn paşanı təyin etdi. Bir yandan da belçikadan tüfənglər gətirərək saraya doldurdu.
Artıq hər şeyin hazır olduğunu gördükdə Sultan "Eşkinci" adlı yeni bir qoşun yaradıb bunların avropa stilində geyinəcəklərini bəyan etdi. Bu yeniçəriləri qəzəbləndirdi və üsyana sövq etdi (Sultan da məhz bunu istəyirdi.)
Yeniçərilər üsyan edər-etməz dövlət rəsmilərinin evlərini talamağa başlayıb Sultana bir ultimatum göndərdilər. Sultan bu ultimatumu rədd edib Şeyx-ül-Islamdan fitva alaraq xalqa "Bayraq-u şərif" altında toplaşmaq üçün çağırış etdi. Onsuzda uzun müddətdir özbaşınalıq edən yeniçərilərdən bezmiş xalq tezliklə Topqapı önündə toplaşdı. Belçikadan gətirilən tüfənglər camahata paylandı. Ardınca qumbaraçılar, lağımçılar və topçular da Sultanın yanında yer aldı. Xalq kütlələri və adı keçən hərbi birləşmələrlə birlikdə Sultan Mahmud ət meydanında üsyan etmiş bütün yeniçəriləri məhv etdi. Ardınca yeniçəri oçağını da topa tutan Sultan toplamda 6000 yeniçəri öldürdü. Bundan sonra Istanbulun bütün qapıları bağlandı və içəridə olan-qalan yeniçərilər də məhv edildi. Bununla da 4 əsrlik qoşun yox oldu. Bundan sonra Sultan Asakir-i Mansure-i Muhammediyye adlı yeni Osmanlı ordusunu qurdu.

(bax: yeniçərilər)

yeniçərilər

Osmanlı dövlətinin 15-19-cu yüzilliklərdə fəaliyətdə olmuş daimi qoşunu.

Sultan I Murad dövründən etibarən Balkan yarımadasında xeyli torpaq ələ keçirən Osmanlılar ələ keçirdikləri xristiyan əsirləri türk dili və islamı örgənmələri üçün anadoluda yaşayan ailələrə verir, müsəlman olduqdan və türk dilini bildikdən sonra isə orduya qatırdı. Bu qoşun "Çəri" adlanırdı və muharibələr sayəsində saylarını artırırdı.
1402-ci ildə Ankara döyüşündə məğlub olan osmanlılar 1411-ci ilə qədər fətrət dövrü yaşamış və xirstiyanlar ilə muharibələr azalmışdı. Bu səbəbdən hərbi əsirlər də azalmış, çəri qoşunun artımı dayanmışdı. Buna çarə tapmaq üçün Çələbi Mehmed yeniçəri qoşununu yaratdı. Ancaq yeniçəriliyin bir sistemə dönüşməsi Sultan II Murad vaxtında oldu.
Yeniçərilər balkan yarımadasında yaşayan xristiyan xalqların uşaqlarından yığılırdı. Bu uşaqlar öncə anadoluya göndərilir və burada türk dili və islam örgədilirdi. Ardınca Istanbula gətirilən (Murad dövründə Ədirnə ondan sonra Istanbul) bu "Acemi oğlanlar" əgər boy-buxunlu və yaraşıqlı olsalar Qapıqulu Sipahiliyinə vəya saraya göndərilir qalanlar isə yeniçəri olurdular.
Yeniçərilər ox-kaman və qılınc ilə silahlanırdılar. Fateh Sultan Mehmed dövründən etibarən tüfəng də bu silahlara daxil oldu.
Osmanlılar yeniçəriliyə seçilmək üçün qatı protokol istifadə edirdilər. Bunlar belə idi;
"Papaz oğlunu ve kâfir arasında aslı iyi olan kâfirin oğlunu alalar.
iki oğlu olanın birisini alalar. Babası ve anası ölüp yetim kalan oğlanı almayalar. Gözü aç ve edepsiz olur. Sığırtmaç ve çoban oğlunu dahi almayalar, zira onların her biri dağda büyümüşlerdir, edep sizdirler. Kel olanı almaya, fodal ve geveze olur. Aceleci oğlanı almayalar, kıskanç ve inatçı olur.
Sureta taze şeklinde olan köse oğlanı alınmaya, fitne ve fesat ehli olduğundan başka, düşman gözüne ufak gelir.
Doğuştan sünnetli olan oğlan alınmaya. Türkçe bilen ve kâfirdeyken evli olan oğlan alınmaya, yüzü gözü açık olur ve evli olan ise padişaha kul olmaz. Sanat ehli olan oğlan dahi alınmaya, zira sanat ehli olan maaş için bela çekmez.
Çok uzun boylu olan oğlan alınmaya, ahmak olur. Çok kısa boylu olan oğlan alınmaya, fitne olur. Orta boylu alınmak gerektir" (Bu hissə "Osmanlı tarihinde askeri isyanlar ve darbeler" kitabından götürülmüşdür.)

