ailə

ailə böyük bir mövhum. haqqında yazmağa belə çətinlik çəkdiyim bu mövhumun insanlar tərəfindən asanlıqla rədd edilməsinə dair bir neçə söz yazmaq istədim. bizi onlardan uzaqlaşdıran nədir, güvən yerimiz olan ailə dayaqlarını sarsıdan nələrdir?
ailə insanın hər daim sığına biləcəyi, qan bağı olsun, olmasın mənən bağlı olduğu insanlara deyilir. təbii ki, ailə hər bir insan üçün hər daim güvənə biləcəyi tək ocaqdır. ata, ana, bacı, qardaşa qarşı duyulan hisslər yəqin ki, dünyada ən müqəddəs hisslərdir. ailə, ailə... hər kəs bu mövhum haqqında az eşitməyib güman ki. gəlin indi məsələyə başqa perspektivdən baxaq. eşitməklə hər şey yerinə otururmu? biraz düşünək ən son nə vaxt ananıza onu sevdiyinizi demisiniz? atanıza, qardaşınıza, bacınıza? axırıncı dəfə nə vaxt onlarla bir yerdə vaxt keçirmisiniz? vaxt keçirmək dedikdə sosial şəbəkələrdən bir-birinizi izləməyi nəzərdə tutmuram. texnologiya və digər yorucu şeylərdən uzaq, sadəcə siz və güvən yeriniz olan ailənizin olduğu bir yerdə zamanı keçirməkdir nəzərdə tutduğum. son dəfə atanıza, ananıza içinizi nə vaxt boşaltmısınız? bir çoxları bütün bunları etmədən ailə dəyərləri, ailə münasibətləri haqqında danışır. götür-qoy etsək başa düşərik ki, bu heç də məntiqə sığan bir şey deyil.
ailə münasibətləri deyilən anlayış bu günlərdə məhv olmaq üzrədir. gəlin bu münasibətlərin normal olduğu anlara qayıdaq. ən azından bizim üçün normal olan anlar uşaqlıq illəridir. qayğısız, düşüncəsiz keçən həmin illər sizi ailənizdən ayıracaq heç bir şey yox idi. sosial media, indi olduğu kimi keçirdiyiniz hisslər və s. saf və təmiz duyğularınızı birbaşa valideynlərinizə çatdıra bilirdiniz. onlara danışdığınız hər dərdiniz tez bir müddətdə həll tapırdı. hər addımınızı onlara güvənərə atırdınız. güvə yeriniz var idi. indi nə dəyişib? onlar yenə də var və siz onlara yenə güvənirsiniz. əslində yox. sadəcə olaraq belə etdiyinizi düşünürsünüz. mövcud reallıq budur ki, bir çoxları ailəsi ilə dialoqa girməkdən çəkinir, güvənə bilmir. nə idi bu güvəni sarsıdan? məgər onlar sizi yarı yolda qoymuşdular? xeyr. sadəcə olaraq bir çoxları öz ayaqları üzərində durmağı problemləri kiməsə danışmadan həll etmək və ya kimlərəsə güvənməmək kimi başa düşür. yanılırsınız. bu hissə qapılmağınıza səbəb də var, çünki yaşınız artdıqca problemlər də, onların ağırlığı da artır. istər-istəməz siz bu qədər yükü onların belinə qoymaqdan çəkinirsiniz. halbuki, bütün bu çətinlikləri paylaşsanız hər kəsə daha az yük düşəcək. ailə münasibətləri təkcə problemi bir yerdə həll etmək üzərinə qurulmayıb təbii ki. bura sevinci paylaşmaq da daxildir. müşahidə etdiyim qədərilə son zamanlar insanlar sevinci daha çox çöldə axtarırlar, sevinclərini də elə sosial media vasitəsilə çöldə paylaşırlar. bunu etməklə sizin sevincinizə şərik çıxan birisi tapılarmı? saxta gülüşlər, saxta cavablar, saxta yazışmalar. əsl həyatı yaşamağı unutmusunuz, ayılın. ailəni bu qədər özünüzdən kənarlaşdırmaqla siz heç bir şey edə bilməzsiniz. bunları söyləmək çox acıdır amma, ailəsindən utanan insanları belə görmək mümkündür bu günkü cəmiyyətdə.
