illik 18 min 500 dollara qədər qazanan kiçik sahibkar, özfəaliyyət ilə məşğul olan şəxslərdən vergi almayan dövlət. link
ermənilərdə orta əmək haqqı da bizdənkindən çoxdur. onların demokratik reytinqi də bizdən çoxdur. turizm reytinqi də çoxdur.
ermənilər enerji qiymətləri artanda etirazlar, mitinqlər etmişdilər. bizdə isə etirazçıdan çox yaltaq görünür.
ən əsası ermənilərdə ümumilli lider yoxdur.
azərbaycan dövləti özünü cırırdı ki bizim hərbi gücümüz və büdcəmiz ermənistandan çoxdur. 1-2 apreldən sonra rusiya ermənistana "smerç" satdı və azərbaycanın hərbi üstünlüyü osturdu *
glş
neftin düşməsi də büdcəni uçurtdu. indi azərbaycanın heç bir sahədə üstünlüyü qalmayıb ermənistandan.
bu məni sevindirir. çünki güclənən dövlət qudurur və götü şişir. beynəlxalq təşkilatları rüşvətə tutur, diktaturasını rahatca gücləndirir, ailə bizneslərini gücləndirir. azərbaycanın kasıb vaxtlarında ölkədə insanlar rahatca küçə ticarəti ilə məşğul ola bilirdilər, qazet, köşk, butka dolu idi metro etraflarında, mərkəzi küçələrdə. tarqovuda çoxlu küçə ticarəti var idi, əsas da sənətkarlar, kitab dəftər satanlar. amma dövlət varlanan kimi nə oldu? dedilər bular şəhərimizin küçələrini eybəcərləşdirir və çirkləndirir, ona görə də qoy sikdirsinlər. polislər əmr alıb təpik dubinka ilə küçə ticarətini dağıtdılar. ardınca hacıbala butkaları dağıtdı. ardınca qazet qasidləri götürdülər. ardınca qazetlərin özləri yox oldu. çünki heç yerdə sata bilmirdilər. ardınca metro içindəki ticarətçilərin polkaları dağıdıldı.
indi metro ətrafları boz, robot kimi insanların gəzdiyi yerə, tarqovu tərəfələr isə qlamurxanaya çevrildi. dövlətin varlanması yalnız insanlar üzərindən olduqda inkişaf ola bilir. çünki dövlət bu zaman insanların vergisindən asılı olur. amma dövlət pulu qeyri insan mənbələrindən, təbi sərvətlərdən zaddan qazananda deyir nə sikiriye insanları. qoyun götbaş eliyin blət. istənilən halda dövlətin varlanması adi fərdlərin xeyrinə olmayan prosesdir. ona görə də soxum dövlətin varidatına.
musiqidə 2 səs arasındakı məsafəni bildirən anlayış.
İntervalları 2 şəkildə izah etmək mümkündür. Bir yol sadəcə səslər arasındakı tezlik fərqləri ilə digəri isə notaların adları ilə izah etməkdir. Birinci yolla başlayaq. (notaları azərbaycan dilində yazacam bəzən mötərizə içində hansı hərfə qarşılıq gəldiyini də qeyd edəcəm)
Ən kiçik interval unisondur. Eyni notalar arasındakı məsafəni bildirir. Oktavdan fərqlidir, çünki unison ancaq eyni tezlikdəki notalara aiddir. Məsələn la4-la4(A4-A4). “La4” la notasının spesifik olaraq 440 hz tezlikli halıdır.
növbəti interval minor ikilidir. 12 notalıq sistemdə ardıcıl notalar minor ikili intervalındadır. Bu intervalda notalar 1 yarım ton(və ya yarım səs də deyilir) aralığında olduğuna görə bəzən bu intervala da yarım ton da deyilir. Məsələn: do-re bemol(C-Db), mi-fa(E-F), fa#-sol(F#-G).
Sonrakı interval major ikilidir və 2 yarım ton və ya 1 tonluq intervalı ifadə edir. Məsələn: do-re(C-D), mi-fa#(E-F#), sol bemol - la bemol(Gb-Ab).
