rusiya-ukrayna münaqişəsi

samuel huntington iddia edirdi ki etnik və mədəni baxımdan eyni olan xalqlar arasında münaqişə və ya müharibə ehtimalı demək olar ki çox aşağı olub, ağılabatan deyil. Və misal olaraq da xüsusən ukrayna və rusiya arasında münasibətləri vurğulayaraq, onların slavyan sivilizasiyasının ortaq və əsas daşıyıcıları olduqları fikri ilə çıxış edirdi. Əslində bu fikir məsələn azərbaycan və türkiyə, moldova ruminiya münasibətləri konteksindən dəyərləndirilsə məntiqli səslənir lakin son dönəmlərdə məlum dövlətlər arasında baş verənlərə nəzər saldıqda, əslində uzun müddətdir qərbdə xüsusən də amerikada mövcud olan rusiyanin sanki slavosentrik siyasət yürütdüyü tabusunu da kökündən məhv etmiş olur. Doğrusu, rusiyanın imperialist siyasətində slavyan ölkələri üzərində təzyiqləri hiss olunur. Lakin bu politoloqun yuxarıda iddia etdikləri ilə uzlaşmır. Ən azından yuqoslaviyanın başına gələnləri görəndə, rusiyanın bigabəliyini və siyasətində romantizmə yer olmadığını bir daha sübut edir.

hərbi qənimətlər parkı

park anlayış olaraq insanların istirahəti üçün nəzərdə tutulmuş məkan yerdir. O yer ki orda gəzişənlərin mənəvi və fiziki rahatlığını təmin etsin. Adı çəkilən parkda isə vəziyyət tam əksinədir. sıradan çıxarılmış texnikalar, bəlkə də ölmüş insanların kask və əşyaları və əcaib şəkildə maketləri nümayiş etdirilir. Bu məkan əslində o texnikaların içində əzabla yanaraq kül olmuş insanların faciəsini, müharibənin dəhşətlərini görüntüyə gətirir. Bəs bunları idrak edərək, zövq almaq necə, ədalətlidirmi. Bəlkə kimlər üçünsə bu zövq ya revanşdır. Anlamaq olar. Bəs ora gəlib, həqiqətdə bütün bunlarin necə bir dəhşətin nəticəsi olduğunun fərqində olmayaraq şəkil çəktirən və deyərdim valideyn ya onları ora gətirən şəxslərin təkidilə maketlərin başına qapazlayan, müxtəlif pozlarda şəkilləri çəktirilən uşaqlara nə demək olar? Axı onları manipulasiya etmək rahatdır və bunun məqsədyönlü şəkildə edildiyini bilmək isə ayrı bir təəssüff yaradır. Müharibə qənimətləri və əldə edilən uğurlar bir xalqın qüruru fəxri ola bilər, lakin, bununla əlaqədar yaradılan müzey və məkanlar da bilavasitə müharibənin insanlıq tarixində necə dəhşət və faciələrə yol açdığını təbliğ etməyə xidmət etməlidir. Yoxsa, bu formada qətiyyən qəbuledilməzdir.

modernizm

19-20 yüzildə meydana çıxan əsas cərəyanlardan biri olub, yeni dövr insanının düşüncə tərzinin yeni istiqamətdə formalaşmasına mühim rol oynamışdır. özündən əvvəlki dəyərləri, normaları inkar edən modernizm ilk başlarda incəsənət, ədəbiyyat kimi sahələrdə özünü göstərmişdi. modernizndə inkarçılıq mühim yer tutur. modernistlər deyirdilər ki, bizdən öncə yaradılmış nümunələr öz dövrü üçün vacib əhəmiyyət daşısa da, müasirlik baxımından ilkin dəyərinin ifadə etmək imkanlarından məhrumdur. hər dövr öz insanını yetişdirdiyi kimi bu dövr, mühit də öz insanını yetişdirəcək. və bu insanın yaratdıqlarının özünəqədərki sənət nümunələri ilə heç bir bənzərliyi olmayacaq. necə ki klassik dövr antik mərhələdən bəhrələnib, orta dövr klassik mərhələ üzərində mövcudluq tapıbsa, modernizm özündən əvvəlki mühitlərdən heç bir halda asılılıq ifadə etmir. buna görə də, modernist mühitdə mövcudluq tapan sənət nümunələri özünəməxsusluğuyla görüntüyə gəlib, əvvəlki dövrlərin sənət nümunələrinə bənzəmirdi. "sənət sənət üçündür" deviziylə çıxış edən modernistlər deyirdilər ki, sənət hansısa bir siyasi təşkilatı, ideologiyanın maraqlarına deyil, yalnız sənətə xidmət etməlidir. bunun nəticəsi olaraq, modernist mühit yeni-yeni istiqamətlərin təşəkkülünə gətirib çıxardı: musiqidə caz, rok, incəsənətdə sürrealizm, avanqardizm, taşizm, və s., fəlsəfədə pozitivizm, elmi mühitdə təkamülçülük, siyasi mühitdə etatizm və s. ədəbiyyatda modernistlərsən franz kafkanı xüsusilə qeyd etmək gərəkdir.

