1. Qlobal Sülh indeksinə əsasən, islandiya 2008-ci ildən bəri dünya birincisidir. Bu ada ölkəsinin ordusu yoxdur, NATO və ABŞ-ın hərbi qoruması altındadır. Buna baxmayaraq, XX əsrdə islandiya 3 dəfə müharibə edib və üçündə də qələbə qazanıb. 1 island mühəndisin və 1 ingilis balıqçının həyatını itirdiyi deyilən bu müharibələr tarixdə Treska müharibələri (ingilis dilində "Cod wars”) adlanır.

1944-cü ildə özünü müstəqil respublika elan edən islandiyanın bir əsas problem var idi: ada resurslar cəhətdən kasıb idi. Ancaq islandiya sularında balıq, xüsusilə də treska bol idi. 60-cı illərdə islandiya ixracının demək olar ki, 90%-i bu balıq növündən asılı idi.

Britaniya balıqçıları isə islandiya sahillərindəki çoxsaylı treskaları ovladığından islandiyaya rəqib kimi çıxış edirdi. Faktiki olaraq Böyük Britaniyanın bu sularda balıq ovlamaq hüququ var idi, çünki islandiyanın nəzarətindəki sular sahildən cəmi 3 dəniz mili (1 dəniz mili=1,8 km) uzağa qədər olan sahəni əhatə edirdi.

1952-ci ildə islandiya öz ərazi sularını 4 dəniz milinədək artırdığını bildirdi və bu ərazidə kənar balıqçılığı qadağan etdi. Britaniya bu qərarı qəbul etmədi və islandiyadan treska idxalını boykot etdi. Qərar əvvəlcə islandiyaya zərbə vursa da, Soyuq müharibədə Qərbin düşməni olan SSRi balığın böyük bir hissəsini idxal etməyə başladı. Bunu görən ABŞ da islandiyadan balıq idxalına başladı. Britaniya isə boykotun nəticəsiz qaldığını görüb islandiyanın qərarını qəbul etməli oldu.

1958-ci il sentyabrın 1-də islandiya ərazi sularını 12 dəniz milinə qədər genişləndirdi və sahil mühafizəsi bu qaydanı pozan traulerləri saxlamağa başladı. Cavab olaraq Britaniya ingilis traulerlərini qorumaq üçün Kral Donanmasının 43 hərb gəmisini əraziyə göndərdi. Britaniyaya güc yolu ilə qalib gələ bilməyəcəyini anlayan islandlar hiylə işlətməyə başladı: traulerlərin torlarını kəsən alətlər düzəldib ingilislərin uzun və bahalı torlarını ucdantutma kəsmək kimi. Lakin Birinci Treska müharibəsini qan tökmədən həll etmək mümkün oldu. 1961-ci ildə Britaniya və islandiya kompromisə getdi: Böyük Britaniya islandiyanın 12 millik zonasını tanıdı, islandlar isə ingilis balıqçılarına 3 illik balıq tutmaq icazəsi verdi. Bununla yanaşı birinci treska müharibəsinin sonunda qarşıdurma ilə bağlı gələcək münaqişələrin beynəlxalq ədalət məhkəməsində həll ediləcəyi ilə bağlı razılaşma əldə edildi.

ikinci Treska müharibəsi 1972-ci ildə başladı: islandiya yenidən balıqçılıq zonasını genişləndirdi, bu dəfə 50 mil, yəni 92 kilometrə qədər. Britaniya isə yenidən islandiyalıların oyunun qaydalarını dəyişdirməsini tanımaqdan imtina etdi, əlavə olaraq bu dəfə Qərbi Almaniya balıqçıları da qərara riayət etmədi. Bu müharibədə islandlar ingilis traulerlərinin torunu kəsməyə və ingilis gəmilərini sıxışdırmağa davam edirdilər. 1973-cü ildə isə NATO-dan ayrılmaq təhdidləri nəticəsində islandiya 50 millik zonada hüquqlarını təyin etdi. Birləşmiş Krallıq isə yenidən bu ərazidə balıq ovu hüququ əldə etdi, lakin məhdud ərazilərdə və ildə 130 min tondan çox olmamaqla.

Noyabr 1975-ci ildə başlayan Üçüncü Treska müharibəsi isə müharibələrin ən çətini oldu. islandiya yenidən 1975-ci ildə balıqçılıq zonasını hazırkı müstəsna iqtisadi zona genişliyinə qədər artıraraq vəziyyəti ağırlaşdırdı: yeni zona sahildən 200 milə qədər uzanırdı. Burada ada hökumətinin icazəsi olmadan balıq ovu brakonyerlik elan edildi.

Böyük Britaniya mübahisəli sulara 22 freqat, 7 təchizat gəmisi, 9 qayıq və 3 köməkçi gəmi göndərdi. Bu donanma 40 trauleri müdafiə edirdi. Hərbi cəhətdən islandiya ingilislərə qarşı çıxa bilməzdi. Sahil mühafizəsi adi atıcı silahla silahlanmış 100 nəfərlik heyətdən ibarət idi. Buna görə də islandiyalılar ingilis balıqçıları ilə kustar vasitələrlə vuruşurdu: torlarını kəsir və vintləri əymək üçün ora kabellər atırdılar.

19 fevral 1976-cı ildə islandiya Böyük Britaniya ilə diplomatik münasibətləri kəsdi. islandiya limanları Birləşmiş Krallığın hərbi və mülki gəmiləri üçün bağlandı. Ölkə tərəfdaşlarını NATO-dan çıxmaq və ABŞ üçün strateji əhəmiyyətli hərbi obyekt olan Keflavik şəhərindəki hərbi bazanı bağlamaqla hədələdi. islandiya Sahil Mühafizəsinin direktoru SSRi-dən hərbi gəmi almaq planlarını açıqladı.

Təbii ki, islandiyanın belə ciddi bir alış üçün maliyyəsi yox idi. Lakin SSRi "düz yol tutan və təcavüzkar NATO blokundan ayrılan" islandlara pulsuz yardım etməkdən çəkinməzdi. ABŞ isə Sovetlərin "dünya imperializminə qarşı mübarizədə islandiya işçilərinə" kömək etməyə nə qədər hazır olduğunu yoxlamamaq qərarına gəldi və Birləşmiş Krallığa təzyiq göstərməyə üstünlük verdi.

NATO vasitəçiliyi ilə 2 iyun 1976-cı ildə yeni bir müqavilə bağlandı. Bu, islandiyanın 200 millik iqtisadi zonada hüquqlarını müəyyənləşdirdi. ingilis balıqçıları da MiZ daxilində ildə 50 min tona qədər balıq tuta bildilər. Amma eyni vaxtda zonada 24-dən çox nəqliyyat vasitəsi ola bilməzdi. Balıqların kürü qoyduğu yerlər isə balıqçılıq üçün tamamilə bağlandı.

mənbə: "binokl" səhifəsi