bütün bu problemlərin fonunda sosial mediaya toxunmağım əbəs yerə deyil. çünki bu gün bizim həyatımız birbaşa sosial media ilə bağlıdır. hər an harda olduğumuz, kimlə olduğumuz haqqında paylaşım etmək istəyi var içimizdə. hətta nə yediyimiz belə artıq paylaşılan bir şeyə çevrilib. necə düşünürsünüz məhz sosial media deyil bizi bizliyimizdən ayıran? uşaq vaxtı məhlədə oynadığımız uşaqları pəncərələrinin qarşısında qışqırıb çağıran bizlər bu gün bir kafedə görüşmək üçün ilk olaraq mesaj yazırıq sonra kafenin ünvanını həmin mesaja əlavə edirik. dostumuzun yerini birbaşa telefondan izləyərək gəlib-gəlmədiyini, harda olduğunu izləyirik. görüşdükdən sonra isə sifarişləri verib şəklini çəkirik. quru bir şəkil çəkinib hər hansı bir sosial media hesabımıza yükləyirik. daha sonra ikimiz də başımızı aşağı salıb telefonla oynamağa davam edirik. vay o gündən ki, kafedə internet xidməti olmaya.
bu məsələ təkcə dostlar arasında deyil həm də ailə arasında olan bir problemdir. ailəvi şəkildə istirahətə çıxan insanlar tanıyıram ki, mənzərəyə baxaraq istirahət edib, bir-birləri ilə xoş hisslərini paylaşmaqdansa, bu mənzərəni çəkib sosial mediadakı “dostları” ilə müzakirəyə daxil olurlar. acınacaqlı vəziyyətdir. bunlar günümüzün ən üzdə olan problemləri idi ki, bunların hardasa həlli mümkündür.
indi isə başqa perspektivə keçək. güvəndiyiniz valideynlərinizdən birinin və ya hər ikisinin itkisi ilə üzləşsəniz nə edərdiniz? təsəvvürü belə çətin olan bu məsələni aramızda olan bir çoxları yaşayıblar. həyatın tufanına qarşı güvənib yapışdıqları sarsılmaz bir ağac olan valideynlərini itirən insanların həyatları daha da tragikdir. yetim olan insanlar var ki, bizim ağız dolu danışdığımız ailə haqqında hər hansı bir düşüncələri yoxdur. həqiqətən çox acıdır. yuxarıda danışılan insanların laqeydliyi ilə bu insanların yaşadığı hissləri yan-yana qoyduqda necə mənasız bir şey etdiklərini anlayırıq.
qarşıya qoyulan növbəti sual isə belədir: ailəmizin dəyərini anlayırıqmı? onlara dəyər veririkmi?
bir çoxları “təbii ki, veririk. onlar bizim həyatımızdır” kimi cavab versələrdə əməldə başqa şey edirlər. 8 martda sosial mediayanı şablon sözlərlə yazıb dolduran insanların real həyatda analarını təbrik etmələri sual altındadır. bir dəfə atasının xoşbəxtliyi üçün çalışmayan övladlar atalar günündə “canım atam, nə yaxşı ki, varsan” tipli bəzi paylaşımlar edirlər. hansılar ki, həmin adamların bir çoxunun atası heç bir sosial şəbəkədən istifadə etmir.
nəticə olaraq hər kəsə demək istədiyim bu idi ki, gəlin boş sözlərlə özümüzü və qarşımızdakını aldatmayaq. güvən yerimiz olan ailəmizin hər bir fərdini sevək, qoruyaq. onlardan çəkinməyək, utanmayaq. bütün bunları edə bilsək hər kəsin arzu etdiyi o mükəmməl ailə modeli yaranacaq.