Bu hərbi birləşmə 1829-cu ildə Sultan II Mahmudun xalq və uləma ilə birgə həyata keçirdiyi Vəqa-i xeyriyyə ilə birlikdə silindi.

rumuniyanın birləşməsi

Fransa ve Rusiyanın təkidləriylə 2 Osmanlı vassalının birləşməsi hadisəsi.

Ilk olaraq 1853-cü ildə Fransa tərəfindən Paris konferansında təklif edilən Rumuniyanım milli birliyi fikri kırım muharibəsinin qalip tərəfi olduğu üçün Osmanlı dövləti tərəfindən rədd edilmişdi. Zira bölgədəki iki rumun dövlət də Osmanlının vassalı idi və Rusiyaya qarşı bir bufer zona idi. Vassalların birləşməsi, xüsusilə də Rusiya və Fransa əli ilə birləşməsi Osmanlının bölgədəki bütün gücünü itirməsinə səbəb ola bilərdi. Buna görə də təklif, Ingiltərənin də Osmanlılara dəstək olması sayəsində rədd edildi.
Ancaq 1859-cu ildə Fransa Imperatoru III napoleon təklifi yenidən müzakirəyə çıxardı. Zira əgər rumunların milli birliyi qurulursa Transilvaniyadakı rumunların da azadlıq istəyi artacaqdı və Fransa bunu Avstriyaya qarşı bir kozur olaraq istifadə edə bilərdi. Həmçinin birlik Rusiyanın da xeyrinə idi və Fransanın birliyi təmin etməsi Rus-Fransız münasibətlərini inkişaf etdirə bilərdi. Bu səbəblərə görə verilən təklifi Osmanlılar yenidən rədd etdi. Ancaq Osmanlıları bu mövzuda dəstəkləyən tək dövlət olan Ingiltərənin Hindistandakı sipahilər üsyanı ilə məşğul olması səbəbiylə bu işlərlə müdaxilə etmək istəməməsi Osmanlının yeganə dəstəkçisini də itirməsinə səbəb oldu və Valaxiya ilə Moldovada referendum keçirildi. Referendumda birləşmə təklifi rədd edildi. Ancaq Fransa və Rusiya bu nəticəni qəbul etməyib yeni referendum təklif etdi. Osmanlılar rədd cavabı vermək istəsə də siyasi arenada yalnız olduqlarından məcbur qaldı. Beləliklə 1859-cu ildə Rumuniya birləşdi. 1878 muharibəsində Osmanlı dövləti məğlub olduqda isə Rumuniya azadlığını elan etdi (bax: berlin müqaviləsi)

berlin müqaviləsi

1878-ci ildə Ingiltərənin təkidi ilə imzalanmış müqavilə.