rəqəmlər fəlsəfəsi

antik yunan mürəffəkkiri pifaqorun yaradıcılığında diqqətdən kənarda qalmaması lazım olan mühim və bir o qədər də maraqlı hesab ediləcək məqamlardan biri. pifaqor rəqəmlərin sadəcə ədədlərin sayını göstərməkçün istifadə olunan bir vasitэ kimi qəbullanılması məsələsi ilə razılaşmırdı. pifaqora görə, əslində rəqəmlərin öz dünyası var. onun fikrincə, əslində hər şey heç də bizim gördüyümüz, dərk etdiyimiz kimi deyildir. əslində, bütün nəsnələrin araxsında özünəməxsus sirlər yatır ki, bu da yalnız rəqəmlərin vasitəsilə açıla bilər. pifaqora görə, əslində rəqəmlərin bir həndəsi mənası da var. məsələn o, nöqtəni 1 rəqəmi ilə ifadə edirdi. o, bir rəqəmini hər şeyin başlanğıcı hesab edirdi. və deyirdi ki, hər şey 1 dən yaranır. necə ki, 10, 100, 1000 və s. kimi ədədlər 1 olmadan heçnədirlər. buna görə də, 1 rəqəmi ilkin başlanğıc hesab oluna bilər. pifaqor 1-i tanrı adlandırırdı. o deyirdi ki, iki nöqtə düz xətti yaradır. üç nöqtə artıq müstəvi deməkdir. dörd nöqtə isə fəza. bu dördlük, onun fikrincə, ilkin başlanğıc olan hava, od, su, torpağa işarədir. pifaqor 2 rəqəminin dualistik mahiyyətə malik olduğunu deyir, onu xeyir və şərin, qaranlıq və işığın və s. mübarizəsini əks etdirdiyini görüntüyə gətirirdi. 3 rəqəmi isə, kamillik göstəricisidir. pifaqor müqəddəs rəqəm olaraq 36-nı göstərirdi. çünki 36 rəqəmi 1+2+3 əməliyyatının nəticəsidir. bundan əlavə bu rəqəmin batində gizli sirlər yatır ki, bu da digər rəqəmlərdə yoxdur. məsələn, 1+2+3+4+5+6+7+8=36. pifaqora görə hər şeyin, o cümlədən mənəvi məsələlərin də riyazi mahiyyəti vardır.

apeiron

yunanca sonsuzluq, əbədi olan və s. kimi anlamlara gələn, elmə ilk dəfə olaraq milet fəlsəfi mühitinin nümayəndəsi anaksimandr tərəfindən gətirilən anlayış. anaksimandra görə hər şey apeirondan mövcudluq tapmışdır. və bütün mövcudat apeirona borcludur. filosofa görə yer kainatın mərkəzindədir və bütün ətrafını od bürüyüb. kainat məhv olur və yenidən yaranır bu proses əbədi olaraq davam edəcək. hər şey məhv olsa da, sonradan yenə apeirona qayıdacaq, ondan yenidən mövcudluq tapacaq.
(bax: milet materialist məktəbi )

mitraizm

ezoterik bir inanc olub, roma imperiyasında xristianlıqla birgə yayılan, hətta onunla rəqabət aparan iran mənşəli din idi. zərdüştlük, zərvanilik, maniçilik, təlimlərində olduğu kimi mitraizminin də əsasında dualizm dururdu. mitraizm iran ruhunun daşıyıcısı idi və mahiyyət etibarilə adı sadalanan təlimlərdən fərqlənmirdi. bu dinə görə, mitranın qüdrəti dünyada həyatın mövcudluğunu təmin edir. ümumiyyətlə mitra haqqında məumatları avestanın yaşt bölməsindən əldə edirik.

konstantin xristianlığı romanın rəsmi dini elan etdikdən sonra, romada digər inanclar, təlimlər qadağan edilsə belə, öz mövcudluğunu itirmədi, mitraizm də bunlardan idi ki, sonradan kulta çevrilməyi başardı. bu dinə tapınanlar mitranı dünyanın yaradıcısı hesab edir, onu xeyirin, işığın simvolu kimi görərək, daima şər qüvvələrə qarşə mübarizə apardığını düşünürdülər.