din

azərbaycan tarixi üçün böyük rola malik olan bir sıra insanların din, tanrı haqqında fəlsəfi görüşləri
azərbaycanda illərdir müzakirə obyekti olan “müsəlman – ateist” söhbətləri son illərdə daha da kəskin bir hal almışdır. buna səbəb texnologiyanın inkişafı ilə azərbaycan cəmiyyətinin informasiya cəmiyyətinə çevrilməsi olmuşdur. artıq insanlar müxtəlif mənbələrdən sürətli bir şəkildə istifadə edib, istədikləri mövzunu araşdıra bildikləri üçün oxumaq, biliklənmək, qaranlıq mövzulara işıq salmaq da əvvəlkindən daha asan olub. diqqət etsək bir çox sosial şəbəkələrdə hər iki tərəfin idarə etdiyi səhifələr var ki, iki tərəf də mənasız arqumentləri ilə cəmiyyətin mənəvi dəyərlərini korlamaqdan başqa bir işə yaramırlar. bir tərəf mənasız “ərəb miflərini” möcüzə adı altında sırımağa çalışır, digəri isə öz mənasız arqumentləri ilə qarşısında olan kütləni müəyyən dərəcədə alçaltmaq, onlara guya nəyisə öyrətməyə çalışır. halbuki işin əsli belə deyil. bəs hansıdır doğru yol deyə düşünmək olar. yenidən qeyd etmək istərdim ki, aşağıda yazılanlar mənim subyektiv fikrimdir. sadəcə olaraq məsələyə baxış bucağımı məruzə daxilində bildirmək və eyni zamanda yazıçılarımızın da bu məsələlərlə bağlı fikirlərini paylaşmaq üçün yazıram.
ilk olaraq bunu qeyd etməliyəm ki, din bəzi mədəniyyətləri irəli bəzi mədəniyyətləri isə geri çəkmişdir. buna dinin fərqliliyimi yoxsa onu qəbul edən cəmiyyətin fərqliliyimi səbəb olur. bu hələ də müzakirə mövzusudur. bunu demək olar ki, nisbət 50/50 – yədir. götürək ən qədim mədəniyyətlərdən olan misiri. burada bir neçə tanrı olub hərəsinə də hibrit düşüncə sayəsində müəyyən donlar geydirilib. amma bir baxın bir zamanların mifi görün necə də irəliləmiş bir cəmiyyətin yaranmasına gətirib çıxarır. insanlar hələ də həmin dövr üçün necə bu qədər inkişaf etmiş mədəniyyətin qurulmasına mat qalırlar. indi isə məsələyə digər tərəfdən yanaşaq. dünyanın ən inkişaf etmiş mədəniyyətlərindən olan yunan mədəniyyəti xristanlığın gəlişindən əvvəl özünün ən yuxarı zirvəsinə qalxmışdı. təsəvüvr edin bir başa yunan mədəniyyəti görən alimlər müşahidə edə bilmədikləri bir cismin yerini təyin edə bilirlər. amma xristianlığın gəlişindən sonra bütün mədəniyyət, elm, incəsənət çökür. təbiri – caizsə din böyük bir mədəniyyəti məhv edir. illər-illər əvvəl günəş sisteminin planetar modelinin hazırlandığı bir ölkədə artıq yerin düz olduğuna inanılır. dəhşətdir!
mövzudan uzaqlaşmayaraq bütün bu din məsələlərinin ədəbiyyatla bağlılığına toxunmaq istərdim. məlum məsələdir ki, azərbaycan ərəb istilasından sonra zorla müsəlmançılığı qəbul etmişdir. indi gəlin bu dövrlər arasındakı fərqə baxaq. ərəblərin gəlişindən əvvəl qadın – kişi bərabərliyinin qismən də olsa bərqərar olduğu bir cəmiyyət “islam” deyilən o mənfur məzhəbin atəşləri içərisində yanır, qavrulur. qadınların, gülün, çiçəyin gözəlliyini vəsf edən şairlərin yerinə əliyə, məhəmmədə aşiq olan varlıqlar keçir. həqiqətən acınacaqlı vəziyyətdir. bundan sorna azərbaycanda ədəbi mühit tamamilə dəyişir və böyük bir zərbə alaraq sarsılır. çox təəssüf edərək bir faktı qeyd etmək istəyirəm ki, azərbaycan özünün ən yüksək mənəvi dərəcəsinə “sovetin vaxtı” deyilən sovet dövründə çatmışdır.