(bax: san-stefano müqaviləsi)'nin şərtlərinin Ingiltərəni panikaya salmasından sonra Ingiltərə höküməti tezliklə Berlində bir konfransda Osmanlı-Rus muharibəsinin həll edilməsini istədi. Ikinci bir (baxma: Kırım muharibəsi) yaşamaq istəməyən Rusiya məcburən bu istəyi qəbul etdi. Konfransda danışılanlar əsasında tərtib edilən müqaviləyə əsasən;
Osmanlı dövləti Serbiya, Rumuniya və Qaradağın müstəqilliyini tanıyır, Bolqarıstanın şimalı Osmanlıdan ayrılır, cənubuna muxtariyət verilir. Kritin muxtariyətinə yenidən baxılır, Albaniya və ermənilərə muxtariyət verilir, Osmanlı dövləti təzminat ödəməyə məcbur olur, Batum, Qars, Ərdəhan Rusiyaya verilir, Bosniya və Sancaq vilayəti Avstriya-Macarıstana "müvəqqəti" təhvil verilir (1908-ci ildə Avstriya buranı ilhaq edir.)
Müqavilənin təzminat hissəsi Osmanlı dövlətinin iflası səbəbindən sonradan azaldılır.

Bu müqavilə Osmanlı tarixinin ən böyük fəlakəti, Imperiyanın məhvi idi. Sultan Abdülhəmid muharibə dövründəki hadisələrdən ölkədə istibdad rejimi qurmuş və bu rejim Ənvər paşanın çevrilişinə qədər davam etmişdir.

san-stefano müqaviləsi

1878-ci ildə Osmanlı dövləti və Rusiya arasında imzalanmış müqavilə.

93 muharibəsinin (baxma: 1877-78 Osmanlı-Rus muharibəsi) Osmanlılar üçün rüsvayçılıqla bitməsindən sonra imzalanan bu müqaviləyə əsasən Türkiyə Serbiya, Rumuniya və Qaradağın (Çernoqoriya) müstəqilliyini tanıyır, Makedoniyadan dobrucaya qədər uzanan böyük bir Bolqarıstanın yaradılmasına razı olur, Qars Batum və Ərdəhanı itirir.
Bu müqavilə Rusiyanın Balkan yarımadasına tamam sahib olması və mühim strateji nöktə olan Batum limanı ilə Aralıq və Qara dənizlərdə nüfuzunu artırması demək idi.
Bu səbəbdən Ingiltərə müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməsi prosesinə müdaxilə edərək berlində böyük dövlətlərin bir konfransda toplanıb münaqişəni həll etməyə rusiyanı "razı saldı". (bax: Berlin müqaviləsi) beləliklə müqavilə həyata keçmədi.

matthias corvinus

1457-ci ildə Macarıstan Kralı elan edilən Hünyadi sülaləsindən Janos'un oğlu.

Macarıstan və Polşa Kralı III Wladislas'ın 1444-cü ildə Varna muharibəsində öldürülməsindən sonra macar zadəganları Wladislas'tan əvvəlki Kral Albert von Habsburg'un oğlu II Ladislas'ı Macarıstan Kralı elan etdilər. Ancaq Ladislas'ın yaşı kiçik olduğundan onun yerinə ölkəni faktiki olaraq Janos Hunyadi idarə edirdi. Ladislasın Kral elan edilməsindēn bir müddət sonra öncə Janos sonra isə Ladislas vəfat etdi. Macarıstan taxtı boş qaldı. Yeni Kral seçmək üçün toplanan macar zadəganlar diet'i (məclisi) "Atasından fitri istedad almış" Matthias Corvinus'u Kral elan etdilər. (Bu Polşa və Litva Kralı Casimir Jagiellon'u qəzəbləndirmiş və sonradan polyaklar ilə muharibəyə səbəb olmuşdu.)

