4. Bu entrydə kvant fizikasını sizə ən sadə dilnən danışmağa çalışacam. Başa düşməyinizə söz verə bilmərəm, bunu yaradanlar heç başa düşə bilməyib, mənimkisi sadə ön sözdür.

Məktəbdə fizika dərsində bir əfsanə varıydı. Guya nyuton vaxtında o qədər məşhur olubki, fiziklərin toplandığı masada onun yanlışları doğru, digərlərinin doğruları yanlış kimi qəbul olunurmuş. Bax o əslində əfsanə deyil, düzdür. iş o yerə gəlibki 20-ci əsrə qədər işığın zərrəciklərdən ibarət olduğu deyilən nyuton fəlsəfəsi hakim olub. Hardasa 19-cu əsrin ortalarında ceyms maksvel adında bir fizik çıxır,"yox qardaşım,işıq dalğa hərəkətinə əsaslanır"deyir. Nədənsə eynşteynə qədər yenədə işıq haqqında nyuton fizikasına çox toxunan olmur. Eynşteyn deyir ki, bu işıq enerji porsiyalarından ibarətdi. Enerji porsiyalarına da foton adı verilir( fotonun birdənə də qardaşı varıydı amma yadımnan çıxıb).hər nəysə, burdan belə qənaətə gəlirik ki, yəni işıq bir növ dalğa ilə zərrəcik arasında keçiddir.eynşteynnən bərabər maks plank da kvant fizikası sahəsində araşdırmalar aparır. Plank deyir ki ,bax bu kvantlar hərəkətdə(məsəlçün kosmosda) düz və davamlı deyil, kəsik,nöqtəvari,qopuq şəkildə yayılır. Bu nəzəriyyəsi də "plank sabiti" kimi tarixə düşür.planka görə işıq həm maddə,həm də dalğa xüsusiyyətinə malikdir.foton maddədir, bu maddələr dalğalar ilə birlikdə hərəkətdə olurlar.yəni məsələn,işıq kosmosda hərəkətdədir deyək, işıq adi vaxtı dalğa kimi, qarşısına çıxan manedə isə zərrəcik kimi davranır.

Nyuton fizikası materyalist fəlsəfə idi. Hər şey var idi,olmamaq söhbəti yox idi. Atomun içində var olan maddə var idi.Kvant fizikası isə olmaq ilə olmamağın bir yerdə olduğunu əvvəl iddia, sonra sübut etdi. Atomun içində var olmayan dalğalar və zərrəciklər var idi. Bunları əlbəttə maks planka borcluyuq. Bu nəzəriyyənin atası məncə odur. Kvant fizikası eyni anda həm var olmaq, həm də olmamaq düşüncəsini müdafiə edirdi. Kainatda baş verən bütün hadisələr kvant fizikasına paralel şəkildə baş verir( birdənə səhv etmirəmsə əgər feynmanın söylədiyi bir fikir var, zaman irəli axır və geriyə qayıtmır,burda bir istisna qoya bilərik).

Kvant fizikası yerini möhkəmlədənnən sonra alimlər bir sualın cavabını axtarırdı. "Bizim nəzəriyyənin elmi əsası nədir?" Yəni nədir də bu kvant fizikası,nəyə əsaslanır? Tarixdə heç kim var olmayan bir şeylər nəticəsində var olduğumuza dair fikri ağlına belə gətirməmişdi,kvantçılara qədər. Alimlər sonda bu qərarda uzlaşırlar.ey romalılar,bax bu işıqdır. Onun özünəməxsus davranış forması var.o nə dalğa kimi, nə də zərrəcik kimi davranmır. O "kvant mexaniki davranış formasında davranır".elektronlar da həmçinin. Yəni o maddə dediyimiz şey maddə olmayan bir şeydən yaranıb. insanlar da bu nəzəriyəyə əsasən kainatda sərbəst şəkildə hərəkət edən (sayları sonunda 90-100 dənə sıfır olan bir ədəddir)atomlar təsadüfi şəkildə, artıq sistemsizliyin sistem olduğu bir quruluşda toqquşub birləşdi və biz olduq.əslində olmadıq yəni, atomlar haçan o sistemin xaricində qalıbsa, onda uje biz olmuşuq.(burda niyə bunu yazdım,axı kvant fizikasında bu fikir təkzib olunurdu) Bu dünya da heç də var olan bir şey deyil, reallıq yoxdur ,illuziya var.

Mövzunu çox dağıtdıq eləbil, mətləbə gəlim. Təbii ki, hər gələn bir fikir söyləyir,amma bu kvant fizikasının yekun şərhini vermək lazım idi. Brüssel fizika konfransında bu baş verir, kopenhagen şərhi adlanır. Bir növ kvant fizikasının konetsini qoyullar. Fiziklər deyirki, bu nəzəriyyə qavrayanın anlamağına bağlıdır,yəni məsələn göydə olan ay var deyə,həmişə var olmur(yenə gəldik bu olmaq ya olmamaq söhbətinə). Sən üzünü çevirəndə dağılıb,sən təzədən baxanda tez özünü yığışdıra da bilər -* (mk materalist deyiləm amma burası həqiqi gülməlidi, ujasta baxırıq elebil)

Bu hekayə təxmini belədir arkadaşlar. Kvant fizikası ən primitiv dilnən budur. Bu hekayədə yanan biri olmalıdır əlbəttə, nyuton pis yanır bu hekayədə. Amma mən ən çox maksvelə pis oluram ,nəzəriyyənin bünövrəsini qoyan budur, adamnan sonra bura girişən hamı (eynşteyn,plank,nils bor və daha adı yadımnan çıxan nə qədər fizik) nobel alır,maksvel yox. Səhv zamanda yaşamış düzgün insan maksvell. Sən ürəklərdəsən.

Hə, bir də yadıma indi düşdü, fotonun maddə olduğunu unutmuşam, elektronnan protona qardaş elemişəm. Fizikanı nətər yadırğamışamsa....