mənim şəxsi subyektiv fikirlərim bundan ibarətdir ki, allah deyilən mövhum insanları məhdudlaşdırır və onlara öz “nirvana”larına çatmağa mane olur. düşünün siz necə bir qadını qara çadraya keçirib onun gözəlliyini boğa bilərsiniz axı? və yaxud qadını döy əmri verilən bir kitabdan necə sevgi hissləri qəbul etmək olar? olmaz! qəti şəkildə mümkün deyildir. müəyyən millətlər var ki, onlar üçün dinin gəlişi mədəniyyətin yüksəlişinə, ədəbiyyatın inkişafına səbəb olub. məsələn leonardo da vinçi isa peyğəmbəri (jesus [cisus]) bilməsə idi, “son şam yeməyi” əsərini belə böyük bir ustalıqla təsvir edə bilərdimi? freskalar, şeirlər, heykəllər, memarlıq abidələri yaranardımı? əlbəttə yox. azərbaycanda da şeirlər, abidələr yaranıb, amma gəlin etiraf edək ki, əvvəlki memarlıq zövqü əvvəlki ədəbi mühit istilan sonrakı dövrdən qat-qat yaxşı idi. bu mövzu haqqında çox danışmaq olar amma istərdim ki, yazıçılarımızın fikirlərinə də qulaq verək.
ilk olaraq görkəmli dramaturq m. f. axundzadədən başlamaq istərdim. bu dramaturqumuz həyatı miflər üzərində qurmayan, öz beyin qapılarını sonsuz düşüncələrə açıq edən biridir. deyərdim ki, azərbaycanda indiyə qədər gəlib keçən bütün din əhlindən daha çox maarif işi görüb. maraqlı olan yer də elə burasıdır ki, ölkəmiz üçün səciyyəvi olan dinin( islam dini) mənsubları öz deyimləri ilə desək elçilərin dediklərinə əməl etmirlər. elmlənmək, biliklənmək tamamilə unudulub. düzdür onların elçilərinin bu sözləri deyib-deməməsi də şübhə altındadır, amma hər halda ən azından maarifə səsləyən biri olub. nəticə isə göz qabağındadır. cahillik, avamlığın baş alıb getdiyi bir cəmiyyət! müdhişdir!
kəmalüddövlə məktubları – dan bir neçə sitat gətirmək istərdim.
…belə bir əqidə bütpərəstlikdən də pisdir. kainatı yaradan allah bu cür sifətlərdən uzaqdır və ona bu kimi sifətləri vermək xalis küfrdür. siz dediyiniz allah, sizin xəyalınızda zənn ilə süni surətdə yaradılmış allahdır. sənin allahın səfehlərin dediyindən çox yüksəkdir…
…məgər elə bir müsəlman vardır ki, cəhənnəm qorxusundan xalqın malı əlinə düşdükdə yeməsin; bir tüksüz uşağa rast gəldikdə ona əl vurmasın; fürsət düşdükdə camaatın qızına və arvadına təcavüz etməsin?! bütün oğrular, yolkəsənlər və qatillər cahillər adamlar sırasından, yəni cəhənnəmə inanan adamlar sırasından çıxır. heç alim və mərifət sahibi adamlardan birinin oğru, yolkəsən və ya qatil olduğunu görmüşsənmi? afrikada bəşər cinsindən olan azyaşlı oğlan uşaqlarını tutaraq rəhmsizcəsinə axtalayıb xacə edən və onu islam ölkələrinə heyvan kimi satanlar, habelə onları alanların hamısı cəhənnəmə inanan adamlar idi…
…sağlam əql icazə verər ki, şüurlu bir adam aləmi yaradanı bizim peyğəmbərin quranda vəsf etdiyi qərəzlərə şamil bilsin? məsələn: “əbi-ləhəbin əlləri şil оlsun”. pəh-pəh… allahımıza baх, “əbi-ləhəbin əlləri şil оlsun”, baх gör bizim allah dul arvadlar kimi əbi-ləhəbə necə qarqış göndərir, çünki оnun əql və huşu var, anlayır ki, qardaşı оğlu avam aldatmaq dəstgahı düzəltmək istəyir və öz nəfsinin bu fani dünyada beş günlük həzzi üçün min-minlərcə adamları ölümə vermək və asiyanın bəyənilmiş səltənətlərini məhv etmək və şərafətli nəsilləri kоrlamaq və asiya tayfalarını cəhalət və bədbəхtlik dəryasına qərq etmək istəyir. az-çох bir düşüncəsi оlan adam “təbbət” surəsinin dəlalət etdiyi belə çirkin və ləyaqətsiz qərəz sahibi allahı bütün ülvi və süfli aləmlərin yaradıcısı saya bilərmi? əgər həqiqətdə biz tək bir хəlqedənin və misilsiz bir yaradıcının varlığına qail оlsaq, о хəlqedən və yaradıcı şəksiz və şübhəsiz bizim peyğəmbərin quranda bizə göstərdiyi allah deyildir.