xristianlıqla eyni mühitdə, təxminən eyni dönəmdə yayılmağa başlayan mitraizmin bu monoteist dinə təsirləri istisna olunmamalıdır. məsələn, 274 cü ildə imperator avrelianın göstərişi ilə hər il 25 dekabeda mitranın ad günü qeyd olunurdu. bu ənənə təxminən iv əsrə kimi davam etmiş, xristianlıq romada tam dayaq tapdıqdan sonra artıq isanın ad günü olaraq qeyd edilməyə başlanmışdır. təbii ki, mitraizmin, habelə digər əski kultların xristianlığa təsirləri istina olunmamalıdır. məsələn, bazar günü (sunday), ikonalar və s. bundan əlavə, mitra və isanın həyatında və fəaliyyətində də kifayət qədər oxşar məqamlar var. məsələn, hər ikisi tanrının övladları idi, xristianlıqda olduğu kimi, mitraizmdə də axirətdə insanların mühakimə olunması məsələsinə inanılırdı. isa və mitra hər ikisi tanrının yerdəki elçiləri kimi qəbul olunurdu. hətta mitraizmdə də, xristianlıqda olduğu kimi, xaç suyuna salınma mərasimi vardı və xaç mitraizmin müqəddəs simvollarından biri idi.
(bax: zərdüştlük )

xrisippus

e.ə 280-207-ci illər arası yaşadığl ehtimal olunan antik yunan filosofu. zenonun tələbəsi olmuş, müəllimi ilə birgə stoya təlimini inkşaf etdirmişdi. hətta, xrisippusu stoya məktəbinin yaradıcısı hesab edənlər də var. çoxlu əsərlər yazdığı söylənilsə də, təəssüf ki, onun yaradıcılığından dövrümüzə çox az fraqmentlər gəlib çatmışdır. filosof əsasən məntiq elmi ilə maraqlanmış, fəlsəfənin üç hissədən: məntiq, etika və fizikadan ibarət olduğu fikrini irəli sürmüşdür. onun fikrincə məntiq də öz növbəsində iki hissədən ibarətdir ritorika və dialektika. o, dialektikanı məna və səsə bölərək, mənanın təsəvvürlərdən, səslərin isə sözlərdən, cümlələrdən ibarət olduğunu deyirdi. həmçinin xrissipusa görə dünyada hər şey səbəb-nəticə qanununa tabedir. filosof mülahizələri 2 yerə ayırırdı. sadə və mürəkkəb mülahizələr sadə mülahizələrə misal olaraq "o gəlir," "hava soyuqdur" və s kimi mülahizələri göstərirdi.
mürəkkəb mülahizələri isə şərti, birləşdirici və müqayisəli olaraq bölürdü. şərti mülahizələrdə birinci fikir ikincini təkzib etməməlidir. məsələn, gecədirsə, deməli hava qaranlıqdır. birləşdirici mülahizələrdə isə həm, həm də kimi bağlayıcılardan istifadə edilir. məsələn, həm gecədir, həm də hava qaranlıqdır. müqayisəli mülahizələrə isə məsələn: zürafə şirdən uzundur və s kimi misallar göstərmək olar.

xrisippus afinada vəfat etmişdir və filosofun ölümü də fəlsəfəsi və fikirləri qədər maraqlıdır. belə ki, xrissipus deyilənlərə görə uzunqulağına şərab içirtmiş, və uzunqulağın hərəkətlərinə o qədər gülmüşdür ki, axırda gülməkdən ölmüşdür.

sual

idrakdakı qeyri-müəyyənliyi aradan qaldırmaq və ya azaltmaq məqsədilə mövcud informasiyanı dəqiqləşdirmək, tamamlamaq xahişini ifadə edən fikirdir. əksər hallarda sual təbii dildə sual cümlələri ilə ifadə olunur. hər sual cümləsini də, sual adlandırmaq doğru deyildir, istisnalar var. məsələn: ritorik sual. sualın bir neçə növü vardır:
1. konkret sual və qeyri-konkret sual. konkret sual odur ki, onun bazisi həqiqi hökmlərlə ifadə olunsun. qeyri-konkret suallarda isə, bazis yalan hökmlərlə ifadə olunur. qeyri-konkret hökmlər irəli sürən şəxs, bazisin yalan olduğunu bilməyə bilər, yaxud da qəsnən yalan hökmlər irəli sürə bilər.
2. dəqiqləşdirici və tamamlayıcı suallar. dəqiqləşdirici suallarda əsasən, "doğrudurmu ki", yada "mı(4)" ədatından istifadə olunur və bəli, hə, xeyr, yox kimi cavablar verilir. məsələn: doğrudurmu ki, sən bu gün gələcəksən? bəli və s. tamamlayıcı suallar isə, öyrənilən obyektin yeni xassələrinin aşkara çıxarılması üçün verilir və kim, nə, harada kimi sual operatorlarından istifadə edilir.
3. qapalı və açıq suallar. məhdud sayda cavaba malik olan suallar qapalı, qeyri-məhdud sayda cavaba malik olan suallar isə açıq suallar adlanır.
4. sadə və mürəkkəb suallar. sadə suallar yalnız bir hökmdən ibarət olduğu halda, mürəkkəb hökmlər iki və ya daha çox hökmdən ibarət olur ki, əsasən ya, ya da, vəya və s bağlayıcılarla işlənir.