Məncə bura qədəri aydın olduğuna görə qısaca bütün intervalları
minor ikili - 0.5 ton
major ikili - 1 ton
minor üçlü - 1.5 ton
major üçlü - 2 ton
Tam dördlü - 2.5 ton
Artılmış(augmented) dördlü və ya azaldılmış(diminished) beşli - 3 ton
Tam beşli - 3.5 ton
Minor altılı - 4 ton
Major altılı - 4.5 ton
Minor yeddili - 5 ton
Major yeddili - 5.5 ton
Oktav(bəzən tam səkkizli) - 6 ton (oktav eyni notanın fərqli tezlikli halıdır la4-la5)
Belə ifadə edə bilərik. Qısaca 12 notanı qarşınıza qoyun, bir-bir yarım tonları sayıb intervalları təyin edə bilərsiz.
Bəs bu intervallar niyə belə adlandırılır. Bunu başa düşdükdə intervalları da daha rahat anlamaq olar.
Əvvəlcə rəqəmlərlə başlayaq. Bildiyimiz kimi müasir qərb musiqisində 12 nota var. Amma bunları 7 nota və onların alterasiyaları kimi də ifadə etmək olar. [D - do#/re bemol - re - re#/mi bemol - mi - fa - fa#/sol bemol - sol - sol#/la bemol - la - la#/si bemol - si - do] və ya [c-c#/db-d-d#/eb-e-f-f#/gb-g-g#/ab-a-a#/bb-b-c(oktav)]. Mi - fa(e-f) və si - do(b-c) aralıqları yarım səsdir. Burada bemollu(ikinci hərf olaraq b-lər) və diyezli(#) notalar alterasiyalardır və eyni səsdirlər sadəcə fərqli şəkildə ifadə olunurlar. Belə notalara enharmonic səslər də deyilir. Əgər bunları çıxsaq əlimizdə do - re - mi - fa - sol - la - si qalır. Bunlardan istifadə edərək intervallara baxaq.
İndi başlayaq do - re aralığına baxaq. Do notasını 1 götürsək re-yə gəldikdə 2 sayırıq(do re). Buna görə də bu interval ikili intervaldır. Amma yuxarıdan bilirik ki ikili aralıq major və ya minor ola bilir. Buna görə də aradakı ton fərqinə baxırıq. do-re arası 1 tondur yəni major ikili aralıqdır.
və ya do - la bemol intervalına baxaq. do-re-mi-fa-sol-la(baxmayaraq ki nota la bemoldur yuxarıda qeyd etdiyim kimi sayarkən sadəcə 7 notadan istifadə edib digərlərinə alterasiya kimi baxırıq) gəldikdə 6 sayırıq. eyni şəkildə altılı intervallar da minor və ya major ola bilər. buna görə yenə ton fərqinə baxıb görürük ki, bu interval minor altılıdır.
indi gəldik maraqlı bir yerə. deyək ki do#-sol bemol intervalına baxırıq. bayaq saydıq ki do-re-mi-fa-sol 5 notadır. do#-sol bemol arası isə 2.5 tondur. yuxarıda qeyd etmişəm ki 2.5 ton tam dördlü intervaldır. sadəcə notalar arası məsafəyə baxsaq bu intervala tam dördlü deyə bilərik. amma bizə verilən notalar spesifik olaraq do#-sol bemoldursa buna double diminished beşli interval deyirik.
amma eyni şeyi do#-fa# üçün etsək(hansı ki eyni intervaldır çünki sol bemol və fa# enharmonicdir). do-re-mi-fa 4 notadır və yuxarıdan da bilirik ki bu interval tam dördlüdür. notanın adını dəyişdirdikdə yuxarıdakı “problem”dən qurtulmuş olduq.
augmented 4th və diminished 5th adında eyni səs aralığını ifadə edən 2 interval olmasının səbəbi də budur. notanın adından asılı olaraq dəyişir. məsələn do - fa# və do - sol bemol.