bu surə məkkədə nazil оlmuşdur. peyğəmbərimiz məkkədə оlduğu vaхt hələ köməkçisi, tərəfdarı və gücü yох idi. о zaman bizim allah yalnız оnun düşmənlərini qarqış etmək ilə kifayətlənmişdir. peyğəmbərimiz mədinəyə köçdükdən sоnra, başına bir çох tərəfdar və köməkçilər yığışdıqdan sоnra və işində irəliləmə görünərək özü də qüdrət və dövlət sahibi оlduqdan sоnra vəziyyətini dəyişdi. ədalət və insafı tamamilə kənara qоydu, qan tökməyə, rəhmsizliyə başladı, “müşrikləri öldürün!” ayəsini göndərdi. хəndək davasından sоnra öz cəbraili vasitəsi ilə peyğəmbərə bəni-qureyşə qəbiləsini mühasirə etməyi əmr etdi. peyğəmbər оnların üzərinə hücum etdi, qalalarını tutdu və mallarına sahib оldu, оnların arvad-uşaqlarını əsir etdi. kişilərin bоyunlarını vurdurdu. bu macəra ilə biz kainatın allahını necə ədalətli saya bilərik? оnu necə alçaq əхlaq və qərəz sahibi kimi tanımayaq? və оna necə əzəmət, cəlal, mürüvvət və mehribanlıq sahibi, rəhmət və ehsan çeşməsi deyək? bu necə allahdır? bu şiddətlə ölümə verdiyi bəndələr оnun məхluqu deyilmi? хülasə….
ifadəmə görə üzr istəyirəm, amma bəzən həqiqətləri də demək lazımdır. bütün bunlara inanmaq nə dərəcədə məntiqə uyğundur?
düşünürəm ki, artıq m. f. axundzadənin din, allah, həyat mövzusunda olan düşüncələri hər bir oxucuya aydındır. amma yox aydın olsa idi bu misralar bu gün də öz aktuallığını qorumazdı. cəmiyyət bu insanları anlasa idi bu gün daha yüksək mövqelərdə dayanmış idik.
keçək digər yazıçımız hüseyn cavidə. bu insanın ömrü həqiqətən çox məşəqqətli və çətin keçmişdir ki, buna da səbəb onun öz xalqı uğrunda mübarizəyə girməsi olmuşdur. bəs xalqı üçün bu qədər cəfakarlıq göstərən biri niyə hələ də başa düşülmür, anlaşılmır. səbəb məncə çox aydındır. sözü uzatmadan hüseyn cavidin şedevr əsərlərindən biri olan “mənim tanrım” əsərinə nəzər salaq.

hər qulun cahanda bir pənahı var,
hər əhli-halın bir qibləgahı var,
hər kəsin bir eşqi, bir allahı var,
mənim tanrım gözəllikdir, sevgidir.

gözəl sevimlidir, cəllad olsa da;
sevgi xoşdur, sonu fəryad olsa da,
uğrunda mənliyim bərbad olsa da,
son dildarı gözəllikdir, sevgidir.

gözəlsiz bir gülşən zindana bənzər,
sevgisiz bir başda əqrəblər gəzər,
nə görsəm, hanki bəzmə etsəm güzər,
həp duyduğum gözəllikdir, sevgidir.

necə bilirsiniz bu insan bütün bunları çadralı bir qadına baxıb yarada bilərdimi? heyhat, bu fəlsəfi düşüncələr hələ də anlaşılmır.
digər bir görkəmli yazıçı və şairimiz olan cəfər cabbarlının tanrı haqqında olan fəlsəfi fikirləri də valehedicidir.
mən bir zaman öz-özümdən uzaqdım,
dün bir işıq buldum, ruhuma taxdım.
bütün əski tanrıları buraxdım,
indi artıq bir tanrım var – gözəllik!