Matthias hakimiyyətə gəldikdə ilk iş olaraq Slovakiyadaki çexləri muzdlu qoşun olaraq orduya almaq oldu. Bundan sonra polyak və macarlardan da muzdlular toplayan Matthias qurduğu orduyu alovlu silahlarla silahlandırdı(Bu xristiyan dünyasında ilk odlu silahlardan geniş istifadə edən ordu idi.)
Muzdlular ibarət olan bu qoşun disiplin və hərbi bacarığı ilə seçilirdi. Zirehlərinin rəngindən ötürü Qara ordu, "Fekete Sereg" kimi tanınırdı. Matthias bu orduyu saxlamaq üçün vergiləri xeyli artırmışdı. Ancaq daimi bir qoşunu olduğu üçün zadəganları özündən tam asılı etmişdi ki, bu özbaşınalıqların qarşısını almış və Matthias'a xalqın rəğbətini qazandırmışdı.

Matthias həm də Osmanlı dövləti ilə olan cənub sərhəddinə çoxlu qalalar tikdirdi. Osmanlı akınçılarının talanlarının qarşısını aldı. Hətda Şimali Bosniyanı Osmanlılardan almağı bacardı. Ancaq daha iləri gedə bilmədiyi üçün üzünü cənuba yox qərbə çevirdi.

14-15-ci əsrlərdə Çexiyada yaranmış husit hərəkatı Matthias'ın vaxtında da davam edirdi. Matthias bu vəziyyətini fürsət kimi dəyərləndirdi. Zira Papa ilə düşmən olan bu inancın mənsubları ilə vuruşmaq heç kimdə qıcıq oyandırmazdı. Bu səbəbdən Matthias 1468-1479-cu illəri əhatə edən Macar-Çex muharibəsini başlatdı və Bohemiya taxt-tacı ilə Sileziyaya sahib oldu. Muharibə dövründə həm də polyaklarla vuruşan Matthias muzdlu qoşunu sayəsində bir çox parlaq qələbə qazanmış, polyakları geri çəkilməyə məcbur etmişdi.

Bohemiya məsələsi həll olunduqdan sonra Matthias üzünü Avstriyaya çevirdi. Zira Avstriya Qrafı və Müqəddəs Roma Imperatoru III Friderich Matthias'ın Bohemiya taxt-tacına sahib olmasına qarşı çıxmışdı. 1483-cü ildə buna cavab olaraq Matthias Corvinus Viyana'yı muhasirəyə aldı və ələ keçirdi. 1490-cı ildə vəfat edənə qədər də buranı öz paytaxtı olaraq saxladı.

Matthias dahi bir hərbçi olmaqla yanaşı bir renesans intellektualı idi. Budapeştdə qurduğu Corvinus kitabxanası dövrünün məhşur italyan əsərləri ilə zəngin idi. Onun dövründə Macarıstan xəzinəsi aşıb-daşmış, Kral hakimiyyəti özünün ən böyük zirvəsinə çatmışdı.

Ancaq Matthias 1490-cı ildə vəfat edikdə bir varisi yox idi. Bu səbəbdən ölümündən sonra hakimiyyətə çex hökmdarı II Wladislas gətirildi. Səriştəsiz bir axmaq olan Wladislas ölkəni tamamilə batırdı və iflas ettirdi. Axmaqlıqda özündən geri qalmayan oğlu Lajos isə Mohac'da öldürüldü və Macarıstan Krallığı Osmanlılar tərəfindən süquta yetirildi.

fransız inqilabı

(Entry'i yazdıqda başlığı "Fransız inqilabı (1848)" deyə yazmışdım. Deyəsən mötərizə avtomatik silinir. Bu başlıq 1789 yox 1848-ci il inqilabı ilə bağlıdır.)
1848-ci ildə Fransa Kralı Louis-Philip'in taxtdan salınması ilə nəticələnən inqilab.