bəs ən başda niyə belə bir problem yaranır. bunun üçün nəzəriyyədəki hər mövzu kimi klassik musiqiyə baxmalıyıq. bu dövrdə musiqi əsasən diatonic scale-lərdən(ladlardan) istifadə olunaraq yazılırdı. diatonic scale-ləri qısaca musiqi yazarkən istifadə edəcəyiniz 7 nota kimi düşünün. var olan 12 notadan 7-ni seçib bunlardan istifadə edirsiniz. proses belədir - “əsas” 7 notaya baxırıq: do re mi fa sol la si. bu dövrdə diyezli və bemollu notalar bu 7 “əsas” notanın əvəzedicisi kimi görülürdü. diatonic scale-də isə bu 7 nota və ya onların əvəzedicilərindən hər birindən bir dəfə olmaqla istifadə olunmalıdır. məsələn [mi fa# sol# la si do# re#] diatonic scale-dir. 7 notanın hər birindən istifadə olunub. bir qayda olaraq diatonic scale-lərdə eyni anda həm bemollu həm də diyezli nota ola bilməz. və diatonic scale-lərə nəzər yetirsək bu səbəblərdən yuxarıda intervallarla yaşadığımız problemi yaşamırıq, buna görə də nota adları ilə intervalları ayırmaq bu sistemdə ən məntiqli yol idi.
zamanla musiqi də inkişaf edir. diatonic scale-lərdən başqa scale-lərdən də istifadə edirik və bu qədər teori öyrənmək mənasız gəlir. musiqi nəzəriyyəsinin əsas və bəlkə də tək məqsədi musiqiçilərin bir-birləri ilə rahat ünsiyyət qura bilməsini təmin etməkdir. buna görə də əgər qarşınızdakı “bemol beşli çal” dedikdə tərəflər bir-birlərini başa düşürsə “bu situasiyada bemol beşli dimished-dir yoxsa augmented dördlü deyilməlidir” deyə düşünməyə ehtiyac yoxdur.
bunu da deyim ki bu entrydə sadəcə artan intervallara nəzər yetirdim. yəni 2-ci nota həmişə birincidən daha yuxarıdır(high/tezliyi daha böyük). amma deyək ki siz do4 və re3 intervalına baxmaq istəyirsiz. bu interval aşağıya minor yeddilidir. yenə yarım tonları sayırsınız, tək fərq bunu geriyə doğru etməyinizdir: do-si-la-sol-fa-mi-re. eyni şəkildə re3-dən do4-ə də yuxarıya minor yeddilidir.
son olaraq doqquzlar qaydasına gəlirəm. əgər re3-dən do4-ə minor yeddili intervaldırsa, 9-7=2 edib do4-dən re4-ə(re3-ün oktavına) neçəli aralıq olduğunu tapa bilərik. minor ya major olmasını bilmək üçün isə yenə ton saymalıyıq.
həyada tək qorxduğum şey. ya da ən çox qorxduğum şey. *gerascophobia*
biri dəbar yaşaya bilmədən qocalma, hansı ki ondan çox qorxmuram, çünki axmaq alışqanlıqlarım yoxdurvə istədiyim nədirsə onu etməyə çalışıram.
ama yolun sonu qaranlıqdır. yaşlanma, ölümdən daha qorxuncdur. günen hansı vaxtı olur olsun 50 yaş üstü adam görsəm fərqi yoxdur nə qədər zəngin, nə qədər xoşbəxtdir nə olur olsun qorxuducudur.
*birdman* filmində gənc qız yaşlı mike'a deyir ki mənim üstündə istədiyin şeyi etmək istəsən nə edərdin? sıradan bir cavab verəcəyini gözləyərkən bu sözlərlə ürəyimə nizə sancdı anidən, udqundum nəfəs ala bilmirdim az qala, şişirtmirəm; "gözlərini oyardım, sonra onları öz gözlərimə bağlayıb bu küçəyə sənin gözlərinlə baxardım"
senarist bu sözü hansı mənada işlədib bilmirəm, mənim çıxardığım məna gəncliliyə edilən vurğu idi. öldürücü idi.
indi belə, 5 il əvvələ qayıtmaq istəyirəm dəli kimi. bir yaşlının dostuma verdiyi məsləhət yadıma düşür hər dəfə; "*həmişə tələbə qalasan*". içini parçalayır adamın. yaşlı biri *
yaşlı kızılderiliye selam olunur
nə qədər yanıla bilər ki?
heç bir maddi varlıq, pul, nəvə, həyat yoldaşı, məhşurluq, bu dünyadakı maddi olan heç nə yaşlılığın verdiyi ağrını bərpa etmir. hətta qadınlara düşkün insanlar üçün, mənim üçün, qadınlar belə bərpa etmir yaşlılıq xəstəliyini.