bütün əski tanrılara darıldım,
həp məcazı sevgilərdən yоruldum.
bir həqiqət buldum, оna vuruldum,
dünyada bir şüarım var – gözəllik!

оxşa məni, yeni tanrım, sevindir!
artıq fikrim, ruhum, duyğum sənindir!
çıx könlümdən, əski dünya, sоnundur,
çünki yeni bir yarım var – gözəllik!

hər şey açıq-aydın göz qabağındadır. bir zamanlar gözəlliyi belə təsvir edə bilən şəxsiyyətlərin yetişdiyi cəmiyyətdə indi hər doğulan körpə mənasını dəxi bilmədiyi bəzi dini ayinləri ailə təkidi ilə yerinə yetirir. cəmiyyət hələ də bu zehinləri anlaya bilmir. çünki onun qapıları din adlı bir möhürlə elə kilidlənib ki, onu yalnız təhsil qıra bilər. fəlsəfi düşüncələrə gülünc baxılan bir cəmiyyətin bunları anlaması üçün hələ bir yüzillik də keçməlidir.
hər iki tərəfin işləri göz qabağındadır. kafir adlandırılan bu yazıçıların əməlləri ilə digər tərəfin əməlləri qiyaslana belə bilməz.
nəticə olaraq bunu demək olar ki, din bəzi cəmiyyətlər üçün bir işıq, bəzi cəmiyyətlər üçün isə qaranlıq olmuşdur. bizdə isə vəziyyət tamam başqadır. işığı yandıran varsa da digərləri onu söndürmək üçün çabalayır.

azərbaycan televiziyası

gəncliyin mənəvi tərbiyəsində kiv-in rolu
televiziya birbaşa olaraq gənclərin yeni, saf beyinlərinə təsir etdiyi üçün istədim biraz da mənəvi tərbiyədən söhbət açım. bu yazını adi dərs üçün yazmışam əvvəllər gördüm uyğundur dedim bura da atım.
gəncliyin mənəvi tərbiyəsi günümüzün ən aktual mövzularından biridir. çünki bugünün dünyasında yalnız mədəniyyət və elm vasitəsiylə tərəqqi etmək olar. vəziyyət belə olduqda isə gənc nəsili mənəvi cəhətdən tərbiyə etmək kimi bir məsələ qarşıda durur ki, bu da öz növbəsində birbaşa maarifçiliklə əlaqədardır. bəs kim olmalıdır maarifçi? bu sual isə son dövrlərdə ən çox soruşulan suallar siyahısındadır. çünki bu elə bir vəzifədir ki, gərək bu işlərlə məşğul olan şəxslər və ya qurumlar özləri nümunə olsunlar ki, gənc nəsil üçün bir şablon, bir cığır, yol yaransın və o yol ilə getsinlər.
hərkəsə məlumdur ki, artıq kütləvi informasiya vasitələri(kiv) həyatımızla birbaşa inteqrasiya halındadır. telekanallar, internet resursları ilə həşir-nəşir olmuş durumdayıq. təbii ki, gənc nəsil də öz növbəsində bu vasitələrdən geniş istifadə edirlər. nəticədə belə bir fikir yaranır ki, mənəvi tərbiyə məsələsinin tamamı yox amma müəyyən bir hissəsi məhz bu qurumların üzərinə düşür. bəs azərbaycan telekanalları və digər kiv-ləri nə dərəcədə bu işlə məşğul olurlar. bunu müəyyən etmək üçün bir telekanalımızı təhlil etmək lazımdır. götürək elə arb kanalını.
kanalda olan verilişlərə kiçik bir nəzər salaq və bir gün içərisində ümumi olaraq nə dərəcədə bu işə müsbət təsir etdiklərini aydınlaşdıraq.
erkən vaxtlardan kanal “günə doğru” verilişi ilə yayımı açır. informativ bir veriliş olan “günə doğru” gündəlik xəbərləri almaq, maraqlı bir neçə məlumat öyrənmək üçün əla seçimdir. bundan əlavə cəmiyyətimizdə, ölkəmizdə olan bəzi problemlər bu verilişdə işıqlandırılır və elə cəmiyyətin bu barədə olan şərhləri oxunur. təbii ki, bu müsbət hal hesab olunur.
