30. demək olar ki, bu başlıq altında yazılanların 85 faizi. amma papağımızı qabağımıza qoyub yaxşı-yaxşı fikirləşsək görərik ki, bütün bu problemlərin ucu gedib eyni yerə dəyir. təhsil və dünyagörüşünə.
ümumiyyətlə həmişə fikirləşmişəm ki, insanların və ümumilikdə cəmiyyətin əsas səviyyə göstəricisi onun müzakirə etdiyi mövzu, bu mövzuya yanaşması və həmin məsələnin həlli üçün göstərdiyi çıxış yollarıdı.
bayaq üzeyir bəyin bir yazısını oxuyuram. bu hardasa 100 il bundan qabaq yazılıb. amma özünüz oxuyanda görəcəksiz ki, hal-hazırda bizim cəmiyyətimizdə müzakirə olunan məsələlər 100 il bundan qabaq müzakirə olunan məsələlərdən zərrə qədər də olsun fərqlənmir.
üzeyir hacıbəyov - başa düşmədi.
keçənlərdə idarəmizə yevropadan bir nəfər adam uçub gəlmişdi. söhbət arasında dedi ki, bizim yevropada böyük bir həyəcan və qorxu vardır.
dedim: - səbəbi nədir?
dedi: - səbəbi odur ki, yevropaya çox həyəcanlı xəbərlər gəlir ki, müsəlmanlar böyük bir sürətlə tərəqqi edirlər...
dedim: - təəccübdür, bizim tərəqqimiz sizi qorxudurmu?
dedi: - bilirsiniz, insaniyyət nöqteyi-nəzərincə çox şad eləyir. biz sevinirik ki, bizim növümüz yavaş-yavaş zillətdən qurtarır. amma o biri tərəfdən, bilirsiniz, bu əyyam bir əsri - mübarizeyi-həyatiyyə əsridir. yəni dirilik üçün dava eləmək əsridir. onun üçün biz istəməzdik ki, dirilik üçün dava edənlər bizim kimi elm qüvvəti ilə yaraqlanmış olan ispaniya fas ərəbləri ilə dirilik üçün dava eləyir. onun üçün ispaniyanın firənglərə çox bərk acığı tutubdur. deyir ki, axı sən nə üçün bu vəhşilərə mədəniyyət ucunu göstərib, tüfəng atmaq öyrətdin ki, onlar da bizə tüfəng atırlar. bütün aləm də boynuna alır ki, əgər fas ərəbləri yevropa mədəniyyətini öyrənsələr, ispaniyanı beş-on gün içində darmadağın edib, əvvəlcə də mədəniyyət gücü ilə ispaniyanı öz mülkü etdiyi kimi, bu səfər də eləcə edər (çünki o zaman yevropa mədəniyyətdən məhrum idi, ərəblər ən şəşəlli bir mədəniyyətə malik idilər, yəni bütün elm və fənlər aralarında getdikcə tərəqqi edirdi.o halda ispaniyanı ərəblər alıb, islam dövlətinin bir vilayəti etmişdilər... amma sonradan... əşi, allah mollalara insaf versin).
mən yevropalıya dedim ki, əzizim, bizi bağışlayın, sizin qorxunuz bizim tərəqqimizə mane ola bilməz. istər sizin qorxudan ürəyiniz getsin, biz yekə tərəqqimizi əldən buraxmayacayıq. biz tərəqqi eləyəcəyik.
dedi: - bircə onu de görüm indiyə qədər çoxmu tərəqqi eyləyibsiniz?
dedim: - çox eləmişik.
dedi: - olmazmı, öz tərəqqinizdən mənə nümunə göstərəsiniz?
dedim: - olar, çıxaq bayıra...
bayıra çıxdıq, yevropalıya dedim. tamaşa elə.
dedi: - baxıram.
- gördünmü?
- nəyi?
- tərəqqini?
- hanı? heç bir şey görmədim.
- bəs görmədinmi ki, buradan bir nəfər saqqallı müsəlman keçdi ki, ayağına çəkmə geymişdi. onun ayağına çəkmə geyməyi çox böyük tərəqqidir.
dedi: - anlamıram nə deyirsən.
dedim: - beş-altı il bundan irəli hər kəs ayağına başmaqdan başqa özgə bir şey geysəydi ona salam vermək əvəzində, "allah saxlasın" - demək lazım gəlirdi. amma tərəqqimiz bu gün o dərəcəyə çatıbdır ki, çəkmənin başmaqdan rahat olduğunu hamımız boynumuza almışıq.
dedi: - heç başa düşmürəm nə deyirsən?
bir az ora-bura göz gəzdirdim:
- bax, müsəlman arvadları faytona minibdilər.
dedi: - nə olsun?
dedim: - pa-ho! bir neçə il bundan irəli nəinki arvad, hətta, kişi cürət edib faytona minsəydi haman dəm faytonun çarxları bir tuği-lənət olub onun boynuna keçərdi.
dedi: - sözün doğrusu, heç qanmıram nə deyirsən?
dedim: - bir ora bax, iki nəfər müsəlman bir-birinin yanından keçdi və heç bir şey olmadı.
dedi: - nə olsun?
dedim: - pa! bir-iki ay bundan irəli onlar bir-birinin yanından keçsəydilər, haman dəm atışıb bir-birini öldürmüşdülər. halbuki indi heç bir zad olmadı. bundan artıq nə tərəqqi?
dedi: - o sizin tərəqqi deyildir, o, martınovun qorxusudur. sən bircə mənə de görüm realnidə, gimnaziyada, universitetlərdə oxuyan uşaqlarınız çoxdurmu?
dedim: - vallah onlar çox olardı, hərgah bir məsələ ümum müsəlmanların qabağını kəsməsəydi.
dedi: - nə məsələdir?
dedim: - çox böyük məsələdir.
əyilib qulağıma dedi:
- hökumət qoymur?
dedim: - xeyr, onun bir sözü yoxdur, bu məsələ başqa məsələdir.
dedi: - bir de görək nə məsələdir?
dedim: - şalvar məsələsidir.
- necə şalvar?
- adam geyən şalvar.
dedi: - canım, sən müəmma ilə danışırsan, açıq de görüm nə demək istəyirsən?
dedim: - qoçaq, bundan açıq söz olmaz, şkola gedən uşaqlar dar şalvar geyirlər və dar şalvar da bizlərdə çox pis şeydir. indi həmin məsələ bizim qabağımızı kəsdiyinə görə işkolaya uşaq qoymağa cürət eləmirik.
bu sözlərdən sonra əcnəbi əvvəlcə çox güldü, amma sonra bir qədər fikrə gedib, birdən başladı uşaq kimi ağlamağa və ağlaya-ağlaya bu sözləri dedi:
- biz elm sayəsində havada quş kimi uçuruq, amma bunlar hələ şalvar məsələsinə məşğuldurlar....
dedi və uçub getdi....