düşünün *ölüm* belə, hansı ki hər an burnunun dibindədir, hər an reallaşa bilər, ancaq yaşlılıqdan daha az qorxudur.
keçən hər saniyə qocaldır. bütün yollar romaya yox, gələcəyə, qocalığa aparır. ömür paylanan zaman görün kimə nə düşdü, 300 il biz qarğaya 10 il şahinə düşdü.
kürəsəl dünyada, daha sürətli yaşayırıq, daha tez sevib daha tez bezirik. çoxlarının əksinə mən şikayətçi deyiləm. ama, düşünün, bütün bunlara baxmayaraq qocalıq bu qədər qorxuducudursa, həyatın yavaş irəlilədiyi orta əsrlərdə yaşasan necə olardı? gəzmək görmək istədiyin yerlər üçün əsas dərd pul yox, zaman idi. bir həyata nə qədər şey sığdıra bilərdin, nə qədər şey? nə qədər ölkə? nə qədər şəhər? nə qədər insan? nə qədər qadın? indikinə nisbətlə çox az. indi həyatın bu qədər sürətlənməsinə baxmayaraq bu belə bəs etmirsə keçmişi düşünə bilmirəm.
məsələ uzun yaşamaq deyil, çünki hər yaşın öz gətirisi var, 30-40lı yaşların azalan enerjisi. nə edirsənsə indi et. həyatını bir kağız parçası uğruna qurban verib ən nifrət etdiyim o fəlsəfəni mənimsəmə; "indi əziyyət çək sonra yaşa", "4 il əziyyət sonra rahat" siktir et lan? sonra yoxdu ay qa, sabah yoxdur, sabah bugün olmayacaq, sabah bu enerjin olmayacaq. 30 yaşına qədər tibb oxuyub sonra yaşaya bilməyəcəksən bu gözəl həyatı. üç il dözə bildim cəmi mən tibb fakultəsinə, hələ də götünü cıran dostlarım var, 5 il sonra yaxşı pul qazanacaqlar. soxdum o gələcəyə. 5 ildir buraxmışam tibb fakultəsini və hələ də orda oxuyan dostlarım var,onların bir ömürə sığdıra bilməyəcəyi şeylər etmişəm. baxmayaraq ki "sürünərək", küçələrdə yataraq, ac qalaraq yaşamışam. ama sabahı düşünmədən yaşamışam. ətrafımdakı hamı mənə sikdiyimin *sabah*ını aşılamağa çalışmasına baxmayaraq.
*shameless* izləyənlər frankı tapan 30 yaşlı xərçəng xəstəsi qızı bilirlər yəqin, klasik monoloqu var qızın "30 yaşıma qədər götümü cırıb oxumuşam, həkim olmuşam, içməmişəm, çəkməmişəm, heç bir dəlilik etməmişəm, heç vaxt məsuliyyətsizlik etməmişəm, və indi mənə deyirlər xərçəngsən öləcəksən? sikərəm belə həyatı"
klassik səhnədi, ama insanlar bu səhnələri sadəcə izləyirlər, sonra normal sikik gələcək qurma işlərini görürlər. bu sətirlərin müəllifi olmağıma baxmayaraq, məni belə təzyiqlərlə dəyişiblər, özümə baxanda aynada *yabancılaş*dığımı hiss edirəm, olmaq istədiyim *mən*i tam olaraq reallaşdıra bilmədiyimi görürəm. 1-2 illik planlar qurduğumu görürəm, bəzən özümü sistem qurbanı kimi düşünərkən və bu düşüncədən zövq alarkən yaxalayıram. əsəbləşirəm. mən belə deyildim. olmayacam. qocalıq qorxusundan çox uzaqlaşdı məsələ, ama yox, əslində eyni məsələdir. sistemin sizi xəbəriniz olmadan qocaltmasına icazə verməyin. birincil hədəfinizin oxumaq, işləmək, gələcək planlamaq yox *bugünü yaşamaq* olduğunu unutmayın. sabah olmayacaq.