daha sonra yayım “səhər-səhər” verilişi ilə davam edir. başdan-başa bir növ “skandal” olan bu verilişdən hər hansı bir müsbət görüləcəyinə inanmağım gəlmir. tənqidi baxımdan yanaşsaq ümumi veriliş qayda-qanunlarından çox kənara çıxır. dəxlisiz söhbətlər və aparıcıların cansıxıcı şərhləri ilə bu daha da şiddətli bir hal alır. əsas məsələ məhz burada başlayır. gənclərin tərbiyəsi üçün proqramlar var və onlara müsbət təsir edə bilərlər amma belə layihələrin mövcudluğu isə gəncliyimizi və bilavasitə gələcəyimizi təhlükə qarşısında qoyur. düşünmürəm ki, “şəbnəm tovuzlunun eks-həyat yoldaşı kameralarımıza danışdı” kimi bir manşetdən gənc nəsil hər hansı yararlı bir informasiya əldə etsin.
daha sonra “çıxış yolu” verilişi gəlir ki, belə verilişlər sırf yardım məqsədilə qurulub. ona görə də burda hər hansı bir mənəvi tərbiyələndirici material gözləmək olmaz. amma gəncliyə qayğıkeşlik, xeyirxahlıq kimi duyğuların aşılanmasında köməyi böyükdür.
“çıxış yolu” verilişinin ardından yenə də informativ xarakter daşıyan “yaşamaq gözəldir” verilişi gəlir. bu veriliş insanlar üçün çox əhəmiyyətli dərəcədə böyük kömək etmək potensialına sahibdir. bir çox xəstəliklərin, tibb və sağlamlıq mövzularının işıqlandırıldığı bu veriliş bir çox gənclərimiz üçün mənəvi tərbiyə mənbəyi olacaq qədər hərtərəflidir. aparıcılar məsələdən agah olduqları üçün veriliş digər bu tipli verilişlər kimi sıxıcı keçmir, daha maraqlı izlənimə sahib olur.
“sirdaş rövşanə”. bir çoxlarımıza tanış olan bu aparıcının daha bir uğurlu layihəsi deyərdim. həmişə ictimai mövzulara toxunan, cəmiyyətimizin müsbət və mənfi cəhətlərini aşkara çıxaran layihələri ilə qarşımızda olan rövşanə bektaşi bu layihəsində də ənənəyə sadiq qalıb. düşünürəm ki, bir gənc bu verilişlərə baxaraq təxəyyülündə müəyyən bir cəmiyyət modeli cıza, daha sonra o modeli mükəmməlləşdirmək üçün hansı addımları atmağın lazım olduğunu anlaya bilər.
telekanallarımızın əvəzedilməzi olan seriallar. mən bunları gəncliyin, hətta nəinki gənclik, cəmiyyətimiz bəlası adlandırardım. ucuz büdcəli aktyorlar, mənasız ssenari və s. bu kimi amillər heç bir maarifləndirici xarakter daşımır. sadəcə olaraq boş vaxt itkisi demək olar. arb telekanalında yayımlanan “sarı gəlin” teleserialı da bu qrupa daxildir. gözümüzün öyrəşdiyi ucuz dram və artıq bir çox xəbər saytları və digər platformalarda terminə çevrilmiş “türk serialı sindromu” adlandırılan hadisəni burda da gözləmləyə bilərik.
gəldik gənclərimizin necə deyərlər sevə-sevə izlədiyi “kimi tapdın sən?” verilişinə. bu formatda verilişlər haqqında danışmaq mənim üçün həddindən artıq çətindir. nə səbəbə yaradılıb, hansı kateqoriya tərkibində yaradılıb bilmək olmur. axı kimə lazımdır bu verilişlər? desək ki, yumor kateqoriyası altında fəaliyyət göstərir. axı həmin kateqoriyanın standartlarına uyğun çəkilmir veriliş, kiminsə səviyyəsiz və müəyyən dərəcədə ədəbsiz olan hərəkətlərini çəkib cəmiyyət qarşısına çıxarmaq nə dərəcədə doğrudur? yəqin artıq hər kəs anlamış olar ki, bu verilişlər nəinki xeyir qatır bizlərə əksinə böyük həcmdə mənəvi dünyamıza ziyan vurur, zövqümüzü korlayır.
