türk xalq demonologiyası
əjdahalar googlla★ #sözaltı wiki təsadüfi wiki gətir
yazarın wiki entryləri: jean baptiste moliere - ədəbiyyat - gecə düşüncələri
Demonoloji təsəvvürlərdə bu dünya ilə o biri dünya (işıqlı və qaranlıq dünya) bir-birinə təsir etməkdədir. Qaranlıq dünya yeraltı dünyanı, ruhlar aləmini əhatə edir. Məhz bu səbəbdəndir ki, gecələr demonik varlıqlar daha fəal olur. Gündüz vaxtı isə qeybə çəkilmiş kimidir. Adi vamirlərin gün işığına çıxmaması kimi görüşlərin olması da burdan irəli gəlir. Demonoloji sistemə daxil olan bu demonik varlıqların başlıca xüsusiyyətlərindən biri dönərgəlikdir.
Nədir dönərgəlik? Guya o biri dünyaya aid olan varlıqlar bu dünyadakıların tam əksini təşkil edən situasiyadadır. Yəqin ki, cinlərin ayaqlarının tərs olduğunu eşidənlər az deyil. Məsələn, filmlərdə biz insan qılığına girən cinin sadəcə ayaqlarını dəyişdirə bilməməsini görürük ki, tərs ayaqlardan onun cin olduğunu anlayırıq. Və yaxud da o dünyadakıların dilini bu dünyadakılar anlaya bilməz və s. Hətta qoxularımızın fərqli olduğu, xtonik varlıqların insan qoxusunu ayırd edə bildiyi ilə bağlı görüş var ki, bu da məşhur "adam-badam iyisi gəlir" məsəlində öz əksini tapıb. Məlikməmmədin nağılı, ibrahimin nağılı kimi folklor ədəbiyyatımızda qaranlıq dünyanı təmsil edən divlərin evinə girən qəhrəmanın məhz qoxusundan anlayaraq xəbər tutduğunu görürük.
"dönərgəlik bu dünyalar arasındakı sərhədin nişanəsidir."
Magik çevrilmə aktı bu baxımdan özündə daha bir neçə xüsusiyyətləri ehtiva edir. Bunlara yeraltı dünya məxluqlarının assimetrikliyi, yarımçıqlığı, korluqları və görünməz olması daxildir.
Xalqların təsəvvürlərinə görə dünyamızın hüdudlarından kənarda, suların o tayında təkayaqlı, təkəlli, təkqanadlı, təkgözlü, təkqıçlı məxluqlar, quşlar, adamlar yaşayır ki, bu da onların assimetrik olması görüşlərindən irəli gəlir.
Demonik personajların assimetrikliyi motivinin belə geniş yayılmasının kökləri də arxaik mifolojik təsəvvürlərdən irəli gəlir. Qıcasası, bu dünyadakı güclərlə əks qütbdə dayanıldığına inanılır. Altaylardakı erlik, təkgözlü və təkdöşlü olan cadugər almas, döşünü çiyni üzərindən geriyə atan hal/al anası da bura daxil olan xtonik varlıqlardandır. Dünyanın sonu ilə bağlı islami təsəvvürlərdəki dəccalın təkgözlü təsəvvür olunması da, həmçinin.
Sözsüz ki, personajların təkgözlü olması demonologiyadakı korluq mifologemi ilə sıx bağlıdır. Mifologiyada dünyanın yaradılışından bəhs edəndə əvvəlcə hər şeyin xaos şəklində olduğu, daha sonra nizama keçməsi, təbiətin sakitləşməsi şəklində izah edilir ki, burada xaos nizamsızlığı, kosmos nizamı təsvir edir. Məhz xtonik varlıqlar da nizamsız olub qatma-qarışıq hərəkətləri ilə nizamlı dünyaya müdaxilə etməyə çalışırlar...
üzv ol