bir danimarkalı film kritikin yazılı ifadələrini xatırlayıram: kopenhagendə yerləşən bir kino fakultəsinə aid salonda, mühazirə verirdim. mühazirə vaxtı, səhv xatırlamıramsa, üçüncü sırada oturmuş, gözlərini mənə zilləyərək gülümsəyən, (kritik burada davam edir: bu gülümsəmədə insanı ümidləndirməklə yanaşı, onu alçaldan detallar da gizliydi) bir tələbəni fərq etdim. sanki üç saatdır dediklərimi, təsdiqləyirdi. mühazirə bitdikdən sonra isə, həmin tələbənin qulağındaki qulaqcıqları çıxardaraq, salonu tərk etməsinə şahid oldum. fikirləşəbilirsiniz? arxasıyca kinayəli baxmış, və danimarka kinosunun gedişatına hüzünlənmişdim. və bugün, mən illərdən sonra fərq edirəm ki, o tələbə, bugün kinonun kimliyi olacaq gücə yetişmiş, lars von trierdən başqası deyildi.
bir digər prodüsser isə onun haqqında bunları ifadə edir: o vaxtlar danimarkanın yerli kanallarından birinə, mini serial çəkmək niyyətindəydik. bir uşağa (bu uşaq, düzgün danca danışmağı və ata minməyi bacarmalıdır) ehtiyacımız var idi. casting sırasında, bir uşağı fərq etdik. on bir yaşında, digər namizədlərdən daha fərqli cavablarla qarşımızdaydı. özünə inamlı, yetişkin kimi danışmağa çalışması, onu heyyətimizdə görməyə bəs edirdi. ən əsası, o, ata minməyi bacarırdı axı... amma deyil, onun sadəcə provokativ yalançı olduğunu, daha çəkilişin ilk günündən fərq etməyimiz çətin olmamışdı. o, lars von trier idi və hansı ki ata minməyi bir tərəfə, ondan qorxusuyla hamımızı təəccübləndirmişdi.
dostları oyuncaq silahın xəyalıyla yuxuya getdiyi illərdə, lars montaj stolunu, səkkiz yaşında arzulayaraq yatmağa çalışırdı. anasının ona hədiyyə etdiyi elmo markalı kameranın köməkliyiylə, 11 yaşında, bu animasiyanı çəkərək, şüuurxarici dünyanın freudla əlaqələrinə salam göndərirdi:
(youtube: )
digər bir qısa metrajlı filmində, məsumiyyətlə, müharibə əxlaqına güzgü tutan trier, məsumiyyətin simvolu olaraq uşağı, müharibə obyekti olaraq isə çiçəyi seçirdi:
(youtube: )
tələbəlik illərini xatırlayaq: onun iki kumiri artıq hazırdır. birisi şərqşünans kino şairi, andrey tarkovski; digəri isə dövrün danimarka kinematoqrafiyasıyla bərabər, həmçinin dünya kinosunun incisi olmağı bacaran, carl th dreyer.
2009-cu ildə çəkdiyi anthichrist tarkovski olmağı bacarmamağın əks ifadəsi sayılırsa, dreyer onun üçün aralarında telepatik əlaqənin varlığına inandığı ustad idi.
müxtəlif klastrofobiyaları (məzar, lift vs) olan, uçuşdan çəkinən (bunun müqabiləndə festivalların keçirildiyi şəhərlərə karavanla gedən və karavanda izləmək üçün yanına 8-9 köhnəlmiş western alan) provokativ dahi; bu yaxınlarda, rolling stonesu içkisiz, hendrixi heroinsiz kim sikləyərdiki ifadələrini sərf edərək, alkoqolizmdən əziyyət çəkdiyini bildirən, (mənə görə, bu onun təzə provokasiyasıdır) klassik.
selmanın yarımçıq musiqisini boğazına düyümləyən, bess üçün göylərin uzaqlığından çanları hərəkətə keçirən, və nəhayət grace-in boğazına zəncirlər taxaraq, ədaləti axtarmasına köməklik edən, ironik adam.
və sonluqda, heç də, amma heç də qadın düşməni olmayan, əksinə qadına aid olduğu yeri, tanrılığı yaraşdıran, şəxs.
Bu entry-ni yuxarıda ermənistanı tərifləyən bütün ermənipərəstlərə (bəlkə də erməni əsillilərə) yazıram.
Normal dövlətçilik şüuru cəmiyyətin ictimai əxlaq və həyat tərzindən irəli gəlir. Dünyada yaşayan bütün toplumlar normal dövlətçilik təfəkkürünə sahib deyil.