1830-cu ildə taxttan salınan X Charles'dan sonra hakimiyyətə Burjuaziya ilə arası yaxşı olan və liberal fikirli Louis-Philip gəlmişdi. Louis həyatının əksər hissəsini 1793-cü ildə sürgün edildiyi Fransadan kənarda keçirdi. Avropanın bir çox ölkəsində və iki il də ABŞ-da yaşadı. Nəhayət 1815-ci ildə Napalyon Bonapartın taxttan salınması ilə birlikdə bütün Burbonlar kimi o da Fransaya geri qayıtdı. Parisdə liberal fikirləri səbəbiylə burjuaziya arasında tezliklə populyarlaştı. 1830-cu ildə X Charles'ın taxttan salınmasından sonra isə Fransa Kralı oldu. Hakimiyyətinin başlarında liberal fikirlərini icra etsə də tezliklə yeni yaranmış işçilər qrupu və muhafizəkarlar tərəfindən tənqid olunmağa başlandı və bundan sonra bir istibdad rejimi yaratdı. Rejim 1848-ci ildə Parisdə başlayan böyük bir etiraz aksiyası ilə çökdü.
Kral milli qvardiyalar ilə xalq kütlələrini əzmək istədi ancaq qoşun onun tələbini yerinə yetirmədi. Bundan sonra hər şey Kralın əleyhində baş verdi. Birinci Baş Nazir xalqın tələbini yerinə yetirərēk istefha verdi. Ardınca kütlə xarici işlər nazirliyinə yeridi. Nazirlik binasının qorunması ilə mükəlləf olan gənc əsgərlər panikaya düşərək xalqa atəş açtı. Bu işləri daha da pisləşdirdi. Inqilabın liderləri atəş açılmasından sonra ölənləri Paris küçələrində gəzdirdi. "Ölülərin yeriyişi" adlanan bu hadisə fransız xalqını daha da qəzəbləndirdi. Çıxılmaz vəziyyətdə qalan Kral Paris Qrafının xeyrinə taxttan çəkildi. Qraf 8 yaşında olduğundan onun yerinə faktiki hakimiyyət Düşes D'orlean'a keçdi ancaq Düşes və Qraf da tezliklə hakimiyyətdēn getdi və 2. Respublila elan edildi. Respublikaçılar tezliklə yeni seçki qanunu tərtib edərək seçici sayını 250.000-dən 9.000.000-a çıxartdı. Ardınca 1792-ci ildəki kimi bir koalisiya ilə üzləşməmək üçün "Fransız Respublikasının işğalçı və digər xalqları lərzəyə gətirəcək siyasəti yoxdur." deyə bir deklarasiya verildi.
Yeni Respublika Kralı devirsə də yeni bir monarxın, Napalyonun qardaşı oğlu Louis-Napalyonun(bax: III Napoleon) hakimiyyətə gəlməsinə zəmin yaratdı.

ııı napoleon

1808-ci ildə anadan olmuş, Hollandiya Kralı Louisin oğlu Bonapart ailəsinin Napalyon adlı üçüncü nümayəndəsidir. 1848-1852-ci illər arasında Fransa Prezidenti, 1852-1871-ci illərdə isə Fransa Imperatoru olmuşdur.