bir çoxlarının sevimlisinə çevrilən bir veriliş olan – “pəncərə”-yə sıra gəldi. bu formatda olan verilişləri bir çox xarici və yerli kanallarda görmüşük. maraqlı mövzuları ilə izləyiciləri özünə cəlb edən, hərkəsi ekran başına yığmağı bacaran verilişin həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri var. ilk növbədə bəzi maraqlı sujetlər olur ki, həqiqətən insanı ekran başına kilidləyir. amma çox təəssüf ki, bu verilişlər heç bir araşdırma edilmədən, sadəcə olaraq hansısa resursdan köçürülmüş materiallardan istifadə edirlər. proqramın ən çox bəyənilən hissəsi olan şərh oxumaq bölümü isə çox lazımsız şərhlərlə dolu olur. böyük hissəsi gənclərdən ibarət olan sosial media istifadəçilərinin mənasız və boş şərhləri bunu deməyə imkan verir. hər hansı bir mövzuya mənasız bir prizmadan yanaşıb şərhlərini bildirən bu gənclər digərlərinə də pis nümunə təşkil edirlər. bunu izah etmək biraz çətin olacaq amma, bir mövzuya toxunmaq istəyərdim. psixologiya elmində “sürü psixologiyası” adlanan bir termin var. əvvəlcədən qeyd edim ki, burda heç kimi tənqid və yaxud təhqir kimi bir məqsəd güdmürəm. bu psixoloji faktor azərbaycan cəmiyyətində özünü daha qabarıq göstərir. bəli, demək nə qədər ağır və çətin olsa da, bizim cəmiyyətimiz sürü psixologiyası ilə hərəkət edir. bir çoxlarının ağlında sürü psixologiyası dedikdə hər hansı bir düşüncə canlana bilər. bu terminin mənası elə onun adında olan sürü sözündə gizlidir. izah etmək üçün kiçik bir bənzətə lazım olacaq. məsələn, götürək hər hansı bir heyvan sürüsünü. bu sürüdə hər heycan digərinə baxaraq hərəkət edir. digəri nə edirsə eynisini təkrarlamağa çalışır. bir heyvan hansı istiqamətə irəliləsə digərləri də o istiqamətə doğru hərəkətə başlayırlar. əminəm ki, artıq bir çoxlarına nə demək istədiyim aydın oldu. yenə də özümdə izah vermək ehtiyyacı duyuram. qabartmaq, şişirtmək istədiyim məsələ məhz bununla bağlıdır. hər birimiz sürü psixologiyasına uyğun hərəkət edirik. biri nə etdisə digəri də onu təkrarlayır. amma bir fərqimiz var bizim cəmiyyət yaxşı, faydalı bir işlə məşğul olanların deyil, mənasız və boş işlərlə məşğul olanların hərəkətlərini təkrarlayır. yəqin ki, indi bu mənasız şərhlərin cəmiyyətimiz üçün necə böyük bir təhlükə təşkil etdiyini anlamısınız.
siyahını “rezonans” verilişi ilə davam etdiririk. məhkumların həyatından bəhs edən bu veriliş bir çoxları fərqində olmasa belə, əslində gənc nəsilin mənəvi tərbiyəsində böyük silahdır. cəzaçəkmə müəssisələrində olan məhkumların keçirdiyi hisslər, arxalarında qoyduğu problemlər gəncliyi hər hansı bir hərəkəti etməmişdən əvvəl iki dəfə düşünməyə vadar edir. istər-istəməz orada o cəzaçəkmə müəssisəsində özünü təsəvvür edən gənc mənəvi cəhətdən aydınlanır. hansı davranışın doğru, hansının isə yanlış olduğunu dərk etmiş olur.
digər günlərdə fərqli verilişlər var amma hər biri haqqında danışmaq mənasızdır. ümid edirəm ki, bir neçə veriliş nümunəsində kiv vasitələrinin mənəvi tərbiyəmizdə olan rolu barədə olan düşüncələrimi sizə olduğu kimi başa sala bildim. ümumi bir qənaətə gəldikdə isə, düşünürəm ki, azərbaycan televiziyası gəncliyin mənəvi tərbiyəsində əhəmiyyətli, mühüm rol oynayır.