Dövlətçilik şüuru ilk olaraq ədalət və hürriyyət anlayışından başlanır. Əgər toplumun hər bir fərdində bütün hadisələrə ədalətli yanaşma prinsipi yoxdursa, artıq həmin cəmiyyətdə insanlığın təməl daşları yerindən oynamışdır.
Ermənistanda minlərlə Azərbaycanlı işgəncə aparatı altında əzab çəkib. Bir nəfər də olsun erməni xalqının nümayəndəsinin səsi çıxmayıb. İnsana əzab verilməsini bircə nəfər erməni dilinə gətirməz. Anlayan şəxs üçün böyük milli faciədir. Milyonlarla şəxsin içərisində bir nəfər də olsun humanizm prinsiplərinə yiyələnmiş insan övladı yoxdur. Əsl erməni xisləti və erməniçilik ideyası elə budur.
Dünyanın bütün ölkələr tərəfindən qəbul edilmiş konvensiya və qanunlar var. Hərbi əsirlərlə ədalətli davranış normaları qanunla tənzimlənir. Daha mühüm olan isə insanlıq və humanizm prinsipləridir.
Kimliyindən asılı olmayaraq insanın işgəncə aparatına qoşulması bir toplumun faciəsidir. Artıq həmin toplum sözün bitdiyi yerdədir.
Bütün toplumların içərisində bir və bir neçə nəfər qəddar şəxs həmişə tapmaq mümkündür. Lakin ətrafdakı şəxslərin insanlıq borcu həmin adamları durdurmaqdır. Bütün normal cəmiyyətlərdə vəziyyət belədir.
Erməni toplumunda isə başdan-ayağa humanizm prinsiplərindən məhrumdur. Çünki toplumun tarixən formalaşma prosesində baş vermiş hadisələr həyat tərzinə təsirsiz ötüşmür. Ermənilərin həyat tərzi güclü qarşısında zəif görünmək, özündən zəifi isə məhv etməklə düzənlənmişdir.
Bu gün Ermənistan adlı ölkədə ermənilərdən başqa heç kim yaşaya bilməz. Bu toplumun xislətində 1500 illik erməniçilik (ermənizm) ideyası yolxucu xəstəlik dərəcəsində yayılmışdır. Erməniçilik ideyası antiinsani həyat tərzidir. Bu ideya bütün dünyaya və insanlığa ziddir.
Bəzən Azərbaycanlıların içərisində sülh göyərçini və barış tanrısı Yanusluq eşqinə düşən şəxslərlə rastlaşırıq. Təəccüblü deyil. Lakin həmin şəxslər erməni xisləti və erməniçilik ideyası haqqında məlumatsızdır. Ermənilərə Azərbaycanlı ürəyi ilə yanaşır. Erməniləri öz ağılı ilə ölçür. Kökündən yanlış yoldur. Zəifə qarşı qəddarlıq erməniçilik ideyasının təməl prinsipidir. Bu prinsip heç zaman dəyişməyəcək.
Erməni icmasına Qarabağda muxtariyyət verilməsinin qəti əleyhinəyəm. Sual oluna bilər ki, niyə ? İzahım çox sadədir. Bu günkü məğlubiyyət erməniləri dayanmağa məcbur edəcək. Lakin erməni xisləti bir yerdə durmaz. Toparlanan kimi özünü göstərəcək. Bizim gələcək nəsillərə də problem yaradacaq. Buna isə mənəvi haqqımız yoxdur.
Erməniçilik ideyası daşımaq ictimai əxlaq naqisi olmaq deməkdir. İctimai əxlaqdan məhrum təfəkkür normal cəmiyyət və dövlət qura bilməz. Ən yaxşı halda gününü xoş keçirdiyi ölkələrdə diaspora təşkilatları yarada bilər. Onsuzda bütün erməni tarixi diaspora tarixindən ibarətdir.
Ermənistan adlı dövlət Rus imperiyasının bic törəməsi kimi ortaya çıxarılmışdır. Regionda Rus ağalığına son qoyulduğu vaxt erməniçilik ideyası da yoxa çıxacaq. Bu saxta dövlət yavaş-yavaş əriyərək yox olacaq. Ondan geriyə diaspora şəklində erməni icması miras qalacaq. Çünki dövlət quruculuğu ictimai əxlaq və təfəkkür məsələsidir. Bu amil isə erməni toplumuna yaddır.