Həyatının çox hissəsini Isveçrə və Britaniyada yaşamış, Italiyada Kalbonari hərəkatında iştirak etmiş, Fransa Kralına qarşı çevriliş təşəbbüsündən ötürü sürgün edilmiş və sonradan ömürlük həbsə məhkum edilmişdir.
1848-ci il fransız çevrilişi ilə birlikdə Fransaya gələn Napalyon əmisi I Napalyonun adından istifadə edərək populyarlaşmış və Prezident seçkilərində qalib olmuşdu. Ancaq Napalyonun məqsədi Prezident qalmaq deyildi. O əmisi kimi Imperator olmaq istəyirdi və ölkədəki muhafizəkarların onu Imperator adlandırması bu istəyini qabardırdı.
Prezident seçildikdən sonra tezliklə anti-demokratik qərarlar verib seçkilərdə iştirakı məhdudlaşdırdı. Daha sonra bütün ölkəni gəzərək özünə Imperator dedirtti və istədiyi abu-havanı yaradandan sonra 1852-ci ildə hərbi çevriliş edərək Parlamenti xalqın iradəsinə qarşı çıxmaqla günahlandırdı və özünü Imperator elan etdi.
Bundan sonraki Imperatorluq dövrü boyunca Napalyon Korsikalı olmağın da təsiri ilə Italiyanın milli birliyinin yaradılması və öz populyarlığının saxlanmasına çalışdı.
Sardinya-Piedmont Baş naziri ilə görüşərək ona Italiyanın birləşdirilməsi yönündə söz verdi. Birinci Italyan qurtuluş muharibəsində bu sözünü doğrultmaq üçün Avstriyaya qarşı Sardiniya yanında muharibəyə qoşuldu. Ancaq italyanlara verdiyi sözünü tam yeridə yetirməyib muharibənin ortasında Avatriya ilə gizli bir müqavilə imzalamış və Lombardiyanın Sardinyaya verilməsini təsdiqləsə də Venetsiya və Tirolun Avatriyada qalmasına səbəb olmuşdu. Bu da onun Italiyadakı populyarlığı demək olar ki tamamilə sıfırladı.
Kırım muharibəsində Osmanlı dövlətinin yanında yer alan Napalyon bununla Rusiya ilə olan əlaqələrini zədələdi. Rumuniya milli birliyinin yaradılmasında Rusiya tərəfli hərəkət edərək aranı düzəltmək istəsə də polyak inqilabında polyaklara dəstək olaraq olan-qalan simpatiyanı da məhv etdi. Bu vəsilə ilə Prusiya-Rusiya yaxınlaşmasına səbəb oldu. (Hansı ki bu Almaniyanın birləşdirilməsində Bismarca çox köməklik etdi və Napalyonun ən böyük səhflərindēn biri oldu.)
1861-ci ildə Ispaniya və Ingiltərə ilə birgə xarici borclarının faizini ödəməkdən imtina edən Meksikaya müdaxilə etdi. Ancaq məqsədinin yalnız borçların ödənişini təmin etmək yox həm də işğal olduğu başa düşüldükdə ingilislər və ispanlar muharibədən çıxdılar. Bundan sonra tək başına mübarizə aparan Napalyon 1867-ci ildə məğlubiyyətini qəbul edərək Meksikadan fransız qoşunlarını çıxartdı.
Meksika savaşı ərəfəsində cəmi 6 ay çəkən Avstriya-Prusiya muharibəsində Imperatriçə və Baş Nazirin təkidlərinə baxmayaraq müdaxilə etməmiş və Şimali Alman Konfederasiyasının yaranmasına göz yummuşdu.
1870-ci ildə Ispaniyada baş verən bir sülalə dəyişlikliyi Napalyonun sonu oldu.
Belə ki; alman Hohenzollern sülaləsi Ispaniyada hakimiyyətə gəlmək üzrə dəvət olunmuşdu. Ancaq illər sonra daha yeni alman təhlükəsini qavrayan Napalyon bu dəyişikliyi sərt bir şəkildə qınadı hətda Almaniyanı təhqir etdi. Bu Cənubi Alman dövlətlərinin Fransaya qarşı olan simpatiyasını bitirdi və Bismarck bunu gördükdə Almaniyanın birləşdirilməsi üçün lazım olan son hadisənin də baş verdiyini görüb Fransanı muharibəyə cəlb etmək üçün Napalyonu qıcıqlandırmaya başladı və istəyi yerinə gəldi. 1870-ci ildə Fransa Almaniyaya muharibə elan etdi. Fransızlar bu muharibədə qələbə qazanacaqlarından çox əmindilər lakin muharibə onların fikirləşdiklərinin əksinə fəlakətlə nəticələndi. Sedan muharibəsində utancverici bir məğlubiyyətlə üzləşən Napalyon almanlara əsir düşdü və onun siyasi kariyerası burada sona çatdı. Zira Fransada yenidən Respublika elan edildi.
Əsirlikdən buraxıldıqdan sonra Ingiltərəyə sığındı və 1873-cü ildə Fransanın son Imperatoru vəfat etdi.